Του Νίκου Λυκομήτρου,
Το Ουζμπεκιστάν είναι μια χώρα σε στρατηγική θέση στην Κεντρική Ασία, κυρίως εξαιτίας των αποθεμάτων φυσικών πόρων που διαθέτει. Το σημερινό άρθρο θα πραγματευτεί τις πρόσφατες εκλογικές διαδικασίες, που έλαβαν χώρα, στη χώρα της κεντρικής Ασίας, οι οποίες γενικά χαρακτηρίστηκαν, τόσο από έλλειψη ελεύθερης διεξαγωγής τους, όσο και από δίκαιο ανταγωνισμό και κανονική εκλογική εκστρατεία.
Το 2016 ανέλαβε ως Πρόεδρος της χώρας ο Σαβκάτ Μιρζιγιόγιεφ, πρώην Πρωθυπουργός της χώρας από το 2003 επί κυβέρνησης Ισλάμ Καρίμοφ. Ο Μιρζιγιόγιεφ, όπως και ο προκάτοχος του, προερχόταν από το σύστημα εξουσίας που είχε διαμορφωθεί στα τέλη της Σοβιετικής περιόδου. Ο Μιρζιγιόγιεφ έχει προβεί σε διάφορες μεταρρυθμίσεις, που συμπεριλαμβάνουν το άνοιγμα της οικονομίας σε επενδύσεις, την επένδυση στο εσωτερικό, και μια κάποια χαλάρωση στη λογοκρισία, τις πολιτικές διώξεις και τις παραβιάσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Επί ημερών του, τελείωσε και η αυτοαπομόνωση της χώρας, με τον ίδιο να αποτελεί σημαντικό παράγοντα στις προσπάθειες περιφερειακής συνεργασίας. Παράλληλα, ο ίδιος έχει προσπαθήσει να προωθήσει την συμμετοχή των κατοίκων στα πολιτικά πράγματα, αλλά και να «ανοίξει» την κοινωνία των πολιτών. Επίσης, έχουν γίνει προσπάθειες, με κάποια επιτυχία, για τη μείωση της διαφθοράς και έχουν καθαιρεθεί αρκετά στελέχη της προηγούμενης κυβέρνησης. Ενώ, έχουν γίνει προσπάθειες για τη θετική απάντηση του κράτους στα αιτήματα των διαδηλώσεων, σε αντίθεση με παλαιότερα.
Οι αλλαγές που συνέβησαν έχουν κάνει την ουζμπεκική κοινωνία να επιζητά περισσότερη μεταρρύθμιση των δομών του κράτους, αν και ο ίδιος έχει κάνει κάποιες κινήσεις που τον έχουν φέρει κοντά σε συμπεριφορές που παραπέμπουν στον προκάτοχο του, όπως η οικοδόμηση ενός κύκλου συγγενών του που ασκούν επιρροή στη χώρα, η διαφθορά, αλλά και η νοθεία στις εκλογές.
Το 2021 έγιναν εκλογές για την ανάδειξη του Προέδρου (για πενταετή θητεία σύμφωνα με το τότε σύνταγμα), όπου ο Μιρζιγιόγιεφ αναδείχθηκε Πρόεδρος για δεύτερη θητεία με 80%, ποσοστό το οποίο σύμφωνα με ανεξάρτητους παρατηρητές «μειώθηκε» με στόχο να δώσει την εντύπωση της δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών. Στη χώρα υπάρχουν πέντε κόμματα με κοινοβουλευτική παρουσία, όλα φιλοκυβερνητικά και σε καμία περίπτωση πραγματική αντιπολίτευση.
Το 2022, έγινε η πρώτη προσπάθεια για την τροποποίηση του συντάγματος, με στόχο τον εκμηδενισμό των δύο θητειών του Μιρζιγιόγιεφ και την επέκταση της προεδρίας του τουλάχιστον μέχρι το 2037, προσπάθεια η οποία απέτυχε, μετά και τις διαδηλώσεις στο Καρακαλπακστάν (δυτικά της χώρας), οι οποίες προέκυψαν από την προσπάθεια ανάκλησης της αυτονομίας του. Η περιοχή αυτή είναι λιγότερο ανεπτυγμένη από την υπόλοιπη χώρα, λόγω της παραμέλησης της και των συνεπειών της αποξήρανσης της Αράλης. Οι διαδηλώσεις κράτησαν 3 μέρες, με τουλάχιστον 18 νεκρούς.
Η κυβέρνηση ανακάλεσε αυτή την πρόταση και άρχισε την προετοιμασία του δημοψηφίσματος, δίνοντας σε αυτό μια μορφή λαϊκής νομιμοποίησης με το να επιτρέψει στο κοινό να κάνει προτάσεις για το νέο Σύνταγμα, με τις σημαντικότερες να υιοθετούνται. Αν και κάποιες διατάξεις, όπως η επιβεβαίωση της κατάργησης της θανατικής ποινής, είναι θετικές, ουσιαστικά εδώ συναντάμε μεταρρυθμίσεις – βιτρίνα, με στόχο την επέκταση της εξουσίας του Μιρζιγιόγιεφ, αλλά και τη νομιμοποίηση της επέκτασης της εξουσίας του. Το δημοψήφισμα πέτυχε, με 90% υπέρ, αποτέλεσμα της κινητοποίησης αρκετών γνωστών προσώπων, τις γενικής έλλειψης αντιλόγου αλλά και της εκτεταμένης προπαγάνδας από τα τοπικά ΜΜΕ, που είναι ελεγχόμενα πλήρως από το κράτος.
Το νέο σύνταγμα επίσης πρότεινε την προσθήκη «νομικού, κοινωνικού και κοσμικού» χαρακτήρα πέρα από «κυρίαρχου και δημοκρατικού» στη χώρα, την προστασία του περιβάλλοντος, ελάχιστο βασικό μισθό, προστασία των προσωπικών δεδομένων και τον διαχωρισμό της βουλευτικής από την εκτελεστική εξουσία στις περιφέρειες, αλλάζοντας δηλαδή περί το 65% των περιεχομένων του Συντάγματος.
Ένας άλλος λόγος για την αλλαγή του Συντάγματος (η έβδομη σημαντική τροποποίηση σε 21 χρόνια) είναι το γεγονός, ότι το προηγούμενο Σύνταγμα δεν έδινε τη δυνατότητα στον Μιρζιγιόγιεφ να διεκδικήσει τρίτη θητεία. Άλλο ένα χαρακτηριστικό, δηλαδή της πολιτικής των περισσότερων κρατών της Κεντρικής Ασίας, όπου συχνά τα Συντάγματα τροποποιούνται για να επιτρέψουν στους ηγέτες τους μεγαλύτερη διάρκεια θητείας, αλλά και για να εξυπηρετήσουν τους άλλους σκοπούς τους.
Έπειτα, η κυβέρνηση συγκάλεσε εκλογές για τις 9 Ιουλίου, προκειμένου να λάβουν χώρα σε περίοδο ισχύος του νέου Συντάγματος. Οι υποψήφιοι ήταν 4, όλοι από φιλοκυβερνητικά κόμματα, κάτι που σήμαινε πρακτικά έλλειψη πραγματικού ανταγωνισμού στις εκλογές αυτές. Το Γραφείο για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Βαρσοβίας, που παρατήρησε τις εκλογές ανέφερε ότι οι εκλογές «ήταν καλά προετοιμασμένες από τεχνικής άποψης, αλλά χωρίς γνήσιο ανταγωνισμό». Ο Μιρζιγιόγιεφ επανεξελέγη με 87.56%. Αρκετοί κάτοικοι συνεχίζουν να υποστηρίζουν τον Μιρζιγιόγιεφ, δεδομένων των πολιτικών αλλαγών, του εκσυγχρονισμού, του ανοίγματος της οικονομίας και των μεταρρυθμίσεων που επήλθαν επί ημερών του. Έχουν υπάρξει επίσης, αποφυλακίσεις πολιτικών κρατουμένων και μια κάπως καλύτερη ελευθερία στα ΜΜΕ, με αρκετά αντιπολιτευόμενα μέσα να είναι διαθέσιμα στη χώρα.
Πολλοί επιζητούν πραγματική δημοκρατία με ανεξάρτητα μέσα και θεσμούς, με πολλούς από αυτούς να ψηφίζουν για τον τρέχοντα Πρόεδρο ελλείψει ενός ικανού υποψηφίου από την αντιπολίτευση. Αρκετός κόσμος ζητά ένα λειτουργικό Σύνταγμα, αλλά και περισσότερη συνέπεια του καθεστώτος για αυτά που υπόσχεται. Ο αναλυτής Ανβάρ Ναζίρ θεωρεί ότι το αποτέλεσμα οφείλεται και στο γεγονός ότι «μεταξύ της κριτικής και της δράσης ενάντια στο παρών σύστημα, οι Ουζμπέκοι επιλέγουν τον εύκολο δρόμο», ενώ πολλοί παρατηρητές εκφράζουν φόβους ότι οι Ουζμπέκικες μεταρρυθμίσεις τίθενται εν αμφιβόλω.
Γενικότερα, το Ουζμπεκιστάν αποτελεί μια τυπική περίπτωση στην Κεντρική Ασία, με το σύστημα διακυβέρνησης να μην είναι δημοκρατικό και το Σύνταγμα να τροποποιείται με βάση τους σκοπούς του κυβερνώντος. Επίσης, ένας λόγος που εξηγεί την αποδοχή των Δυτικών δυνάμεων για το τρέχον καθεστώς είναι η στρατηγική θέση και τα αποθέματα αερίου και φυσικών πόρων που διαθέτει. Το Ουζμπεκιστάν, θεωρώ, θα μπορέσει να αναδείξει τη δυναμική του καλύτερα εφόσον κυβερνηθεί δημοκρατικά (κάτι που γίνεται απαραίτητο και από το μεγάλο νεανικό πληθυσμό), ενώ μια δημοκρατική κυβέρνηση θα επέτρεπε στη χώρα να αντιμετωπίσει καλύτερα τα εσωτερικά της προβλήματα, να βελτιώσει τις οικονομικές της επιδόσεις, να μειώσει τη διαφθορά (που αποτελεί μεγάλο πρόβλημα), αλλά και να αποκτήσει μια πιο αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, σε αντίθεση με τη σημερινή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Political Reform in Mirziyoyev’s Uzbekistan: Elections, Political Parties and Civil Society, isdp.se, διαθέσιμο εδώ
- A Reformer’s Conundrum: How the Uzbek Regime Undermines Its Own Stability, carnegie endowment, διαθέσιμο εδώ
- Old Tricks in a New Uzbekistan: Constitutional Reform and Popular Legitimacy, the diplomat, διαθέσιμο εδώ
- Uzbek Leader Mirziyoev Reelected In Scripted Election, rferl, διαθέσιμο εδώ
- Future of Uzbek Reforms in Question After One-Sided Election, VOA News, διαθέσιμο εδώ
