Της Όλγας Βαρδακαστάνη,
Αναμφίβολα, η επέλευση ενός ναυαγίου αποτελεί ανείπωτη τραγωδία που διαταράσσει την κοινωνική συνοχή και ευημερία. Η πρόκλησή του δημιουργεί συναισθήματα απόγνωσης και φόβου στο κοινωνικό σύνολο, ενώ λόγω της σπανιότητάς του συγκλονίζει όλο το πανελλήνιο. Η βύθιση ενός πλοίου στον πυθμένα της θάλασσας μπορεί να οφείλεται είτε σε ναυτικό ατύχημα, δηλαδή σε κάποιο θαλάσσιο συμβάν που προκάλεσε την καταστροφή του πλοίου, του φορτίου ή τον θάνατο επιβατών του, είτε σε εγκληματική ενέργεια με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων οικονομικών, πολιτικών, εθνικών και άλλων συμφερόντων.
Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για ένα έγκλημα διακινδύνευσης, για την εκτέλεση του οποίου απαιτείται αντικειμενική δυνατότητα επέλευσης του κινδύνου, ενώ μπορεί να τελεσθεί ακόμη και με παράλειψη, όταν ο νόμος αναγνωρίζει σε κάποιο πρόσωπο «ιδιαίτερη νομική υποχρέωση». Στις περιπτώσεις που η βύθιση ενός πλοίου οφείλεται σε ανθρώπινη παρέμβαση (όπως η εσκεμμένη συντριβή του πάνω σε βράχο), ο ποινικός νομοθέτης καθιερώνει το αξιόποινο της πρόκλησης ναυαγίου, θεσπίζοντας ποινές ανάλογα με τη βαρύτητα της ζημίας που επήλθε. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αποτελεί ένα «εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα», το οποίο ανάλογα με τη συμπεριφορά του δράστη τιμωρείται βαρύτερα ή ηπιότερα («αρχή αναλογικότητας»).
Για να καταστεί αυτό πιο σαφές, το άρθρο 277 Π.Κ ορίζει τα εξής: (α) όταν η καταβύθιση ή η προσάραξη πλοίου δημιουργεί «κοινό» κίνδυνο για ξένα πράγματα, τότε ο δράστης τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, ενώ (β) όταν ο κίνδυνος απειλεί ανθρώπινη ζωή, τότε επιβάλλεται κάθειρξη έως 10 έτη. Μάλιστα, στις περιπτώσεις α ή β, αν προκληθεί σημαντική ζημία σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή το αδίκημα έχει ως απόρροια τη βαριά σωματική βλάβη επιβαίνοντος, επιβάλλεται κάθειρξη. Παράλληλα, τονίζεται πως σε περίπτωση θανάτου η κάθειρξη είναι τουλάχιστον δεκαετής, ενώ στην περίπτωση που το ναυάγιο προκάλεσε το θάνατο πολλών ανθρώπων είναι ισόβια.
Τα ανωτέρω ισχύουν μόνο στην περίπτωση που πρόκειται για εγκληματική ενέργεια, η οποία οφείλεται σε δόλο του δράστη. Όταν η βύθιση ή προσάραξη οφείλεται σε αμέλεια και έθεσε σε κίνδυνο ξένα πράγματα ή ανθρώπινη ζωή, ο εξ αμελείας υπαίτιος τιμωρείται με τριετή φυλάκιση ή χρηματική ποινή. Πάντως, αξίζει να σημειωθεί πως το υποκείμενο του αδικήματος δεν είναι απαραίτητα ο πλοιοκτήτης ή ο κυβερνήτης, αλλά μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, όπως μέλη του πληρώματος ή τρίτοι που βρίσκονται εκτός του πλοίου.
Ταυτόχρονα, ο περί Ποινικού Κώδικα Νόμος (ΚΕΦ.154), με τα άρθρα 321-322, αναφέρεται τόσο στην πρόκληση ναυαγίου όσο και στην απόπειρα αυτής. Ειδικότερα, κρίνει ένοχο κακουργήματος: (α) όποιον καταστρέψει σκάφος (αποπερατωμένο ή μη) ή προκαλέσει με πρόθεση και παρανόμως τη βύθιση πλοίου, (β) όποιον με τις πράξεις του συμβάλλει, εσκεμμένα ή παράνομα, στην απώλεια ή την καταστροφή πλοίου και (γ) όποιον εμποδίσει τη θαλάσσια συγκοινωνία επεμβαίνοντας σε φως, φάρο, σήμα / σημείο, σημαντήρα ή επιδείξει απατηλό φως ή σήμα με σκοπό να εκθέσει το πλοίο σε κίνδυνο. Για τις παραπάνω κακουργηματικές πράξεις επιβάλλεται ποινή φυλάκισης 14 ετών.
Αναφορικά με την απόπειρα πρόκλησης ναυαγίου, αν και πρόκειται για ένα έγκλημα που δεν ολοκληρώθηκε, αλλά επιχειρήθηκε μόνο η αρχή εκτέλεσης, ο δράστης εξακολουθεί να θεωρείται ένοχος κακουργήματος, αλλά τιμωρείται με μειωμένη ποινή. Επομένως, η απόπειρα καταστροφής σκάφους, πρόκλησης ναυαγίου, ώθησης πλοίου σε απώλεια ή σε κίνδυνο, επισύρει στον δράστη επτά χρόνια φυλάκισης.
Συνοψίζοντας, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως απαιτούμενα στοιχεία για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος είναι η πλήρης βύθιση ή προσάραξη πλοίου και η πρόκληση κοινού κινδύνου σε ξένα πράγματα ή κινδύνου για ανθρώπινη ζωή. Συγχρόνως, για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης του αδικήματος απαιτείται δόλος –έστω και ενδεχόμενος, καθώς και αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της εγκληματικής πράξης και του αποτελέσματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ (Ν. 4619/2019), Νοέμβριος 2019, Έκδοση 3, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ
- Τροποποιητικό Νομοσχέδιο 2020, «Ο περί Ποινικού Κώδικα Νόμος» (ΚΕΦ.154), cylaw.org, διαθέσιμο εδώ
- ΑΠΟΦΑΣΗ 1194/2018, areiospagos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πως τιμωρείται η πρόκληση ναυαγίου κατά τον Ποινικό Κώδικα, kavala-lawyer.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
