Της Βρισηίδας Τζιόρτζιου,
Η μουσική των τριών μεγάλων συνθετών Haydn, Beethoven και Mozart έχει καθιερώσει την κλασική περίοδο, η οποία είναι άρρητα συνδεδεμένη, στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων, με την αριστοκρατία και γενικότερα με την κουλτούρα και τον πολιτισμό μιας «υψηλής κοινωνίας». Από την κλασική περίοδο της δυτικής μουσικής μέχρι και το σήμερα, αίθουσες μεγαλοπρεπών θεάτρων και, παλιότερα, ανακτόρων γέμιζαν με βασιλείς και ανθρώπους της αριστοκρατικής τάξης, οι οποίοι απολάμβαναν τη μουσική, θεωρώντας πως αυτού του είδους οι μελωδίες ανυψώνουν την ψυχή και το πνεύμα τους. Από την άλλη μεριά, η rap, μια μουσική που άρχισε να εμφανίζεται προς τα τέλη του 20ου αιώνα στο Μπρονξ και σε άλλες δυτικές συνοικίες της Νέας Υόρκης, είναι κατά κύριο λόγο συνυφασμένη με κατώτερα κοινωνικά στρώματα, με τα γκέτο, και παρουσίαζε, αρχικά, τη ζωή αυτών των ανθρώπων με ένα πολύ πιο γρήγορο και έντονο στυλ μελωδίας. Ωστόσο, παρά τους διαχωρισμούς αυτούς και την ιστορία της κάθε μουσικής, σύγχρονοι καλλιτέχνες, επηρεασμένοι από τον μεταμοντερνισμό, προσπαθούν διαρκώς να αμβλύνουν το χάσμα και να «σπάσουν» τα καθορισμένα όρια της τέχνης, δημιουργώντας κάτι εντελώς διαφορετικό και συγχρόνως γνώριμο.
Αλλά ας δούμε, αρχικά, πώς δημιουργήθηκε η κλασική μουσική. Ο κλασικισμός ξεκινά στο τέλος της εποχής του Μπαρόκ και λήγει με την έλευση του ρομαντισμού. Ο όρος «κλασική μουσική» χρονολογείται την περίοδο 1750-1800, με επίκεντρο την πόλη της Βιέννης και την κλασική ή αλλιώς «1η σχολή της Βιέννης» με κύριους εκπροσώπους τους Haydn, Beethoven και Mozart και Schubert. Με τον όρο «κλασικό» αναφερόμαστε, κυρίως, στο πρότυπο τελειότητας και της ωραιοποίησης, σε αυτό που αντιστοιχεί στο μέτρο, την ισορροπία και την αρμονία, ενώ, ταυτόχρονα, η έννοια αυτή υποδηλώνει το απλό και ευνόητο. Σημαντικά χαρακτηριστικά αυτής της μουσικής είναι η δομή, η απουσία μπάσο, το ομοφωνικό στυλ και η τρίφωνη συγχορδία. Κύριο μουσικό όργανο του είδους αποτελεί το πιάνο, καθώς διάφοροι συνδυασμοί μουσικής δωματίου και η συμφωνική ορχήστρα πλαισιώνουν και συμβάλουν, επίσης, στη σύνθεση της κλασικής μουσικής.
Οι κλασικές ορχήστρες έμοιαζαν κατά πολύ με εκείνες του σήμερα, με όμποε, φλάουτο, τρομπόνια και τρομπέτες να πλαισιώνουν τα έγχορδα και να δημιουργούν έναν πλούσιο ήχο. Με το πέρασμα των χρόνων και με την επιρροή και τις αλλαγές που έφεραν διάφορα ιστορικά γεγονότα, όπως η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και η άνοδος της αστικής τάξης, η κλασική μουσική δεν εμφανίζεται μόνο σε εκκλησιαστικές και βασιλικές αυλές, αλλά και σε αίθουσες παραστάσεων και λυρικές σκηνές. Με αυτόν τον τρόπο, δεν αποτελεί μόνο προνόμιο της ελιτίστικης κοινωνίας, αλλά και της μεσαίας τάξης.
Σε αντίθεση με την κλασική μουσική, η rap είναι, ουσιαστικά, το είδος της μουσικής –ή καλύτερα του στίχου– που άνθισε στα μέσα της δεκαετίας του ’70, με βασικούς εκφραστές τη μειονότητα του πληθυσμού των Η.Π.Α. Αναφερόταν κατά βάση στον μαύρο πληθυσμό, που, έχοντας νωπές τις εικόνες του ρατσισμού, καταδίκαζε και εξέφραζε την οργή του μέσω της rap. Πιο συγκεκριμένα, η rap αποτελεί ένα από τα πέντε στοιχεία της κουλτούρας του hip-hop, με τα άλλα τέσσερα να είναι το B-boying, χορός ευρέως γνωστός και ως breakdance, το DJing και το graffiti. Οι στίχοι της έχουν μεγάλη έκταση, είναι αυτοσχέδιοι και δεν απουσιάζουν λυρικότητα και ποιητική πνοή. Άλλωστε, ετυμολογικά, η rap οφείλει το όνομά της στις λέξεις rhythm and poetry.
Το σημείο εκκίνησης, όμως, της μουσικής αυτής, αντιφατικά με τις πιο πολλές πεποιθήσεις, είναι το δυτικό μέρος της Αφρικής, όπου οι ντόπιοι με τα δικά τους παραδοσιακά μουσικά όργανα, το balafon, το ngoni και την kora, σε συνδυασμό με τους μύθους, τα παραμύθια και τους ψαλμούς τους αναδεικνύουν τους πρώτους rappers. Η σκλαβιά των Αφρικανών στην αμερικανική ήπειρο τον 17ο αιώνα, η ανεξαρτησία των αποικιών στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και ο εμφύλιος πόλεμος 1.000 περίπου χρόνια μετά επηρέασαν ανεξίτηλα την κοινότητα των Αφροαμερικάνων. Στον 20ο αιώνα, η εσωτερική μετανάστευσή τους από αγροτικές περιοχές του νότου στις αστικές περιοχές του βορρά έχει τεράστια επιρροή στη μουσική κουλτούρα της Αμερικής.
Παρά, λοιπόν, τις βασικές διαφορές της rap και της κλασικής μουσικής, βλέπουμε την προσπάθεια του Φώτη Γεωργιάδη, ή όπως είναι γνωστός στον χώρο της rap Beats Pliz, ενός hip-hop producer από τη Θεσσαλονίκη, να δημιουργεί ένα νέο album, συνδυάζοντας τα δύο μουσικά είδη. Το άλμπουμ Arte Povera δεν είναι η πρώτη απόπειρα συνδυασμού κλασικής μουσικής και rap, αλλά η διαφορά βρίσκεται στο ότι είναι η πρώτη φορά που ο παραγωγός έχει συνθέσει όλα τα μουσικά μέρη του προαναφερόμενου δίσκου. Έγραψε ο ίδιος τις παρτιτούρες και ηχογράφησε τα κομμάτια στις συμφωνικές ορχήστρες τριών πόλεων της Ανατολικής Ευρώπης: την Τσεχία, την Ουγγαρία και τα Σόφια. Ο δίσκος περιλαμβάνει εννέα κομμάτια από τα πιο γνωστά ονόματα της hip-hop στην ελληνική σκηνή, αυτών των Wang, Λεξ, Εθισμός, Bloody Hawk, Hawk, Sadam, Vlospa, Dani Gambino και του Μικρού Κλέφτη. Ο ίδιος ο Γεωργιάδης επέλεξε προσωπικά ποιο κομμάτι θα δώσει και σε ποιον καλλιτέχνη, προκειμένου εκείνος με τη σειρά του να γράψει τους στίχους. Την ίδια στιγμή, η διαδικασία όλου αυτού του εγχειρήματος παρουσιάζεται μέσα από ένα ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ, που χωρίζεται σε τρία μέρη. Παρακολουθούμε τόσο τη σύλληψη της ιδέας όσο και την εκτέλεσή της, από τη σύνθεση των κομματιών μέχρι και τη στιχουργία, με τους rappers να tease-άρουν τον ήχο τους υπό την καθοδήγηση του παραγωγού.
Η όλη αυτή προσπάθεια του Γεωργιάδη εντάσσεται, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του project, στο καλλιτεχνικό κίνημα “Arte Povera”, ένα μεταμοντέρνο κίνημα που έχει τις ρίζες του στην Ιταλία του 1960. Η περίοδος αυτή, κοινωνικής αναταραχής σε μεγάλες πόλεις της Ιταλίας, οδήγησε πολλούς καλλιτέχνες να υιοθετήσουν μια ριζοσπαστική στάση ενάντια στις καθιερωμένες άξιες και θεσμούς της τότε Κυβέρνησης. Τη στάση αυτήν την εξέφρασαν μέσω μιας φτωχής και επαναστατικής τέχνης, απαλλαγμένη από δομικές και οικονομικές συμβάσεις, χρησιμοποιώντας απλά και ακατέργαστα υλικά καθημερινής χρήσης.
Το κίνημα αυτό, λοιπόν, όπως και η rap, έχουν ως βασικό στόχο την αμφισβήτηση του κατεστημένου οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά. Η κλασική μουσική, από την άλλη, δημιουργήθηκε σε εντελώς διαφορετικά πλαίσια, άλλα όπως φαίνεται στη σύγχρονη εποχή κάθε είδος τέχνης μπορεί να χάσει την αυτοτέλειά του και συνδυαζόμενο με ένα άλλο να δημιουργήσει νέες μουσικές ισορροπίες, απαλλαγμένες τόσο από μελωδικά και στιχουργικά “taboo” όσο και από κοινωνικοοικονομικές κατηγοριοποιήσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
