Της Ξένης Μουστάκα,
Για την πλειονότητα των ανθρώπων του σήμερα, ο Μεσαίωνας είναι μια εποχή αρκετά αμφιλεγόμενη. Τις περισσότερες φορές χαρακτηρίζεται και χλευάζεται ως μια οπισθοδρομική περίοδος με αυστηρές και στενόμυαλες αντιλήψεις, στην οποία τον βασικό και καίριο ρόλο κατείχε η Εκκλησία, ενώ δεν είναι σπάνιες και οι φορές που ο Mεσαίωνας συνδέεται με σκοταδιστικές και μυστικιστικές τελετές και τελετουργίες. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, αυτό το διάστημα των περίπου χιλίων ετών σηματοδοτεί πολλά παραπάνω και, πρώτα από όλα, μια νέα αρχή, έναν καινούργιο δρόμο προς την ανάπτυξη του Πολιτισμού.
Κατά την πρώιμη φάση του Μεσαίωνα, το μεγαλύτερο ποσοστό του Πολιτισμού βρισκόταν μέσα στο πλαίσιο της Εκκλησίας. Η εκκλησιαστική μουσική ή αλλιώς «ιερή», όπως λεγόταν, αποτελείτο ως επί το πλείστον από ψαλμωδίες και απαλούς ρυθμούς και θεωρείτο ως η κοινωνικά αποδεκτή ψυχαγωγία των ανθρώπων. Μετέδιδε χριστιανικά πρότυπα και αξίες, ενώ προσπαθούσε έμμεσα να διαπλάσει ένα πολύ συγκεκριμένο και περιορισμένο είδος ατόμου.
Πέραν, όμως, από την εκκλησιαστική μουσική, με το πέρασμα του χρόνου, περίπου στα μέσα του Μεσαίωνα, ανήλθε ένα δεύτερο είδος μουσικής, η αποκαλούμενη κοσμική ή «βέβηλη» μουσική των τροβαδούρων. Ήταν ένα είδος ασμάτων που προσπαθούσε να «δραπετεύσει» από τις νόρμες και τους περιορισμούς της Εκκλησίας και να δημιουργήσει μια πιο ευρεία γκάμα μουσικών τραγουδιών, η οποία, με τη σειρά της, θα απευθύνεται σε μεγαλύτερο εύρος του πληθυσμού, συμπεριλαμβάνοντας και τις πιο λαϊκές μάζες. Γι’ αυτόν τον λόγο, βασικό θέμα των τραγουδιών αυτών αποτελούσε ο έρωτας και το ρομάντζο ή ειδικότερα ο «αυλικός έρωτας». Τα τραγούδια είχαν, συνήθως, τη μορφή ενός ποιήματος, το οποίο αναφερόταν και διηγούνταν ερωτικά δράματα, ρομαντικές ιστορίες με ιππότες να αγωνιούν και να προσπαθούν να κερδίσουν την εύνοια της αγαπημένης τους, να διαπράττουν ηρωικές πράξεις για χάρη της και, γενικά, να πλάθουν εγκώμια για την ομορφιά και την τιμή της. Αποτελούσαν αρμονικά και μελωδικά άσματα που διαδίδονταν και… έμεναν στον χρόνο, μεταδιδόμενα από στόμα σε στόμα. Τα κύρια μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνταν ήταν η άρπα, η λύρα, το φλάουτο, η κιθάρα και ελάχιστα κρουστά.
Παρόλα αυτά, ο έρωτας και η αγάπη που περιγράφεται σε αυτά τα κομμάτια δεν είναι σε καμία περίπτωση η κλασική ιστορία δύο ανθρώπων που ερωτεύονται και ζουν ένα “happily ever after”. Αυτού του τύπου η αγάπη χαρακτηριζόταν ως ένα εγγενές μαρτύριο που προερχόταν από την πρώτη κιόλας ματιά μεταξύ δυο ανθρώπων. Κυρίαρχα στοιχεία αποτελούσαν ο φόβος και η αγωνία, των οποίων προέλευση ήταν η πιθανότητα απόρριψης του επιθυμητού ατόμου. Ο ερωτευμένος έκανε τα πάντα για να κερδίσει την αποδοχή της αγαπημένης του, που βρισκόταν συνεχώς στην πρωταρχική και μοναδική θέση της σκέψης και των ονείρων του. Αναφερόμαστε σε ένα «μαρτυρικό» και «βασανιστικό» είδος αγάπης, καθώς ο ερωτευμένος έπρεπε να διεκδικήσει και να κατακτήσει την αγάπη με τον πιο δύσκολο τρόπο, προκειμένου εκείνη να έχει αξία. Ένας αληθινά ερωτευμένος άνθρωπος δεν έτρωγε και δεν κοιμόταν σκεπτόμενος τον έρωτά του, ενώ κάθε πράξη του ακόμα και η πιο μικρή έπρεπε να γίνεται λαμβάνοντας υπόψη τη γυναίκα που ήθελε. Ακόμα και η ζήλια θεωρούταν προαπαιτούμενη για να θεωρηθεί μια αγάπη πραγματική. Φυσικά, μιλάμε για το πώς ο αυλικός έρωτας έπαιρνε μορφή μέσα από τα τραγούδια των τροβαδούρων, γιατί η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική από τη φαντασία, με τις γυναίκες να αποτελούν «τρόπαια» και να βρίσκονται σε γάμους που ήταν αποτέλεσμα οικονομικών ή οικογενειακών συμφωνιών.
Αυτός ακριβώς ο αυλικός και ιδεαλιστικός, θα μπορούσε κανείς να πει, έρωτας διανθίστηκε και στη σημερινή μουσική βιομηχανία, αποτελώντας βασική θεματολογία πολλών τραγουδιών, ιδίως της pop κουλτούρας. Με μερικές διαφοροποιήσεις, ώστε να συμβαδίζουν με τις εξελίξεις και τα πρότυπα του σήμερα, πολλοί καλλιτέχνες γράφουν στίχους, στους οποίους περιγράφουν έναν μεγάλο έρωτα, δύσκολο να εκπληρωθεί ή άλλες φορές παρουσιάζουν μια πιο ρομαντική πτυχή της αληθινής και ουσιαστικής αγάπης. Δύο παραδείγματα αποτελούν το τραγούδι του Drake Hotline Bling, όπως και αυτό του Ben E. King, Stand by me. Στην πρώτη περίπτωση, λόγου χάρη, ο Drake μιλάει μέσα από τους στίχους του για μία κοπέλα, την οποία αρχίζει να ερωτεύεται μόνο όταν αύτη έχει μετακομίσει σε άλλη πόλη και οι συνθήκες ανάμεσά τους είναι πιο δύσκολες, ενώ εκφράζει την ίδια στιγμή τη ζήλια του που αυτή έχει προχωρήσει τη ζωή της. Εκείνη είναι το μοναδικό πρόσωπο που τον απασχολεί και απαρτίζει και τη μοναδική του σκέψη. Αντίστοιχα, στη δεύτερη περίπτωση, ο King εκφράζει τα αισθήματά του μέσα από σχήματα υπερβολής, για να επισημάνει πως οτιδήποτε και εάν συμβεί μπορεί να το ξεπεράσει, έχοντας διπλά τον δικό του άνθρωπο.
Εξαιρώντας την επιρροή του Μεσαίωνα στη θεματολογία των σύγχρονων τραγουδιών, επίσης σημαντική είναι και η επιρροή που έχει ασκήσει αυτή η εποχή ως προς τη μελωδία και τον ρυθμό, καθώς αρκετοί καλλιτέχνες έχουν επιχειρήσει να διασκευάσουν γνωστά pop τραγούδια, ώστε να θυμίζουν εκείνη την εποχή. Μία τέτοια προσπάθεια είναι και αυτή του Hildegard von Blingin, ενός Youtuber, που έδωσε σε γνωστά κομμάτια, όπως το Bad Romance της Lady Gaga ή το Creep των Radiohead, τον αέρα μιας άλλης εποχής, προσαρμόζοντας ακόμα και τους στίχους σε κάποια σημεία για να τα φέρει πιο κοντά στην καθομιλουμένη γλώσσα της περιόδου εκείνης.
Ο Μεσαίωνας, επομένως, έχει συμβάλει και αυτός με τον δικό του τρόπο στη διαμόρφωση του σύγχρονου Πολιτισμού. Τραγούδια και ποιήματα ανθρώπων, κυρίως ιπποτών, χωρίς καμία περιουσία, που εξυμνούσαν την αγάπη τους συνήθως για την κυρία του σπιτιού, καταλήγουν να αποτελούν έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες, οι οποίοι, με τη σειρά τους, μας δείχνουν πως τίποτα στον κόσμο της τέχνης δεν είναι μονοδιάστατο!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η Μεσαιωνική μουσική, arcadiaportal.gr, διαθέσιμο εδώ
- Διάσημα pop τραγούδια σε …. «Μεσαιωνική» διασκευή, ogdoo.gr, διαθέσιμο εδώ
- On Hotline Bling and courtly love, going-medieval.com, διαθέσιμο εδώ
