Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η έννοια της διαφορετικότητας και της αποδοχής της έχει έρθει στο προσκήνιο. Επίσης, βέβαιο είναι ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί, αλλά και όμοιοι σε πολλά πράγματα. Ακόμα και δύο άτομα με το ίδιο γενετικό υλικό (μονοζυγωτικοί δίδυμοι), που έχουν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον, θα είναι διαφορετικά. Δεν υπάρχει, δηλαδή, κανένας άνθρωπος ίδιος με κάποιον άλλον και αυτό είναι γεγονός. Ορισμένοι παρεκκλίνουν από τα συνήθη χαρακτηριστικά, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο.
Ακόμα, βέβαιο είναι ότι σε όλες τις κοινωνίες κυριαρχούν πρότυπα και η επακόλουθη πίεση που αυτά γεννούν. Παράλληλα, υπάρχουν ορισμένα άτομα που, λόγω των ανατομικών και φυσιολογικών ιδιαιτεροτήτων τους, δυσκολεύονται ή αδυνατούν να υιοθετήσουν τις τάσεις. Αυτό, φυσικά, προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και διαταράσσει τον ψυχισμό τους. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε τα προσβλητικά σχόλια και τη γενικότερη υποτιμητική συμπεριφορά, που αναπόφευκτα συμβαίνουν, δημιουργείται ένα τοξικό κλίμα. Μία αποπνικτική ατμόσφαιρα που μπορεί να καταστρέψει πλήθος ατόμων, και πολύ συχνά το καταφέρνει.
Για τον παραπάνω λόγο, έχουν δημιουργηθεί κινήματα για να μειώσουν την κοινωνική κατακραυγή και να δώσουν την πολυπόθητη ανάσα στους «διαφορετικούς». Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερα ανεπτυγμένο φαίνεται να είναι το κίνημα υπέρ της αποδοχής της διαφορετικότητας του σωματότυπου (body positivity). Δεν πρόκειται για μία καινοφανή έννοια, αλλά ξεκίνησε με το πρώτο φεμινιστικό κίνημα. Η έναρξή του ήταν εξαιρετικά σημαντική για τον γυναικείο πληθυσμό, μίας και τα πρότυπα ομορφιάς της εποχής (π.χ. κορσές) ήταν ιδιαίτερα ανθυγιεινά. Στόχος ήταν να περιορίσει την ενασχόληση του ατόμου με την εξωτερική εμφάνιση, ώστε, τελικά, να καταφέρει να αποδεχτεί το σώμα του ως έχει.
Το κίνημα του body positivity προωθεί τον σεβασμό και την αποδοχή, όσον αφορά σε οποιοδήποτε χαρακτηριστικό της εξωτερικής εμφάνισης του ατόμου, περιλαμβάνοντας τα άτομα με κινητικά προβλήματα, παραμορφώσεις, ιδιαίτερες δερματικές παθήσεις κ.λπ. Εμείς θα αναφερθούμε συγκεκριμένα σε μία υποκατηγορία. Πρόκειται για το κίνημα του fat positivity, το οποίο επικεντρώνεται στο σωματικό βάρος και συγκεκριμένα, στα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα.
Το πρόβλημα των προτύπων
Είναι αξιοσημείωτο ότι η ανθρώπινη σκέψη δουλεύει σε μεγάλο βαθμό με βάση την αναγνώριση προτύπων (pattern recognition). Οι πληροφορίες και τα δεδομένα που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας δεδομένων ορισμένων προτύπων, που έχουμε στον εγκέφαλό μας. Αυτό, άλλωστε, δεν είναι τυχαίο, αφού ανέκαθεν μας βοηθούσε να ομαδοποιούμε τα ερεθίσματα και να μειώνουμε την αβεβαιότητα, κάτι που με την σειρά του ευνοούσε την επιβίωση. Έτσι, λοιπόν, η ύπαρξη προτύπων και, κατ΄ επέκταση, κοινωνικών προτύπων είναι κάτι το αναμενόμενο. Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί και διαιωνίζει ένα καθεστώς καταπίεσης απέναντι σε αυτούς που αποκλίνουν, σε γενικές γραμμές έχει ως στόχο τη διατήρηση της αρμονίας. Αυτό δεν σημαίνει ισοπέδωση και ομογενοποίηση των πάντων, αλλά μερικές κατευθυντήριες γραμμές. Ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση δεν μπορούν όλοι να τα ακολουθήσουν, όπως, άλλωστε, συμβαίνει λόγω της διαφορετικότητάς μας.
Το πρόβλημα έγκειται στο ότι το κυνήγι υπερβολικών και απρόσιτων προτύπων είναι καταστροφικό όχι μόνο για το σώμα, αλλά, κυρίως, για τον ψυχισμό. Τα χαρακτηριστικά που προβάλλονται δεν θα έπρεπε να συνιστούν τον μοναδικό στόχο, αλλά να λειτουργούν ως γενικότερες «οδηγίες». Επιπλέον, δεν πρέπει να επικεντρώνονται σε τόσο έντονο βαθμό σε χαρακτηριστικά που δεν υπόκεινται στον έλεγχο του ατόμου και, επομένως, οι «οδηγίες» είναι μάταιες. Όμοια, οποιαδήποτε παρέκκλιση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να γίνει έναυσμα για ρατσιστικά και προσβλητικά σχόλια.
Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η κοινωνική πίεση οδηγεί τους ανασφαλείς εφήβους σε ιδιαίτερα αυτοκαταστροφικές τάσεις, που συχνά τους σημαδεύουν για την υπόλοιπη ζωή τους. Από τη μία τα πρότυπα και από την άλλη η πίεση δημιουργούν έναν ασφυκτικό φλοιό σε αυτούς που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν. Είτε αυτό συμβαίνει λόγω των ιδιαίτερων γενετικών χαρακτηριστικών είτε λόγω άλλων αιτιών, το σίγουρο είναι ότι δημιουργούνται θύματα και θύτες. Αυτό ακριβώς προσπαθεί το κίνημα να περιορίσει. Τους θύτες. Να ευαισθητοποιήσει τον γενικό πληθυσμό και να περιορίσει τα φαινόμενα διάκρισης. Αυτό, μάλιστα, είναι αξιέπαινο και ιδανικό, αν τελικά λειτουργούσε όπως θα έπρεπε.
Ψάχνοντας τις ρίζες
Είναι αξιοσημείωτο ότι, όπως και με πολλά άλλα κινήματα, η βασική ιδέα έχει διαστρεβλωθεί. Ενώ ο αρχικός στόχος ήταν να περιορίσει την αδικία, πλέον έχει δημιουργηθεί ένα νέο είδος ρατσισμού. Δεν είναι σπάνιο επιτήδειοι influencers, με μηδενική γνώση περί του ανθρώπινου σώματος, να προσβάλλουν γιατρούς και να τους θεωρούν ρατσιστές και fatphobic, επειδή υποστηρίζουν ότι το σωματικό βάρος είναι αιτία ασθενειών. Μάλιστα, ο όρος «παχύσαρκος» –καθαρά επιστημονική ορολογία– πλέον θεωρείται αρκετά συχνά προσβλητικός. Η ιατρική έχει εδώ και πολλά χρόνια μετατραπεί από τέχνη σε επιστήμη. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν απόψεις, αλλά επιστημονικές αλήθειες. Φυσικά, μπορούν να γίνουν λάθη και γίνονται. Όμως, στο επίπεδο του πληθυσμού της γης, τα στατιστικά στοιχεία πλησιάζουν με εξαιρετική ακρίβεια την αλήθεια. Δεν είναι, λοιπόν, θέμα προσωπικής άποψης ότι το επιπλέον ή το μειωμένο σωματικό βάρος είναι κακό για την υγεία, αλλά η πραγματικότητα. Για παράδειγμα το πρότυπο του αδύνατου, ειδικά στις γυναίκες, είναι καταστροφικό, μίας και επηρεάζει πλήθος συστημάτων και κυρίως το αναπαραγωγικό, με συνέπειες που τις σημαδεύουν στο μέλλον.
Έχουμε, λοιπόν, ξεκαθαρίσει ότι το βάρος μπορεί και επηρεάζει την υγεία του ατόμου. Αυτό, φυσικά, δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση προσβλητικά σχόλια με αφορμή την εμφάνιση κάποιου, κάτι που συμβαίνει, δυστυχώς, και από τους επαγγελματίες υγείας. Φυσικά, δεν μπορούμε να στρουθοκαμηλίζουμε απέναντι σε αυτά. Όμως, η αναφορά ενός γιατρού σε ένα άτομο ως εύσωμο, υπέρβαρο ή έστω χοντρό (αγενής όρος) δεν έχει ως στόχο να προσβάλει το άτομο –συνήθως τουλάχιστον–, αλλά να το ενημερώσει για την κατάσταση του σώματός του. Φυσικά, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι είναι άκομψος όρος και ότι ο ασθενής οφείλει να ενημερωθεί διαφορετικά. Δεν είναι όμως σωστό, από την άλλη, με πρόφαση τη διαφορετικότητα και τα διάφορα κινήματα, να ισχυριζόμαστε ότι ο γιατρός – που έχει ορκιστεί – θέλει το κακό μας.
Όμοια, ορισμένοι το πάνε ένα βήμα παρακάτω και εκφράζουν ως άποψη ότι όλα τα σώματα είναι υγιή, αρνούμενοι οποιαδήποτε κριτική για το σώμα τους. Νομίζω, όμως, ότι αυτό φτάνει τα όρια του παραλογισμού και διαστρεβλώνει ολοκληρωτικά την αρχική ιδέα. Συγκεκριμένα, θα αναφερθώ στο πρότυπο του γυμνασμένου σώματος ως ένα ωραίο σώμα, κάτι που ισχύει σε πολλές κοινωνίες. Φυσικά, αυτό δεν είναι τυχαίο μιας και η γυμναστική προσφέρει ευεξία και λιγότερα προβλήματα υγείας, ειδικά όταν συνδυάζεται με σωστό γενικότερο τρόπο ζωής. Από την άλλη, είναι αδιαμφισβήτητο και έχει αποδειχθεί πολλές φορές ότι η έλλειψη άσκησης και το αυξημένο σωματικό λίπος είναι αιτία ασθενειών και προβλημάτων.
Συγκεκριμένα, όταν ξεπεραστεί ένα επίπεδο ποσοστού λίπους, κάτι που συνήθως είναι απότοκος καθιστικής ζωής και ανθυγιεινής διατροφής, εμφανίζονται δεκάδες προβλήματα υγείας. Μεταβολικό σύνδρομο, δυσλιπιδαιμία, διαβήτης, καρδιοαναπνευστικά προβλήματα, μυοσκελετικά και πλήθος άλλων. Θα ήταν ύβρις απέναντι στους επιστήμονες υγείας να προσπαθήσουμε να διαψεύσουμε το παραπάνω ή να αγνοούμε την αλήθεια. Φυσικά, το σωματικό βάρος και η εμφάνιση δεν πρέπει να είναι η μόνη μας ενασχόληση ούτε να γίνει εμμονή. Οι ακρότητες είναι πάντα αρνητικές.
Οφείλουμε να τονίσουμε ότι πάντα θα υπάρχουν περίοδοι που το σώμα μας δεν θα είναι στην ιδανική κατάσταση. Αυξημένο άγχος, ασθένειες και υποχρεώσεις συχνά μας αποσπούν. Φυσικά, όσο αντιμετωπίζουμε ένα δύσκολο πρόβλημα δεν θέλουμε η εμφάνισή μας να προστίθεται στον κατάλογο των δυσκολιών. Ωστόσο, εάν δεν προσέχουμε το σώμα μας, το μόνο βέβαιο είναι ότι τα προβλήματα θα διογκωθούν. Δεν οφείλουμε σε κανέναν να πληρούμε ένα συγκεκριμένο αισθητικό πρότυπο, οφείλουμε, όμως, στον εαυτό μας να κάνουμε τη μέγιστη προσπάθεια για την υγεία του οργανισμού μας.
Συμπερασματικά, το κίνημα του body positivity έχει ωφελήσει πολλές ομάδες του πληθυσμού και πολύ ορθά υπερασπίζεται το δικαίωμα όλων για σεβασμό και ίση αντιμετώπιση, ανεξαρτήτως της εξωτερικής τους εμφάνισης και ειδικά του βάρους, που είναι και το κύριο σημείο στο οποίο αναφερθήκαμε. Ωστόσο, σε κάποιον βαθμό, η ιδέα έχει μεταλλαχθεί και οφείλουμε να ευαισθητοποιήσουμε τους συνανθρώπους μας, ώστε οι διάφορες συμπεριφορές που την αμαυρώνουν να μην επαναλαμβάνονται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What is Body Positivity? verywellmind.com. Διαθέσιμο εδώ
- What to know about the body positivity movement, medicalnewstoday.com. Διαθέσιμο εδώ
