Του Γιώργου Κουτσονίκα,
Τη δεκαετία του ’70 η αμερικανική δημόσια ζωή έγινε μάρτυρας μιας σειράς σκανδάλων δωροδοκίας από διακεκριμένες αμερικανικές εταιρίες προς ξένες κυβερνήσεις και αρχηγούς κρατών. Όπως αποκάλυψε, αργότερα, έρευνα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, πάνω από 400 αμερικανικές εταιρίες διοχέτευσαν ποσά αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων σε ξένους κυβερνητικούς αξιωματούχους, πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, με σκοπό να εξασφαλίσουν ευνοϊκές αποφάσεις από τις ξένες κυβερνήσεις και να διατηρήσουν σε θέσεις εξουσίας πρόσωπα φιλικά προσκείμενα στις συγκεκριμένες εταιρίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα σκάνδαλα δωροδοκίας της εταιρίας Lockheed προς τις κυβερνήσεις τεσσάρων χωρών (Δυτική Γερμανία, Ολλανδία, Ιαπωνία, Ιταλία) κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων για τη πώληση αεροσκαφών στις εν λόγω χώρες.
Το αμερικανικό Κογκρέσο, αντιδρώντας στις συγκεκριμένες αποκαλύψεις, θέσπισε το Νόμο περί Ξένων Πρακτικών Διαφθοράς [Foreign Corrupt Practices Act (FCPA)]. Σκοπός του Αμερικανού νομοθέτη ήταν να βάλει τέλος στη δωροδοκία ξένων αξιωματούχων από αμερικανικές εταιρίες και να επαναφέρει την εμπιστοσύνη του παγκόσμιου κοινού στην αμερικανική επιχειρηματικότητα, η οποία είχε δεχθεί ένα βαρύ πλήγμα. Ο νόμος τέθηκε σε ισχύ τη 19η Δεκεμβρίου 1977.
Η FCPA απαγορεύει τη δωροδοκία ξένων κυβερνητικών αξιωματούχων από Αμερικανούς πολίτες και αμερικανικές εταιρίες. Συγκεκριμένα, ο νόμος αφορά αμερικανικές εταιρίες εισηγμένες στο χρηματιστήριο καθώς και το προσωπικό τους, συμπεριλαμβανομένων διευθυντών, μετόχων και αντιπροσώπων. Ήδη από τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του νόμου φάνηκε το παγκόσμιο βεληνεκές του, με αποτέλεσμα τη τροποποίηση του το 1998. Με τις τροποποιήσεις, η εφαρμογή του νόμου επεκτάθηκε και σε αλλοδαπές εταιρίες και πρόσωπα, τα οποία άμεσα ή έμμεσα διευκολύνουν δωροδοκίες στην επικράτεια των Ηνωμένων Πολιτειών.
Οι διατάξεις της FCPA, που στοχεύουν στη καταπολέμηση της δωροδοκίας, ορίζουν πως απαγορεύεται η σκόπιμη χρήση αλληλογραφίας ή οποιουδήποτε μέσου του διακρατικού εμπορίου για διεφθαρμένη προώθηση οποιασδήποτε προσφοράς, πληρωμής, υπόσχεσης πληρωμής ή εξουσιοδότησης πληρωμής χρημάτων ή οτιδήποτε έχει αξία για οποιοδήποτε πρόσωπο, όταν ο δράστης γνωρίζει ότι:
Α) το σύνολο ή μέρος αυτών των χρημάτων ή πράγματος αξίας θα προσφερθεί, θα δοθεί ή θα υποσχεθεί, άμεσα ή έμμεσα, σε ξένο αξιωματούχο για να επηρεάσει τον αλλοδαπό αξιωματούχο με την επίσημη ιδιότητά του,
Β) παρακινεί τον αλλοδαπό αξιωματούχο να κάνει ή να παραλείψει να κάνει μια πράξη κατά παράβαση του νόμιμου καθήκοντός του,
Γ) θα εξασφαλίσει οποιοδήποτε ακατάλληλο πλεονέκτημα το οποίο πλεονέκτημα θα βοηθήσει στην απόκτηση, διατήρηση ή κατεύθυνση προς κάποιο πρόσωπο, επιχειρηματικής δραστηριότητας του ιδίου ή άλλου οποιοδήποτε προσώπου.
Όσον αφορά τον ορισμό της έννοιας του κυβερνητικού αξιωματούχου, ο ορισμός στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι αρκετά ευρύς. Συγκεκριμένα, η FCPA ορίζει πως ο όρος «ξένος αξιωματούχος» σημαίνει:
Α) οποιονδήποτε αξιωματούχο ή υπάλληλο ξένης κυβέρνησης ή τμήματος, υπηρεσίας ή οργάνου αυτής, ή δημόσιου διεθνούς οργανισμού και
Β) οποιοδήποτε πρόσωπο που ενεργεί με επίσημη ιδιότητα για λογαριασμό οποιασδήποτε τέτοιας κυβέρνησης ή υπηρεσίας ή οργάνου αυτής, ή για λογαριασμό οποιουδήποτε τέτοιου δημόσιου διεθνούς οργανισμού.
Έτσι, για παράδειγμα, γιατροί σε δημόσια νοσοκομεία ή σε νοσοκομεία που διαχειρίζεται το κράτος, θεωρούνται επίσης ξένοι αξιωματούχοι στο πλαίσιο της FCPA, όπως και οποιοσδήποτε εργάζεται για κρατικό ίδρυμα ή επιχείρηση. Κατόπιν τροποποιήσεων, το 1988, ξένοι αξιωματούχοι θεωρούνται και οι υπάλληλοι διεθνών οργανισμών, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και ιδίως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Η απόφαση Η.Π.Α. εναντίον Esquenazi (U.S. v. Esquenazi, 752 F.3d 912 -11th Cir. 2014) προσφέρει μια καθοδήγηση σχετικά με τον όρο «ξένος υπάλληλος» στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μαζί με τις απαγορευτικές διατάξεις, η FCPA, θεσπίζει και λογιστικές προβλέψεις για τις εταιρίες, οι οποίες προβλέψεις απαιτούν τη τήρηση βιβλίων που απεικονίζουν όλες τις συναλλαγές της εταιρίας καθώς και τη θέσπιση ενός επαρκούς συστήματος εσωτερικών λογιστικών ελέγχων. Υπεύθυνες για την εφαρμογή του Νόμου περί Ξένων Πρακτικών Διαφθοράς είναι από κοινού η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για το κομμάτι των αστικών κυρώσεων και το Υπουργείο Δικαιοσύνης για τις ποινικές ευθύνες.
Ωστόσο, αξία αναφοράς είναι η εξαίρεση που θεσπίζει η FCPA για τις λεγόμενες «πληρωμές διευκόλυνσης». Συγκεκριμένα, πληρωμές που γίνονται από αμερικανικές εταιρίες και πρόσωπα των εταιριών αυτών με σκοπό την επίσπευση «τακτικών κυβερνητικών ενεργειών» δεν θεωρούνται δωροδοκίες και, συνεπώς, δεν είναι παράνομες. Τέτοιες ενέργειες αναφέρονται ενδεικτικά στον νόμο και είναι: η απόκτηση αδειών ή άλλων επίσημων εγγράφων, η επεξεργασία κυβερνητικών εγγράφων, όπως βίζες και εντολές εργασίας, η παροχή αστυνομικής προστασίας, η παραλαβή και παράδοση αλληλογραφίας, η παροχή τηλεφωνικών υπηρεσιών, η παροχή ρεύματος και νερού, η φόρτωση και εκφόρτωση φορτίου, η προστασία ευπαθών προϊόντων, ο προγραμματισμός επιθεωρήσεων που σχετίζονται με εκτέλεση σύμβασης και η διαμετακόμιση αγαθών σε όλη τη χώρα. Πράξεις παρόμοιες με τις παραπάνω εξαιρούνται κατ’ αναλογία. Η εν λόγω εξαίρεση έχει προκαλέσει αρκετές δυσκολίες στην αποτελεσματική εφαρμογή της FCPA καθώς προκύπτουν ερμηνευτικά ζητήματα. Κριτήρια που βοηθούν στη διάκριση μεταξύ δωροδοκίας και πληρωμής διευκόλυνσης είναι: το ποσό της πληρωμής, η συχνότητα της πληρωμής, το καθεστώς / επίπεδο του αλλοδαπού υπαλλήλου στον οποίο έγινε η πληρωμή και η έκβαση της υπόθεσης για την οποία έγινε η πληρωμή.
Συμπερασματικά, ο Νόμος περί Ξένων Πρακτικών Διαφθοράς αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς και αποτελεσματικούς υπερεθνικούς νόμους, παγκοσμίως, στο πεδίο της καταπολέμησης της διαφθοράς. Από την υπογραφή του νόμου το 1977, η κυβέρνηση των Η.Π.Α. έχει συγκεντρώσει πάνω από 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρόστιμα. Ταυτόχρονα, έχει ωθήσει εκατοντάδες πληροφοριοδότες να αποκαλύψουν περιστατικά διαφθοράς και δωροδοκίας, δίνοντας νέα ώθηση στη πάταξη οικονομικών εγκλημάτων και στη δημιουργία ενός δίκαιου ανταγωνιστικού πεδίου επιχειρηματικότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Foreign Corrupt Practices Act, whistleblowers.org, διαθέσιμο εδώ
- Foreign Corrupt Practices Act – Anti-Bribery Provisions, stimmel-law.com, διαθέσιμο εδώ
- Back to FCPA Basics: Who’s a foreign official?, fcpablog.com, διαθέσιμο εδώ
- Foreign Corrupt Practices Act, justice.gov, διαθέσιμο εδώ
