Του Γιάννη Μάρκελλου,
Το έτος 1922 αποτελεί ορόσημο για την χώρα καθότι έπρεπε να επιλυθεί το πρόβλημα του ημερολογίου. Το Ιουλιανό ημερολόγιο διέφερε καθ’ ολοκληρίαν δεκατρείς ημέρες από το Γρηγοριανό. Έτσι, ήταν φυσικό να δημιουργηθούν πολλά προβλήματα σε επίπεδο κρατών. Αυτό αφορούσε όχι μόνο τις πολιτικές αλλά και τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των κρατών. Στις αρχές του έτους 1923 καταρτίζεται επιτροπή, η οποία αποτελείτο από τον Υπουργό Οικονομικών Γ. Κοφινά, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο, καθώς και καθηγητές πανεπιστημίου, οι οποίοι απεφάνθησαν ότι η μεταβολή του ημερολογίου ήταν επιβεβλημένη υποχρέωση. Το ζήτημα, όμως, του ημερολογίου δεν ήταν κάτι νέο στην ιστορία του κόσμου. Παρακάτω θα γίνουν μερικές ιστορικές λεπτομερειακές αναφορές.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο μεγάλος Ρωμαίος στρατηγός, από το 63 π.Χ. έφερε τον τίτλο του Μεγάλου Αρχιερέα. Αυτό αυτομάτως σήμαινε ότι μπορούσε να κάνει μεταβολές και στο ημερολόγιο. Ο Ιούλιος Καίσαρας ήρθε αντιμέτωπος με ένα μεγάλο λάθος, το οποίο προήλθε από το ημερολόγιο του Νουμά. Για να μπορέσουμε να το αντιληφθούμε αρκεί μόνο να γίνει αναφορά στον μήνα Μάρτιο, ο οποίος ήταν κατακαλόκαιρο σύμφωνα με αυτό το ημερολόγιο. Ο Ιούλιος Καίσαρας τάχιστα έπρεπε να δώσει μια λύση, και σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά η παραμονή του στην Αίγυπτο. Ο Ιούλιος Καίσαρας, λοιπόν, προσεκάλεσε τον Έλληνα αστρονόμο Σωσιγένη και μαζί έφτιαξαν το νέο ημερολόγιο, το οποίο έμεινε γνωστό ως Ιουλιανό ημερολόγιο. Όλα αυτά συνέβαλαν έτσι ώστε σταδιακά να παγιωθεί και να εφαρμοστεί σωστά. Αργότερα, η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος βρίσκει το ημερολόγιο αυτό να γίνεται το επίσημο της Αυτοκρατορίας. Ο Καθηγητής Ιωάννης Φουντούλης ανάμεσα στα άλλα σημειώνει πως ο Χριστιανισμός ως Θρησκεία είναι εξ αποκαλύψεως, και αυτό σημαίνει πως το ημερολόγιο δεν επηρεάζει το εορτολόγιο της Εκκλησίας. Αυτό σήμαινε πως η Εκκλησία ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένη με τα ημερολόγια και δεν είχε την ανάγκη να φτιάξει δικό της.
O εορτασμός του Πάσχα είναι η κορυφαία εορτή της Ορθοδοξίας. Ο Απόστολος των εθνών, Παύλος, ανάμεσα στα άλλα θα σημειώσει για τον εορτασμό του Πάσχα «Ει δε Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις υμών». Από την πρώτη Εκκλησία ξεκίνησε ο εορτασμός του Πάσχα και έγινε το κέντρο του Ορθόδοξου λατρευτικού κύκλου. Δεν πρέπει να μην παραλειφθούν και οι διαφωνίες μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας σχετικά με τον προσδιορισμό της πρώτης Πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία. Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος εκτός των άλλων ησχολήθη διεξοδικώς και με τον κοινό εορτασμό του Πάσχα. Το ζήτημα του κοινού εορτασμού του Πάσχα δεν διατάρασσε σε καμία περίπτωση την ενότητα της Εκκλησίας, αλλά σίγουρα αποτελούσε μια ανωμαλία εντός της λειτουργίας της. Για να λυθεί αυτό το ζήτημα, η Σύνοδος απεφάσισε την απαγόρευση του εορτασμού του Πάσχα πριν από την εαρινή ισημερία μαζί με τους Εβραίους. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς ήταν ένας πρωτοπόρος και λαμπρός Αστρονόμος, ο οποίος μπόρεσε να μελετήσει προσεκτικά το ημερολογιακό ζήτημα. Στην αντίπερα όχθη φαινόμενα μεταρρυθμίσεων συνέβησαν και στην Δυτική Εκκλησία. Η πρώτη προσπάθεια μεταρρύθμισης του ημερολογίου έγινε από τον Ρογήρο Βάκωνα. Βέβαια θα πρέπει να σημειωθεί και το γεγονός ότι και τον 15ο αιώνα υπήρξε εκ νέου προσπάθεια της ημερολογιακής μεταρρύθμισης.
Ακροθιγώς επί της ιστορικής αυτής επισκόπησης καθίσταται αναγκαία η αναφορά της ημερολογιακής μεταρρύθμισης του 1852. Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ άμα τη αναρριχήσει του στον Παπικό θρόνο συνέταξε επιτροπή προκειμένου να μελετήσει το ημερολογιακό ζήτημα, η οποία συνεκροτείτο από καθηγητές Πανεπιστημίου. Εν τέλει, έπειτα από ενδελεχή μελέτη η επιτροπή συγκρότησε το πόρισμά της και το παρέδωσε στον Πάπα. Ο Πάπας με την σειρά του εξέδωσε παπική εγκύκλιο (Inter gravissimas) με την οποία καθιέρωνε ουσιαστικά στις 24 Φεβρουαρίου του 1852 το νέο ημερολόγιο και μαζί με αυτό τον καθορισμό του εορτασμού του Πάσχα. Παραπάνω δόθηκαν μερικές πτυχές του τρόπου με τον οποίο υπολογιζόταν η μεγάλη εορτή του Πάσχα. Δεν θα πρέπει να μην αναφερθεί και η εξής συνιστώσα: το νέο Γρηγοριανό ημερολόγιο δεν έγινε αποδεκτό αμέσως από όλη την Δύση. Καταρχάς, αποδέκτες της νέας καταστάσεως υπήρξαν οι επαρχίες της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πολωνίας και έπειτα ακολούθησαν οι επαρχίες του Βελγίου, της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου.
Στην παραπάνω ημερολογιακή μεταρρύθμιση ιδιαίτερα σημαντική είναι και η θέση της Ανατολής έναντι αυτού του εγχειρήματος. Στην εποχή της ημερολογιακής μεταρρύθμισης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ευρισκόταν κάτω από τον Τουρκικό ζυγό, μαζί με όλα τα πρεσβυγενή πατριαρχεία. Έτσι, από πολύ νωρίς, τέθηκε η ανάγκη το Οικουμενικό Πατριαρχείο να διατρανώσει με μεγαλύτερη πίστη και αποφασιστικότητα την δωρικότητα του Ορθοδόξου βιώματος και να στέκεται στο πλευρό των απανταχού Ορθοδόξων. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την δωρικότητα των λατρευτικών δραστηριοτήτων σήμαινε εκκλησιαστικοποίηση όλων των Ορθοδόξων, και οποιαδήποτε μεταλλαγή του εκκλησιαστικού ημερολογίου θα σήμαινε διάσπαση τόσο της εθνικής συνείδησης όσο και της Χριστιανικής Ορθοδοξίας. Υπό την κηδεμονία του Τουρκικού ζυγού η αποδοχή του νέου Γρηγοριανού ημερολογίου θα μεταφραζόταν σε υποταγή στην Παπική Εκκλησία.
Με την ανατολή του 20ου αιώνα παρατηρείται το ημερολογιακό ζήτημα να αποτελεί ακόμα πρώτο θέμα στην ατζέντα των συζητήσεων. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄, σε πατριαρχικό εγκύκλιο γράμμα προς τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία και τις Ορθόδοξες εκκλησίες ανά τον κόσμο, καλεί να διατυπώσουν τις απόψεις τους σε μια σειρά από σοβαρά ζητήματα. Ανάμεσα σε αυτά τα ζητήματα ετέθη και το ημερολογιακό, όπως ήταν φυσικό. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο συνειδητοποίησε από πολύ νωρίς ότι το ζήτημα δεν είναι μόνο σημαντικό από επιστημονικής φύσεως αλλά καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό καθότι έχει και εκκλησιαστική διάσταση. Μετά την κατάθεση των απόψεων όλων των Ορθοδόξων εκκλησιών, το Οικουμενικό Πατριαρχείο επανέρχεται με ένα νέο πατριαρχικό γράμμα του 1904, το οποίο σημειώνει σχετικά με το Πάσχα ότι θα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Από τα άνω συνάγεται ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ουδέποτε εφέρθη δογματικώς στο ημερολογιακό ζήτημα δηλώνοντας ότι εξ επιστημονικής πλευράς δηλώνει αναρμόδιο, ενώ από εκκλησιαστικής απόψεως απαιτείται διορθόδοξη διάσκεψη για το αναφυόμενο ζήτημα.
Το ημερολογιακό ζήτημα ουδέποτε έπαψε να απασχολεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1923 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Δ΄ Μεταξάκης συνεκρότησε επιτροπή προκειμένου να μελετηθεί το εν λόγω ζήτημα στο Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης προέβλεψε ότι η επιτροπή θα έπρεπε να βρει μια λύση κάτω από τους κανόνες που διέπουν την εκκλησία. Σε επιστολή του ο Πατριάρχης αναφέρει ότι το ημερολογιακό ζήτημα ήταν ένα πέπλο, το οποίο επηρέαζε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής των Ορθοδόξων στα Ευρωπαϊκά κράτη, καθώς και στην Αμερική. Εν τέλει απεφασίσθη ότι κάθε εκκλησία δύναται να αποφασίσει αν θα ακολουθήσει το Ιουλιανό ημερολόγιο η εάν ακολουθήσει το νέο με την προσθήκη των 13 ημερών.
Το συγκεκριμένο άρθρο έδωσε την ευκαιρία μελέτης εξ απόψεως ιστορικής ενός φλέγοντος ζητήματος, το οποίο ανεβίωσε και σχίσματα εντός της κοινωνίας των ανθρώπων. Το ζήτημα ήταν και παραμένει διττό. Από την μία αφορά το πολιτικό κομμάτι και από την άλλη παραμένει εκκλησιαστικό με σπέρματα τα οποία υπάρχουν στο φως μέχρι και σήμερα. Ίσως στο μέλλον να υπάρξει μια εξομάλυνση των σχέσεων προς όφελος όλων και όχι την αναβίωση καταστροφικών παθολογιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Το Ημερολογιακό Ζήτημα εν Ελλάδι Από τους μύθους και τις πλάνες στη θεολογική αλήθεια, docplayer.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Βασίλειος Λιβανίδης (2019), Η Ημερολογιακή μεταρρύθμιση. Κανονικολειτουργική θεώρηση, Θεσσαλονίκη, ikee.lib.auth.gr, Διαθέσιμο εδώ
