Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Ανά τα χρόνια και από τη στιγμή που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνίες εκδήλωσαν ορισμένες φανερές ανάγκες τους. Κάποιες από αυτές, μάλιστα, όπως είναι η ανθρώπινη ανάγκη για πίστη σε μια υπεράνθρωπη δύναμη, κυρίως επουράνια, πάνω στη οποία βασίστηκαν και οι διάφορες θρησκείες ή η ανάγκη του ανθρώπου να αποτελεί μέρος ενός γενικότερου συνόλου/κύκλου που μέσα σε αυτόν δε θα ξεχωρίζει και θα καταφέρει να εξελιχθεί. Με αυτές τις ανθρώπινες ανάγκες που παρατηρήθηκαν μέσα στις οργανωμένες κοινωνίες ασχολήθηκε κυρίως η επιστήμη της Κοινωνιολογίας. Υπάρχει, όμως, και μια παράλληλη τέτοια ανάγκη για την οποία δε έχει γίνει ιδιαίτερος λόγος, αυτήν της μετάδοσης της παράδοσης από τις παλαιότερες προς τις νέες γενεές.
Η λέξη παράδοση οφείλει την ετυμολογία της στο ρήμα παραδίδω και τις λέξεις «παν» και «άγυρις», δηλαδή όλοι στην αγορά (= τόπος συναθροίσεως). Παράλληλα, την παράδοση ενός λαού συγκροτούν τα ήθη και τα έθιμά του. Έτσι, όταν λέμε ότι υπάρχει η ανάγκη για τη μετάδοση της παράδοσης εννοούμε το αίσθημα υποχρέωσης μετάδοσης των αντιλήψεων, δηλαδή των άγραφων κανόνων κάθε κοινωνίας που εκφράζεται μέσα από τα έθιμα της. Ένα τέτοιο ευχάριστο έθιμο όλων των ελληνικών κοινωνιών είναι τα πανηγύρια, τα οποία τα παρατηρούμε κυρίως τους θερινούς μήνες. Αυτό συμβαίνει καθώς τα πανηγύρια «προστάζουν» τη διασκέδαση με χορό, ποτό και τραγούδι για εορταστικούς σκοπούς είτε προς τιμήν κάποιου Αγίου και κατ’ επέκταση της περιοχής που προστατεύει, είτε κάποιου εθνικού συμβάντος που είχε θετικά αποτελέσματα για τη χώρα μας.
Τα πανηγύρια ήταν ένας γνωστός τρόπος διασκέδασης και αποφόρτισης του κόσμου ήδη από την αρχαιότητα και οργανώνονταν κυρίως στο πλαίσιο θρησκευτικών και ψυχαγωγικών και αγώνες (ποιητικούς, αθλητικούς κ.α.). Το στοιχείο που προστέθηκε κατά τα επόμενα χρόνια που διεξάγονταν τα πανηγύρια και έλλειπε εξ’ ολοκλήρου από αυτά της αρχαιότητας ήταν η εμπορευματοποίησή τους τόσο από ιδιωτικούς όσο και από δημόσιους φορείς. Τα πανηγύρια ανέκαθεν συνοδεύονταν από οινοποιία, άφθονες διατροφικές επιλογές, μουσική, χορό και πνευματικές συζητήσεις.
Οι γυναίκες αποτελούσαν από την αρχή μέρος των πανηγυριών είτε ως συνοδοί των ανδρών είτε ως ψυχαγωγοί (χορεύτριες, μουσικοί, εταίρες κ.α.). Ιδιαίτερα για τις γυναίκες, τα πανηγύρια πέρα από τόπος διασκέδασης και κοινωνικοποίησης ήταν και από τις ελάχιστες ευκαιρίες τους για να τους επιτραπεί η έξοδος από το σπίτι. Για το λόγο αυτό κι όλες τους ήταν πλήρως καλλωπισμένες και περιποιημένες. Αργότερα, τα πανηγύρια πήραν τη μορφή συναθροίσεων όπου οι άνθρωποι επισύναπταν συμφωνίες και συνοικέσια μεταξύ των οικογενειών τους.
Τα πανηγύρια στη μεταγενέστερη Ελλάδα ξεκίνησαν στους περίβολους των ξωκλησιών, μετά από τις λειτουργίες της εκκλησίας που ψήνανε αρνιά και χόρευαν. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντική η παρατήρηση του αρθρογράφου Παντελή Μπουταλά που σημειώνει ότι η επίσημη εκκλησία ήταν ενάντια όλων αυτών των λαϊκών ολονύχτιων διασκεδάσεων, αποδίδοντας τα στο διάβολο.
Κατά γενική ομολογία τα τραγούδια που προτιμούνταν ήταν τα κλέφτικα, τα καλαματιανά, τα τσάμικα , τα συρτά και τα «καγκέλια». Σημαντικό είναι να αναφέρουμε μέσα από τα μουσικά συγκροτήματα που φιλοξένησαν τα πανηγύρια σε όλη την Ελλάδα αναδείχτηκαν γνωστοί ερμηνευτές και οργανοπαίχτες όπως ο Τάσος-Χαλκιάς , ο Γιάννης Βασιλόπουλος (γνωστός ως ο θρύλος του κλαρίνου), ο βιολονίστας Δημήτρης Σέμσης (που έφερε το ψευδώνυμο «ο Σαλονικιός») , τη Τασία Βέρρα κ.α. Σήμερα, όλες οι περιοχές της Ελλάδας έχουν το δικό τους πανηγύρι με τους δικούς τους παραδοσιακούς χορούς όπως και τους τοπικούς παραδοσιακούς συλλόγους που φροντίζουν να εξασκούν τα παιδιά της εκάστοτε περιοχής στους τοπικούς χορούς. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε κάποιες περιοχές και τα πανηγύρια τους :
- η Ήπειρος με τα Θεοδωριανά , τα οποία τελούνται τον Δεκαπενταύγουστο προς τιμήν της Θεοτόκου
- η Πελοπόννησος με το πανηγύρι του Μυστρά που διεξάγεται στους πρόποδες του Ταϋγέτου εδώ και 300 χρόνια από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο
- τα Γρεβενά με την Αβδέλλα για την Κοίμηση της Θεοτόκου
- η Κοζάνη με το Εννιάμερο (Νιάημερο) για εμπορικούς σκοπούς κ.α
Τα πανηγύρια αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κληρονομιάς που οι Έλληνες φροντίζουν να κρατάνε ζωντανό με μεγάλη επιτυχία. Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνεται και από το μεγάλο ενδιαφέρον των τουριστών που επισκέπτονται περιοχές της Ελλάδας για τις γιορτές και τα πανηγύρια τους. Και όπως είπε ο Στράτος Μυριβήλης «Δεν υπάρχει γένος πιο φιλέορτο έθνος από το δικό μας: Ζούμε κάνοντας μια γιορτή και περιμένοντας μια γιορτή».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Πανηγύρια: Μια γνήσια ελληνική ιστορία, larissapress.gr, διαθέσιμο εδώ
-
ΣΥΜΠΟΣΙΑ ΚΑΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, emaze.com, διαθέσιμο εδώ
