Της Χαράς Γρίβα,
Με την λήξη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου και την ήττα του ΔΣΕ από τον Εθνικό Στρατό και τον Αλέξανδρο Παπάγο, εύλογα θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως η αριστερά αποτελούσε πλέον παρελθόν για την ελληνική πολιτική σκηνή. Ποιος θα ήταν άλλωστε τόσο τρελός για να δηλώσει δημόσια τις αντίθετες πεποιθήσεις του από την ελληνική κυβέρνηση, χωρίς να εκτοπιστεί σε κάποιο ξερονήσι; Το Γ΄ Ψήφισμα του 1947 είχε ως στόχο να θέσει τους αριστερούς εκτός νόμου και κατά συνέπεια να καταστήσει παράνομη την λειτουργία αριστερών συνδέσμων, οργανισμών και φυσικά του ΚΚΕ. Αυτή η κίνηση του τότε Υπουργού Δημοσίας Τάξης, Σπύρου Θεοτόκη, «εκκαθάρισε» την ελληνική κοινωνία από το «μικρόβιο» του κομμουνισμού. Ή έτσι τουλάχιστον νόμισαν η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη και οι ΗΠΑ.
Το πολιτικό σκηνικό είχε ήδη διαβρωθεί από τα γεγονότα της προηγούμενης δεκαετίας και πλέον βρισκόταν σε μία περίοδο ανασυγκρότησης, οπότε και θεωρήθηκε φυσιολογική η καθοδική πορεία των παραδοσιακών κομμάτων. Η πολυδιάσπαση της Δεξιάς δεν επέτρεψε στα κόμματα να κερδίσουν πάνω από το 20% των ψήφων, κάτι που προκάλεσε έντονες γεωγραφικές μεταβολές των εκλογικών αποτελεσμάτων. Εφόσον, λοιπόν, κανένα κόμμα δεν ήταν δυνατόν να σχηματίσει κυβέρνηση, μετά τις εκλογές του 1950, στις 12 Απριλίου, ορίζεται Πρωθυπουργός ο Νικόλαος Πλαστήρας, αξίωμα που κράτησε μονάχα τέσσερις μήνες εξαιτίας πολιτικών κρίσεων που ξέσπασαν τόσο στον ελληνικό όσο και στον διεθνή χώρο.
Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν και οι πρώτες μετεμφυλιακές δημοτικές εκλογές του 1951, όπου αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ψήφισαν και γυναίκες για πρώτη φορά χωρίς περιορισμούς, ωστόσο στους περισσότερους δήμους υπήρξε εκλογή εθνικόφρονων δημάρχων. Παρ’ όλα αυτά, και ιδιαίτερα στην επαρχία, υπήρχε μία ενίσχυση της Αριστεράς, γεγονός που φάνηκε μέσα από αυτές τις εκλογές. Η παρασκηνιακή ενίσχυση του ΚΚΕ από τις δημοτικές εκλογές του 1951 αλλά και με την επιστροφή του Νίκου Μπελογιάννη, το 1950, προετοίμαζε την χώρα για τη σταδιακή πορεία της προς την νομιμοποίηση της Αριστεράς.
Οι βουλευτικές εκλογές ορίστηκαν για την 9η Σεπτεμβρίου του 1951 με τροποποίηση του εκλογικού συστήματος, για την καλύτερη διεξαγωγή τους, έτσι ώστε να ενισχυθεί η κοινοβουλευτική δύναμη των υποψηφίων. Εξαιτίας πραξικοπηματικών ενεργειών που ανατάραξαν την χώρα το καλοκαίρι του 1951, ψηφίστηκε εν τέλει το νέο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, σύμφωνα με την οποία μοιράζονταν οι βουλευτικές έδρες στα κόμματα. Πέρα από κάποιες συνενώσεις δεξιών κομμάτων και την υποψηφιότητα του Αλέξανδρου Παπάγου, το κόμμα που στιγμάτισε όλη την δεκαετία του 1950, είναι η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, ιδρυθείσα το 1951, με Πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη. Αποτελεί τη συνένωση αριστερών κομμάτων που συμμετείχαν στις εκλογές του 1950 και είχε την ισχυρή υποστήριξη του παράνομου -ακόμη- ΚΚΕ. Θα μπορούσε κανείς να αναλογιστεί πως η ΕΔΑ προσπαθούσε να αναθερμάνει και να συνεχίσει τον ιδεολογικό αγώνα του ΕΑΜ, παρ’ όλο που τα ιδρυτικά μέλη της ΕΔΑ δεν δέχτηκαν στους κύκλους τους σημαντικά στελέχη του ΚΚΕ.
Εισερχόμενη, λοιπόν, η Ελλάδα όλο και πιο πολύ στην περίοδο της «Καχεκτικής Δημοκρατίας», στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου καταμετρήθηκαν 1.708.904 έγκυρα ψηφοδέλτια και ανέδειξαν ως πρώτο κόμμα το κόμμα του Αλέξανδρου Παπάγου, τον Ελληνικό Συναγερμό, δεύτερο κόμμα ήταν το ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα και τρίτο αναδείχθηκε το κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου. Εντυπωσιακή φαντάζει η τέταρτη θέση που κέρδισε η ΕΔΑ στην πρώτη της εκλογική αναμέτρηση έχοντας κερδίσει το 10,57% των έγκυρων ψήφων λαμβάνοντας 37 έδρες. Η δύναμη της Αριστεράς αυξήθηκε, κυρίως, στις αγροτικές περιοχές αλλά και στα νησιά όπου δεν είχαν επεκταθεί πλήρως οι μετεμφυλιακές συνέπειες.
Σταδιακά, όμως, η ΕΔΑ ταυτίστηκε με την κομμουνιστική αριστερά, γεγονός που γίνεται ξεκάθαρο με την εκλογή εξόριστων βουλευτών του ΚΚΕ, όπως του Μανώλη Γλέζου, του Αντώνη Αμπατιέλου και άλλων σπουδαίων προσωπικοτήτων. Στο μεταξύ, η δεκαετία του 1950 συνοδεύεται επίσης από την ένταξη της Ελλάδας αλλά και της Τουρκίας το 1952 στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, τον τριετή πόλεμο της Κορέας και τον θάνατο του Στάλιν το 1953, κάτι που σήμαινε πως μία περίοδος «αποσταλινοποίησης» άρχιζε σιγά-σιγά, επηρεάζοντας, στον βαθμό που θα μπορούσε, και τα κομμουνίζοντα ελληνικά κόμματα.
Με τεταμένο το διεθνές και εγχώριο περιβάλλον, ούτε η νεοσύστατη κυβέρνηση Παπάγου μπόρεσε να στεριώσει στην ελληνική πολιτική σκηνή, έχοντας ως αποτέλεσμα να ορίζεται η 16η Νοεμβρίου ως η επόμενη ημερομηνία διεξαγωγής βουλευτικών εκλογών. Σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση, ως εκλογικό σύστημα ψηφίστηκε το πλειοψηφικό, κάτι που θα ευνοούσε τα κεντρώα κόμματα. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των αρχηγών των κομμάτων ήταν τόσο έντονες, ώστε η ΕΔΑ σε δημόσια δήλωσή της υποστήριζε: «Τι Παπάγος, τι Πλαστήρας; Ούλοι οι σκύλοι μια γενιά». Με 1.591.807 έγκυρα ψηφοδέλτια, πρώτο κόμμα αναδεικνύεται ο Ελληνικός Συναγερμός του Αλέξανδρου Παπάγου, δεύτερο κόμμα η ΕΠΕΚ-ΚΦ των Νικολάου Πλαστήρα και Σοφοκλή Βενιζέλου ενώ τρίτο κόμμα αναδεικνύεται η ΕΔΑ του Ιωάννη Πασαλίδη. Οι διάφορες διακυμάνσεις των ποσοστών της ΕΔΑ την ευνόησαν να αυξήσει την δύναμή της, όμως σε καμία περίπτωση δεν ήταν αρκετό. Ακολούθησε μία δύσκολη τετραετία με τα γεγονότα σε Κωνσταντινούπολη και Κύπρο να έχουν θέσει την χώρα σε κατάσταση διαρκούς επαγρύπνησης. Ο θάνατος του Παπάγου σε συνδυασμό με την όξυνση του Κυπριακού Ζητήματος, οδήγησαν στην αλλαγή του πολιτικού συστήματος το 1956.
Μπορεί στις ψήφους ο συνδυασμός κομμάτων υπό την ονομασία Δημοκρατική Ένωσις, στην οποία άνηκε και η ΕΔΑ να περνάει την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, όμως η ΕΡΕ καταφέρνει να γίνει κυβερνών κόμμα. Τα έγκυρα ψηφοδέλτια που καταμετρήθηκαν ήταν 3.364.361, σχεδόν τα διπλάσια από τις εκλογές του 1952 και αυτό οφείλεται στην πιο ριζοσπαστική πρωτοβουλία των εκλογών αυτών, που ήταν η παραχώρηση του δικαιώματος της ψήφου στις γυναίκες, κίνηση που είχε ξεκινήσει ήδη από τις προηγούμενες δημοτικές.
Ωστόσο, δεν ήταν αρκετό για να ενισχυθεί η ΕΔΑ, καθώς το παρασύνταγμα κρατούσε καλά ακόμη. Η ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή έναν χρόνο μετά, οδήγησε στις βουλευτικές εκλογές της 11ης Μαΐου στα 1958, μία εκλογική διαδικασία που μπορεί να θεωρηθεί από κάποιους ως ο πρόδρομος του πραξικοπήματος των Συνταγματαρχών το 1967. Η ΕΔΑ γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση, συγκεντρώνοντας 24,42% από ένα σύνολο 3.847.785 έγκυρων ψήφων και έλαβε 78 βουλευτικές έδρες. Το κόμμα του Καραμανλή επανεκλέγεται, όμως τα αποτελέσματα δεν άρεσαν σε αρκετούς. Ο Σοφοκλής Βενιζέλος δήλωσε στον βασιλιά Παύλο πως «εις ουδεμίαν στιγμήν προεβλέψαμε την ΕΔΑ ως δεύτερον κόμμα και η ευθύνη βαρύνει όλους μας».
Η αμερικανική πρεσβεία τόνισε πως η χώρα εισερχόταν σε μια περίοδο «νέο-κομμουνισμού» που ήταν σαφώς πιο επικίνδυνη από όσα έζησε η Ελλάδα στην διάρκεια του εμφυλίου. Συνεπώς, είχαμε πλέον μία «πολωμένη» βουλή, καθώς από την μία πλευρά είχαμε μία συντηρητική δεξιά, η οποία προσπαθούσε να χειριστεί το Κυπριακό Ζήτημα με διπλωματικά μέσα και να εντάξει την Ελλάδα στην ΕΟΚ και από την άλλη μια διευρυμένη αριστερά που απειλούσε να αλλάξει άρδην το πολιτικό σύστημα, κάτι που φόβιζε αρκετά τους εθνικόφρονες της περιόδου. Οι ΗΠΑ έθεσαν σε εφαρμογή σχέδια για να εμποδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την κομμουνιστική επιρροή.
Η επιλογή του στρατηγού Καρδαμάκη στην θέση του Α/ΓΕΣ, η δολοφονία του Γρηγορίου Λαμπράκη από ακροδεξιά στοιχεία το 1963, οι συνεχόμενες προσπάθειες αποκλεισμού της ΕΔΑ από την ΕΡΕ και την Ένωση Κέντρου σε συνδυασμό με βίαια επεισόδια έναντι αριστερών οδήγησαν στην σταδιακή ύφεση της ΕΔΑ, αφού πλέον ταυτίστηκε και επίσημα με την κομμουνιστική αριστερά, ενώ παράλληλα οι μυστικές συζητήσεις του παλατιού με την CIA για την πιθανότητα επιβολής δικτατορίας γίνονταν όλο και πιο συχνές. Και κάπως έτσι, οδηγήθηκε η αριστερά στην χώρα ξανά σε διωγμό, όπως συνέβη και μεταπολεμικά. Δεν άλλαξε τίποτα, παρά μόνο η ημερομηνία…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαν σήμερα ιδρύεται η «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά» (ΕΔΑ), left.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Αλιβιζάτος, Ν. (1995). Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974: οι όψεις της ελληνικής εμπειρίας. Αθήνα: Θεμέλιο.
- Μαργαρίτης, Γ. (2002). Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
- Νικολακόπουλος, Ν. (2001). Η καχεκτική δημοκρατία: κόμματα και εκλογές, 1946-1967. Αθήνα: Πατάκη.
