Της Ζωής Σπέντζα,
Το Ιράν, «η γεωγραφική καρδιά της περσικής αυτοκρατορίας», διατηρεί ζωντανή την παράδοση ενός πανάρχαιου πολιτισμού, που περισσότερο απέχει παρά συγκλίνει με τα κοινωνικά πρότυπα και τις αξίες του σήμερα. Αυτή η παράδοση τείνει να πλήττει τόσο τις γυναίκες όσο και τα κορίτσια, που αντιμετωπίζει ως κατώτερα όντα και τα οποία πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένες αρχές στην ενδυμασία τους, στη συμπεριφορά και γενικότερα στον τρόπο ζωής τους. Άκρως περιοριστικός και –αν μη τι άλλο– διαφορετικός από αυτόν των ανδρών, έρχεται να αποδείξει πως οι φυλετικές διακρίσεις, όχι μόνο υπάρχουν, αλλά εδραιώνονται μέσα από νόμους και εκφράζονται με την αυθαίρετη δράση των κρατικών οργάνων της κυβέρνησης του Ιράν.
«Η γυναίκα θεωρείται το μισό ενός άνδρα, δε νοείται ισότητα», θεσπίζει σήμερα ο ιρανικός νόμος. Το ερώτημα είναι όμως, πως γίνεται να στηρίζουμε ακόμη αυτή την -προ πολλού παρωχημένη- στάση ζωής, όταν το 1930 ο τότε σάχης του Ιράν, Ρεζά Σαχ Παχλαβί, έκανε το βήμα και απαγόρευσε τη μαντίλα. Τόσα χρόνια μετά και η μαντίλα, αλλιώς «χιτζάμπ», αποτελεί την αιτία προσβολής, παρενόχλησης, κακοποίησης, σύλληψης και φυλάκισης των γυναικών, καθώς η χρήση της είναι παραπάνω (θα έλεγε κανείς) από υποχρεωτική.
Τέτοια ήταν η επίδραση που άσκησε η Ισλαμική Επανάσταση (1979), με την οποία ανατράπηκε το προ υπάρχον καθεστώς και ανέλαβε τα ηνία ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, όπου μετέτρεψε το Ιράν σε ένα καθαρά θεοκρατικό ισλαμικό κράτος, με πρωταρχική την εξουσιαστική θέση του κλήρου. Πρώτη μεταρρύθμιση αυτού του καθεστώτος λοιπόν, ήταν η επιβολή του χιτζάμπ (κάλυμμα κεφαλής που φορούν οι μουσουλμάνες γυναίκες), το οποίο συνοδεύεται συνήθως από το τσαντόρ (μανδύας) και στιγματίζει έως και σήμερα τη ζωή των γυναικών (νόμος Σαρία του Ιράν).
Επικρατούσα αντίληψη: «Η μουσουλμάνα πρέπει να είναι καλυμμένη όλες τις εποχές ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες». Η ενδυμασία της πρέπει να είναι τέτοια, που να μην προκαλεί τους άνδρες και να μη θίγει τη μουσουλμανική θρησκεία, αλλιώς υφίσταται δημόσια επίπληξη και ξυλοδαρμό, που συχνά συνεπάγονται πρόστιμα και συλλήψεις. Αν και οι δημόσιες εμφανίσεις της γίνονται με μακριά και φαρδιά ρούχα που καλύπτουν τη φιγούρα της, συμπεριλαμβανομένων των μαλλιών, των χεριών και του λαιμού της, η ίδια απαγορεύεται να κυκλοφορεί όπου υπάρχουν πολλοί άνδρες. Στο πνεύμα αυτό της απαγόρευσης, συγκαταλέγεται και το γεγονός ότι υπάρχουν τρεις διαφορετικές γραμμές στο μετρό, ξεχωριστές για τους άνδρες, τις γυναίκες και τις οικογένειες. Ο γάμος είναι νόμιμος στην ηλικία των 13 ετών μιας γυναίκας (εκτός και αν αιτηθεί ο πατέρας αυτό να συμβεί νωρίτερα) και σε περίπτωση διαζυγίου, είναι υποχρεωτική η συναίνεση και η άδεια του συζύγου ή του πατέρα.
Συνεπώς, δεν έχουν το δικαίωμα να ζητούν διαζύγιο με δική τους πρωτοβουλία, ενώ δεν νοείται να έχουν ούτε την επιμέλεια των παιδιών, να εργάζονται ισάξια και να ταξιδεύουν χωρίς τη συνοδεία ενός άνδρα. Ωστόσο, έχουν δικαίωμα ψήφου και μπορούν να εισέλθουν στο Κοινοβούλιο, αλλά δε μπορούν να θέσουν υποψηφιότητα για την προεδρία της χώρας. Πρόσφατα, τον Οκτώβριο του 2019, ύστερα από 40 χρόνια, τους επετράπη η είσοδος σε ποδοσφαιρικό αγώνα, όμως σε ξεχωριστή εξέδρα από αυτή των ανδρών. Παρά τις όποιες υποτιθέμενες ελευθερίες σε θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα, για εμάς τους δυτικούς οι γυναίκες στο Ιράν εξακολουθούν να βιώνουν απάνθρωπες καταστάσεις στην προσπάθεια τους να αποτινάξουν τους νόμους περί διακρίσεων και ταπεινωτικού υποχρεωτικού καλύμματος. Αποτέλεσμα; Τα βασανιστήρια, η άρνηση πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην εργασία και στους δημόσιους χώρους.
Όλα αυτά, μέχρι τον τραγικό θάνατο της Mahsa (Zhina) Amini τον Σεπτέμβριο του 2022, η οποία είχε συλληφθεί από την αστυνομία των «ηθών» του Ιράν (ισλαμική θρησκευτική αστυνομία, υπεύθυνη για τις παραβιάσεις χιτζάμπ), επειδή δε φορούσε σωστά τη μαντίλα της. Το γεγονός αυτό, ήταν η αιτία εκκίνησης μεγάλης διαμαρτυρίας και αντίστασης των γυναικών, οι οποίες για πρώτη φορά εξεγέρθηκαν μαζικά για την απελευθέρωσή τους, ενάντια στο καθεστώς. Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν σοβαρή, καθώς επέβαλε εκτεταμένο «μπλακάουτ» στο διαδίκτυο με πανεθνικούς περιορισμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παράλληλα, όρισε πως οι διαμαρτυρόμενοι θα μπορούσαν να φυλακισθούν έως δέκα έτη, εάν τους συλλάμβανε η αστυνομία, ενώ η επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών έγινε και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τους αξιωματούχους. Η μη κάλυψη της κεφαλής θεωρείται από αυτούς ως «κοινωνική ασθένεια» και «σεξουαλική ανηθικότητα».
Στο όνομα του ισλαμικού ποινικού κώδικα, οι ιρανικές αρχές προβαίνουν σε κυρώσεις, που περιλαμβάνουν χρηματικά πρόστιμα, κατάσχεση αυτοκινήτων και απαγόρευση οδήγησης, μειώσεις μισθών έως και απολύσεις από τον χώρο εργασίας, αυτών που εντοπίζονται δημοσίως χωρίς μαντίλα. Μάλιστα, ετυμηγορίες κατά γυναικών, που εξετάστηκαν πρόσφατα από τη Διεθνή Αμνηστία, έδειξαν ότι υποχρεώνονταν να παρακολουθούν συνεδρίες συμβουλευτικού χαρακτήρα λόγω της «αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας», στην οποία απέδιδαν οι αρχές την εν λόγω στάση τους, ενώ τους ανάγκαζαν ως μορφή τιμωρίας να καθαρίζουν κτίρια και να πλένουν πτώματα σε νεκροταφεία. Πάλι καλά που έχουνε δημοκρατία!
Καταδεικνύεται, όμως, και μια άλλη πλευρά αυτής της σκληρής πραγματικότητας, την οποία η Μιχαέλα Ελένη Ματσοπούλου, Ελληνίδα που ταξίδευε 2 φορές το χρόνο επί 3 χρόνια στο Ιράν (της οποίας η μητέρα της ήταν διπλωματική ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας με έδρα την Τεχεράνη), την παρουσιάζει με μια διαφορετική οπτική. Αν και επιβεβαιώνει την ύπαρξη του τρόμου απέναντι στην ακραία εφαρμογή του νόμου και την καταστολή, σημειώνει πως οι άνθρωποι εκεί, τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες, έχουν συνηθίσει να ζουν μια «διπλή ζωή», όπου η υποταγή στις νομικές επιταγές των αρχών, εφαρμόζεται μόνο φαινομενικά και όχι ουσιαστικά. Με τον όρο «φαινομενικά» εννοώ πως, για τις απαγορεύσεις που αφορούν τα social media, έχουν μάθει να κάνουν κανονική χρήση τους με την χρήση VPN (εικονικό ιδιωτικό δίκτυο), ενώ σχετικά με τις απαγορεύσεις κατανάλωσης αλκοόλ, έχουν βρει εναλλακτικές πηγές για την προμήθειά τους (μαύρη αγορά).
Όσον αφορά την απαγόρευση στα πάρτι, αυτά γίνονται κρυφά και μάλιστα με «προκλητική», για τα δεδομένα τους, ενδυμασία. Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά η ίδια, «όλα απαγορεύονται και όλα επιτρέπονται στο Ιράν». Και αυτό συμβαίνει από τη στιγμή που δόθηκε στις γυναίκες η ευκαιρία πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και μάλιστα με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Η μόρφωση λοιπόν και η ενημέρωση που ο ίδιος ο λαός κατάφερε να πετύχει, είναι το εμπόδιο που αντιμετωπίζει σήμερα, στην οπισθοδρομική πολιτική της, η κυβέρνηση. Η γυναίκα έκτοτε έμαθε να διεκδικεί και να αγωνίζεται συνεχώς για αυτό που θα έπρεπε εξαρχής να της έχει δοθεί δικαιωματικά. Ζωή και Ελευθερία. Ελευθερία να φοράει το χιτζάμπ, γιατί το επιθυμεί και όχι γιατί της το επιβάλλουν. «Το πρόβλημα δεν είναι όσες γυναίκες θέλουν το χιτζάμπ, το πρόβλημα είναι εκείνες που δε το θέλουν, αλλά αναγκάζονται να το φορούν». Η διεθνής κοινότητα δε πρέπει να μένει άπραγη και να σωπαίνει, όταν έχει τη δύναμη να βρει τις νομικές οδούς που θα στηρίξουν αυτόν τον αέναο αγώνα του γυναικείου φύλου, πρωτίστως για αναγνώριση της ύπαρξής του και έπειτα για ισότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιατί οι γυναίκες στο Ιράν θεωρούνται το μισό ενός άντρα. Σπάνιες φωτογραφίες μετά από άδεια των συζύγων τους. Πως μπόρεσαν να μπουν σε γήπεδο μετά από 40 χρόνια, Η Μηχανή του χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- Ιράν: Η διεθνής κοινότητα πρέπει να σταθεί στο πλευρό των γυναικών και των κοριτσιών που υφίστανται εντεινόμενη καταπίεση, Διεθνής Αμνηστία, διαθέσιμο εδώ
- Η διπλή ζωή των γυναικών στο Ιράν: Μια Ελληνίδα μιλά για τα μυστικά πάρτι και τα βαν της αστυνομίας ηθικής, LiFO, διαθέσιμο εδώ
