Της Χιόνας Οικονομάκη,
Η χειμαρρώδης ποίηση της μεγάλης Κικής Δημουλά έχει, ομολογουμένως, συντελέσει στην καθιέρωσή της ως μία από τις σπουδαιότερες ποιήτριες των καιρών μας, με το έργο της να χαρακτηρίζεται από ποικιλία θεμάτων, ιδιαίτερες προσεγγίσεις και, φυσικά, από μία μοναδική χρήση της γλώσσας και όλων εκείνων των ποιητικών μέσων που συντελούν στη δημιουργία ενός λογοτεχνικού έργου. Η γυναίκα, ο έρωτας, η λήθη και η μνήμη συνιστούν κεντρικούς θεματικούς πυλώνες του έργου της, προσφέροντας σε κάθε αναγνώστη διαφορετικές οπτικές πάνω σε ζητήματα καίρια που συγκινούν και προβληματίζουν.
Η ποιήτρια μεγάλωσε σε μία αυστηρή αθηναϊκή οικογένεια, χαρακτηριζόμενη από περιορισμό της ελευθερίας και πειθαρχία, κάτι που πάντοτε την εξωθούσε στο να ονειρεύεται μία ζωή ανέμελη και ανεξάρτητη, μακριά από τα επιβαλλόμενα ηθικοποιημένα δεσμά που την περιέβαλλαν. Ο Άθως Δημουλάς, μαθηματικός και ποιητής, υπήρξε γείτονας της νεαρής Κικής, η οποία και τον ερωτεύτηκε βαθιά. Προκειμένου, λοιπόν, να τον εντυπωσιάσει, η ίδια αφοσιώθηκε στη γραφή. Κάτω από αυτές τις συνθήκες μπήκε στον δρόμο της η ποίηση κι έκτοτε δεν έπαψε ποτέ να συμπορεύεται μαζί της. Στα 21 της χρόνια παντρεύτηκε τον αγαπημένο της Άθω και παρέμειναν μαζί, αχώριστοι και αγαπημένοι μέχρι τον θάνατό του, το 1985. Μετά από την οδυνηρή απώλεια του συζύγου της, η Δημουλά θα εγκαθιδρύσει στην ποίησή της μία ακόμα έννοια, ίσως «πολυφορεμένη», αλλά με μία προσέγγιση δικής της, πολύ ιδιαίτερη, τρυφερά αιχμηρή και περιπαικτικά οδυνηρή. Γνωρίσματα που διαφαίνονται δυναμικά στο ποίημά της με τίτλο Αλλήλων τα βάρη.
«Να βρέχει θέλω όταν.
Όχι δυνατά.
Μίζερα να βρέχει, αποτυχημένα
όχι παραπάνω από σταγόνες
σαν εκείνες που συμπαραστάθηκαν
σε κάθε λιγοστό σημείο της ζωής μου».
Το εφήμερο της ανθρώπινης υπάρξεως διαφαίνεται ως ένας από τους κεντρικούς προβληματισμούς της ποιήτριας, ήδη, από την αρχή του έργου. Κατόπιν του ποιητικού οραματισμού του ίδιου της του θανάτου, η αναφορά της τελεσίδικης αυτής λέξης αποφεύγεται, ενώ η δυναμικότητα της στιγμής φτάνει στην κορύφωση της ποιητικής μετουσίωσης μέσω του καθοριστικού ρόλου της βροχής. Οι σταγόνες της φαίνεται να διαδραματίζουν τον ρόλο ενός συνοδοιπόρου, ατελούς συμπαραστάτη σε μία ελάσσονος σημασίας ζωή. Παράλληλα, οι έννοιες της μιζέριας και της αποτυχίας είναι, πιθανώς, συνδεδεμένες με την αξιολόγηση της ίδιας της συμπαραστατικής συμπεριφοράς, την οποία έλαβε (ή και όχι) το ίδιο το ποιητικό υποκείμενο.
«Σταγόνες θέλω να μεταφέρουν
στον ώμο τους με ευλάβεια
όλων μαζί των μεγάλων θλίψεων
τη μικροσκοπική σωρό
αντί λουλούδια άγριες σταγόνες του αγρού
θέλω να με οδηγούν προφυλαγμένη
απ’ τις θανατηφόρες λακκούβες
της μακαρίας οδού».
Το συγκεκριμένο απόσπασμα εντάσσει, αδήριτα, το εν λόγω ποίημα στο φάσμα του συμβολισμού, ενός συμβολισμού ίσως απρόσιτου, κάπως μελαγχολικού και απροσδόκητα τρυφερού, που συνδράμει στη διαμόρφωση μίας πρόσληψης υποκειμενικής, πιο προσωπικής και μάλλον ουσιώδους για τον ίδιο τον αναγνώστη. Η Δημουλά, άλλωστε, υποστήριζε πως οι άνθρωποι που αγαπούν την ποίηση ταυτίζονται μαζί της, επειδή μέσα σε αυτήν αντικρίζουν «σκισμένα κομματάκια της ψυχής τους».
Αντιμετωπίζοντας τον άνθρωπο εν γένει, αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό ως ένα κράμα θλίψεων και οδυνηρών στιγμών, η Δημουλά δημιουργεί αλληγορικούς συνειρμούς, σχετιζόμενους με τις ιεροτελεστίες που ακολουθούν τον θάνατο ενός αγαπημένου μας προσώπου. Οι συγγενείς, οι φίλοι ακόμα και τα λουλούδια υποκαθίστανται από σταγόνες της βροχής, επιβεβαιώνοντας τα όσα γράφτηκαν στο προηγηθέν απόσπασμα. Ως μία προστασία αποπροσανατολιστική, αν όχι παραισθησιακή, το ποιητικό υποκείμενο προβαίνει σε μία συμβολιστική αντίθεση, η οποία αναδεικνύει τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον θάνατο και τη ζωή: Έχοντας ήδη βιώσει τον ποιητικό της θάνατο, η Δημουλά ευελπιστεί οι, ουσιαστικά ανίσχυρες, σταγόνες της βροχής να λειτουργήσουν ως προστασία από θανατερούς κινδύνους. Μία σκέψη φαινομενικά οξύμωρη που, ωστόσο, αποτυπώνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την ανθρώπινη ανησυχία, αλλά και την ίδια τη λεπτότητα του χρονικού σημείου που συνδέει άρρηκτα τη ζωή με το τέλος της.
«Όπως προφύλαξα κι εγώ τη μικρότητά τους
μην πνιγεί σε μεγάλο ονείρων κατακλυσμό
μία σταγόνα, η τελευταία όμως, θέλω να μου δώσει
τον δίδυμό της ασπασμό».
Η πιστή εναπόθεση της ελπίδας στους ελάσσονες συνοδοιπόρους που ταυτίζονται με τις σταγόνες της βροχής, αίρεται και υποκαθίσταται από μία ιδιόμορφη ευθύνη, ένα «χρέος» που πρέπει να ξεπληρωθεί. Η προστασία από τα όνειρα συνιστά απόρροια της ανικανότητας ανταπόκρισης από εκείνους που τα πραγματοποιούσαν, από εκείνους που τώρα οφείλουν να «επιστρέψουν» τη ληφθείσα ευεργεσία. Η τελευταία ευχή, μελαγχολική και, ταυτοχρόνως, δυναμική έχει έναν προσανατολισμό πολύ συγκεκριμένο που εξακολουθεί να κινείται γύρω από την, υφιστάμενη σε όλο το ποίημα, έννοια της εκπνοής. Ο επιθυμητός ασπασμός, ο τελευταίος ασπασμός, περιορίζεται από μία και μόνο προϋπόθεση: Θα πρέπει να ληφθεί από την τελευταία σταγόνα. Η σύμπνοια ανάμεσα στα τέλη, η οδυνηρή λιτότητα του αποχαιρετισμού και η αποκρυσταλλωμένη τρυφερότητα, που σε ελάχιστα σημεία διαφαίνεται, αποτελούν χαρακτηριστικά που καθιστούν το ποίημα ιδιαίτερο και την προσέγγιση του θανάτου μέσα σε αυτό μοναδική.
Η Κική Δημουλά, μία από τις κορυφαίες ποιήτριες τον καιρών μας, παρήγαγε ένα έργο διθυραμβικό και βαθιά συμβολιστικό, με το οποίο, όμως, ο κάθε αναγνώστης δύναται να ταυτιστεί, εντοπίζοντας κοινές συνισταμένες και προάγοντας συλλογισμούς εμπνευσμένους. Η ζωή ταυτίζεται με την ποίηση και ο θάνατος ως αναπόσπαστο στοιχείο του βίου, αποτελεί κεντρικό θεματικό πυλώνα της λογοτεχνίας. Οι λέξεις, τα σχήματα, μα και οι ίδιες οι προσεγγίσεις του εκάστοτε συγγραφέα, όμως, είναι αυτά που συμβάλλουν καθοριστικά στην πρόσληψη της εργογραφίας, την καθιέρωση και, φυσικά, τη διαχρονία της. Η Κική Δημουλά, με το λαμπρό της έργο και τη μοναδική της οπτική έχει, αδήριτα, κατορθώσει να ξεχωρίσει τόσο για την προσωπικότητα όσο και για την ποιητική της. Μία ποιητική προσβάσιμη συγκινητικά εμπνευσμένη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κική Δημουλά: Ποίηση για την ακραία ασυνέχεια του θανάτου, booksjournal.gr, διαθέσιμο εδώ
