Του Κωνσταντίνου Γκαμπή,
«Δεν υπάρχει κοινωνία. Υπάρχουν άτομα, άνδρες, γυναίκες και οικογένειες». Αυτά ήταν τα λόγια της Margaret Thatcher. Σε αυτό το πνεύμα, η Κυβέρνησή της επέβαλε σκληρή λιτότητα, οριζόντια φορολογία και ιδιωτικοποιήσεις, σοκάροντας τους Βρετανούς, οι οποίοι αντέδρασαν με πολύμηνες απεργίες και διαδηλώσεις. Η οικονομία ευημερούσε επί εποχή της, αν κοιτούσε κανείς τα στοιχεία κι όχι τους δρόμους και τις γειτονιές της Βόρειας Αγγλίας. H Thatcher ήταν, επίσης, μία από τους μακροβιότερους Πρωθυπουργούς του Ηνωμένου Βασιλείου. Για αυτό ευθύνεται, κυρίως, η επιτυχία της στην αντιμετώπιση της κρίσης των νησιών Falkland, η οποία υπενθύμισε στους Βρετανούς ότι η χώρα τους παραμένει μία Αυτοκρατορία. Μετά την κρίση του 2008, η Κυβέρνηση του Gordon Brown (του Εργατικού Κόμματος) ακολούθησε μία Κεϋνσιανή πολιτική, αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες (για να αυξηθεί η ζήτηση), ενώ, παράλληλα, διέσωσε τις χρεωκοπημένες τράπεζες. To 2010 σχηματίστηκε νέα Κυβέρνηση μεταξύ των Φιλελεύθερων και των Συντηρητικών, με τους Συντηρητικούς David Cameron και George Osborne να καταλαμβάνουν τις θέσεις του Πρωθυπουργού και Καγκελαρίου αντίστοιχα.
Τα επόμενα χρόνια, ακολούθησε μία από τις πιο σκληρές πολιτικές λιτότητας στην Ευρώπη, παρόμοια με αυτές της Ιταλίας και της Ισπανίας, συνοδευμένη με ένα αφήγημα πολύ παρόμοιο με αυτό που ακούσαμε και στην Ελλάδα. Τα χρόνια προ κρίσης, η χώρα ξόδευε πέραν των δυνατοτήτων της και ήρθε η ώρα να πληρώσει τα χρέη της. Στον δημόσιο τομέα επιβλήθηκε «ταβάνι» στους μισθούς, ένα μέτρο το οποίο γλίτωσε στο βρετανικό κράτος 10-20 δις λίρες. Απολύθηκε το 25% του προσωπικού στα σωφρονιστικά ιδρύματα, ενώ και το εκπαιδευτικό σύστημα επλήγη με μειωμένους πόρους και αυξημένο φόρτο εργασίας για τους εκπαιδευτικούς. Το μεγαλύτερο θύμα, όμως, ήταν αναμφίβολα ο NHS (αντίστοιχο Ε.Σ.Υ), στον οποίο το 30% των senior managers απολύθηκε και η χρηματοδότησή του μειώθηκε. Από το 1948 έως το 2010 οι δαπάνες για τη δημόσια υγεία αυξάνονταν κατά μέσο όρο 3,7% κάθε χρόνο, ενώ από το 2010 και μετά η αύξηση έπεσε στο 1,4%. Ένα ποσοστό πολύ χαμηλό, αν αναλογιστεί κανείς ότι την ίδια περίοδο τα άτομα άνω των 75 ετών αυξήθηκαν κατά 12%. Η αύξηση των δαπανών για την υγεία με ένα πληθυσμό που γερνάει είναι δεδομένη, προκειμένου να μην καταρρεύσει το σύστημα. Αυτή τη στιγμή το σύστημα λειτουργεί, αλλά με ακραίες ελλείψεις.
Όταν πάρθηκε η απόφαση για τη λιτότητα, το χρέος του Η.Β. ως προς το Α.Ε.Π ήταν περίπου στο 70% και τα επιτόκια με τα οποία δανειζόταν η χώρα είχαν μία καθοδική πορεία. Δηλαδή, το δημόσιο χρέος δεν ήταν ιδιαίτερα υψηλό και οι αγορές έδειχναν απροβλημάτιστες για τα δημοσιονομικά του κράτους. Επομένως, τίθεται το ερώτημα: γιατί η Κυβέρνηση Cameron αποφάσισε να πάρει τέτοια μη δημοφιλή μέτρα. Αρχικά, το 2010 δημοσιεύθηκε ένα άρθρο από τη Carmen Reinhart και τον Kenneth Rogoff, σύμφωνα με το οποίο οι χώρες των οποίων το ποσοστό χρέους προς Α.Ε.Π υπερέβαινε το 90% παρουσίαζαν χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες, αντιβαίνοντας την οικονομική σκέψη ως τότε. Έπειτα, την περίοδο εκείνη υπήρχε και η άποψη ότι η λιτότητα μπορεί να φέρει την ανάπτυξη. Η λεγόμενη «επεκτατική λιτότητα», σύμφωνα με την οποία αν υπάρξει μείωση δαπανών, τότε θα αναμένεται και μελλοντική μείωση φόρων, το οποίο θα οδηγήσει το κράτος να δανείζεται με μικρότερα επιτόκια (εφόσον αυτή η πολιτική οδηγήσει σε δημοσιονομική βελτίωση και ανάπτυξη), το οποίο κι αυτό με τη σειρά του θα οδηγήσει σε μικρότερα επιτόκια δανεισμού για τους καταναλωτές, κάτι που θα αυξήσει την κατανάλωση. Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο η λιτότητα θα οδηγούσε στην ανάπτυξη είναι μέσω της σμίκρυνσης του δημοσίου τομέα. Με τις απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων και τα «ταβάνια» στους μισθούς ουσιαστικά το κράτος κλείνει το μάτι στις επιχειρήσεις να μειώσουν και αυτές τους μισθούς. Και εξαιτίας αυτού και της γενικευμένης λιτότητας, υπάρχει μεγαλύτερη αστάθεια στην αγορά εργασίας, με αύξηση της ανεργίας και μείωση της δύναμης των εργαζομένων και των ενώσεων, το οποίο επιτρέπει στις επιχειρήσεις να ενεργούν ανενόχλητες και να είναι πιο «παραγωγικές».
Η νεοφιλελεύθερη θεωρητική αυτή προσέγγιση, ίσως φανεί σε κάποιον αφελής. Αυτό, όμως, μόνο αν έχει στο μυαλό του την αριστοτελική άποψη, ότι σκοπός του κράτους είναι η «ευημερία του μέσου πολίτη». Τα συντηρητικά και τα φιλελεύθερα κόμματα, όμως, (και ιδίως στο Η.Β) δεν αποτελούνται από «μέσους πολίτες». Το ερώτημα που τέθηκε παραπάνω, ως προς το γιατί παραμένει, με ένα δεύτερο να γεννάται, το πώς. Πώς κατάφεραν να πουλήσουν στο βρετανικό κοινό τη λιτότητα; Σαφώς και προσπάθησαν να δώσουν την ηθική δικαιολόγηση που αναφέραμε και παραπάνω. Νομίζω, όμως, πως δεν έπιασε. Και δυστυχώς για αυτούς δεν είχαν την τύχη της Thatcher να πολεμήσουν με μία χούντα και να βγουν νικητές. Και ούτε έχουν μία γείτονα χώρα, η οποία αποτελεί συνεχόμενη απειλή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το ευκολότερο που έχει να κάνει κανείς είναι να επινοήσει έναν αντίπαλο, ο οποίος θα του επιτρέψει να κυριαρχήσει. Και οι Συντηρητικοί τον βρήκαν. Την Ευρωπαϊκή Ένωση. “Take back control”. Δηλαδή, πάρε τον έλεγχο πίσω. Αυτό ήταν το σλόγκαν που χρησιμοποίησαν οι Συντηρητικοί και το οποίο, τελικά, (με τη βοήθεια και της Cambridge Analytica) έπεισε τους Βρετανούς να αποχωρήσουν από την Ένωση. Είναι, πλέον, είναι φανερό πως ήταν μία «καταστροφική» απόφαση για τη χώρα και την οικονομίας της.
Απομένει τώρα να απαντήσουμε στο γιατί
Η κρίση του 2008 ξεκίνησε ως μία χρηματοπιστωτική κρίση και ευθυνόταν κατά κύριο λόγο το ιδιωτικό και όχι το δημόσιο χρέος. Η κακή διαχείριση από θεσμικής πλευράς (τράπεζες, ελεγκτηκά και νομοθετικά σώματα κ.λπ) κλόνισε την πίστη των πολιτών στο οικοδόμημα που αποκαλούμε Φιλελεύθερη Δημοκρατία, αλλά, κυρίως, τους έκανε καχύποπτους απέναντι στην πολιτική και οικονομική ελίτ. Η λιτότητα θα μετέφερε το φταίξιμο από τους ίδιους προς το γενικό κοινό, του τύπου «μαζί τα φάγαμε», ενώ, ταυτόχρονα, θα προωθούσε τα συμφέροντα του Κεφαλαίου. Για τον αναγνώστη δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί το κλίμα των τελευταίων ετών στο Η.Β, καθώς ακριβώς το ίδιο επικρατεί και στην Ελλάδα. Συντηρητικές Κυβερνήσεις, οι οποίες ισοπεδώνουν τα δημόσια συστήματα υγείας και παιδείας και αγνοούν τα σώματα ασφαλείας, εκτός κι αν πρόκειται για τις ομάδες καταστολής, ενώ, παράλληλα, πωλούν φθηνή ιδεολογία. Η φθηνή ιδεολογία, όμως, από μόνη της δεν μπορεί να αποχαυνώσει τους πληθυσμούς. Στην Ελλάδα το κατεστημένο μόνο μέσω του ελέγχου των μέσων μαζικής ενημέρωσης κατάφερε να τη μετουσιώσει σε μία παράλογη πραγματικότητα. Στη Μ. Βρετανία το κόμμα των Συντηρητικών κινδυνεύει να χάσει τις επόμενες εκλογές. Να παύσει η λιτότητα βεβαίως δεν υπάρχει σαν πιθανότητα. Το προσπάθησε ανεπιτυχώς (αν κι με στρεβλό τρόπο) η προηγούμενη Πρωθυπουργός. Μένει να δούμε το αποτέλεσμα των εκλογών (το οποίο στο Η.Β μπορεί να φέρει αλλαγές). Εντωμεταξύ, τα θεμέλια της βρετανικής οικονομίας γκρεμίζονται σιγά σιγά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Austerity Broke Britain, tribunemag.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- How Austerity Ruined Britain, moneymacro.rocks, διαθέσιμο εδώ
