Της Ζένιας Κουφοπαντελή,
Η νόσος Hartnup αναφέρεται, επίσης, ως διαταραχή Hartnup ή διαταραχή μεταφοράς ουδέτερων αμινοξέων και αποτελεί μια κληρονομική μεταβολική ασθένεια. Πρόκειται για μια παθολογική κατάσταση, που προκαλείται από την αδυναμία του οργανισμού να απορροφήσει συγκεκριμένα αμινοξέα από το έντερο και να τα επαναρροφήσει από τους νεφρούς, μέσω της διατροφής. Ως αποτέλεσμα, τα πάσχοντα άτομα δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν αυτά τα αμινοξέα για την παραγωγή άλλων ουσιών, όπως οι βιταμίνες και οι πρωτεΐνες. Η νόσος πήρε το όνομά της από την οικογένεια Hartnup από την Μ. Βρετανία, η οποία μελετήθηκε το 1956 για την πάθηση αυτή και εκτιμάται ότι προσβάλλει 1 στα 30.000 άτομα στις Η.Π.Α. Τα συμπτώματα, συνήθως, αρχίζουν να εμφανίζονται κατά τη βρεφική ηλικία ή τα πρώτα χρόνια της ζωής και διαρκούν για περίπου δύο εβδομάδες όταν υπάρχουν «κρίσεις», η συχνότητα των οποίων μειώνεται με την ηλικία.
Η ασθένεια ακολουθεί αυτοσωμικό υπολειπόμενο τύπο κληρονόμησης και εμφανίζεται λόγω μεταλλάξεων στο γονίδιο SLC6A19, το οποίο απαντά στον μικρό βραχίονα του χρωμοσώματος 5. Το γονίδιο αυτό φυσιολογικά κωδικοποιεί για την πρωτεΐνη μεταφορέα B0AT1, η οποία εκφράζεται στα κύτταρα του λεπτού εντέρου και των νεφρών και είναι απαραίτητη για τη μετακίνηση συγκεκριμένων αμινοξέων μέσα στο σώμα. Στην περίπτωση της πάθησης, τα όργανα αυτά δεν επηρεάζονται κατά τα άλλα και λειτουργούν κανονικά. Η νόσος έχει βρεθεί ότι μπορεί να προκαλείται από μεταλλάξεις ένθεσης, απαλοιφής ή αντικατάστασης, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται είτε τα πλαίσια ανάγνωσης είτε οι θέσεις ματίσματος στα παραγόμενα μετάγραφα του γονιδίου. Στα αμινοξέα που επηρεάζονται εντάσσονται η τρυπτοφάνη, η αλανίνη, η ασπαραγίνη, η γλουταμίνη, η ιστιδίνη, η ισολευκίνη, η λευκίνη, η φαινυλαλανίνη, η σερίνη, η θρεονίνη, η τυροσίνη και η βαλίνη.
Η πέψη των πρωτεϊνών αρχίζει στο στομάχι με τη δράση του πεψινογόνου. Στη συνέχεια, οι πρωτεΐνες διασπώνται σε μικρότερα πεπτίδια με τη δράση διαφόρων ενζύμων που εκκρίνονται από το πάγκρεας και ενζύμων που υπάρχουν στο λεπτό έντερο. Αυτά τα ένζυμα διασπούν τις πρωτεΐνες σε τριπεπτίδια, διπεπτίδια και αμινοξέα. Η πλειονότητα των αμινοξέων απορροφάται στο έντερο μέσω ειδικής πρωτεΐνης μεταφοράς που βρίσκεται στην επιφάνεια. Η B0AT1 είναι μια πρωτεΐνη συμμεταφορέας, απαραίτητη για την απορρόφηση ουδέτερων αμινοξέων που υπάρχουν στο εσωτερικό του λεπτού εντέρου και στα νεφρικά σωληναριακά κύτταρα. Η απορρόφηση των ουδέτερων αμινοξέων είναι ανεξάρτητη από τη συγκέντρωση χλωρίου. Τα απορροφούµενα ουδέτερα αµινοξέα µεταφέρονται µέσω του αίµατος σε άλλα όργανα. Στους νεφρούς, διηθείται μέσω του σπειράματος, όπου επαναρροφάται μέσω της μεμβρανικής πρωτεΐνης B0AT1 που βρίσκεται στα εγγύς σωληναριακά κύτταρα.
Στους πάσχοντες από την νόσο, υπάρχει ελάττωμα στην πρωτεΐνη B0AT1, με αποτέλεσμα την υπερβολική απέκκριση ουδέτερων αμινοξέων στα ούρα και τα κόπρανα. Μια μικρή ποσότητα ουδέτερων αμινοξέων απορροφάται στο έντερο απευθείας μέσω διακυτταρικής μεταφοράς, αλλά και με την μορφή ολιγοπεπτιδίων από πρωτεΐνες αντιμεταφοράς πρωτονίων. Η περίσσεια τρυπτοφάνης που υπάρχει στο έντερο μετατρέπεται σε ινδολικές ενώσεις με τη δράση των βακτηρίων του παχέος εντέρου. Η τρυπτοφάνη είναι ένα ουδέτερο αμινοξύ που αποτελεί πρόδρομη ουσία για τη νιασίνη. Η απουσία τρυπτοφάνης οδηγεί σε ανεπάρκεια νιασίνης που εκδηλώνεται ως δερματικά εξανθήματα τύπου πελλάγρας και νευρολογικά συμπτώματα.
Οι ασθενείς κατά διαστήματα, παρουσιάζουν αναστρέψιμα ποικίλα δερματικά και νευρολογικά κλινικά συμπτώματα που επιδεινώνονται από το ηλιακό φως, τον ζεστό καιρό και τη ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών στην διατροφή. Τα δερματικά εξανθήματα που μοιάζουν με την πελλάγρα είναι ερυθηματώδη, φολιδωτά και παρουσιάζονται σε περιοχές του δέρματος οι οποίες εκτίθενται στον ήλιο. Έχουν αναφερθεί βελτιώσεις των δερματικών εξανθημάτων με τη συμπληρωματική χορήγηση νικοτιναμίδης. Τα νευρολογικά συμπτώματα σχετίζονται κυρίως με τρόμο, παρεγκεφαλιδική αταξία, διαταραχές της διάθεσης, κατάθλιψη, σπασμούς και ψυχώσεις. Άλλα συστήματα που ενδέχεται να επηρεαστούν, αποτελούν το πεπτικό και το μυοσκελετικό. Τα αναπτυξιακά στάδια είναι φυσιολογικά στα παιδιά, αλλά έχουν παρατηρηθεί ακαδημαϊκές επιδόσεις κατώτερες του φυσιολογικού, και χαμηλό ανάστημα. Τα κλινικά συμπτώματα βελτιώνονται με την ηλικία, όταν μειώνεται η απαίτηση σε πρωτεΐνες. Οι ασθενείς μπορεί να παραμείνουν ασυμπτωματικοί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους εάν η πρόσληψη νιασίνης είναι επαρκής.
Για την πρόληψη της εμφάνισης κλινικών επεισοδίων κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για την εφαρμογή θεραπευτικών παρεμβάσεων. Η νόσος Hartnup αντιμετωπίζεται με δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες. Οι ασθενείς θα πρέπει να ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή, καθώς τα επεισόδια είναι συχνότερα σε άτομα που δεν προσλαμβάνουν επαρκώς θρεπτικά συστατικά και έχουν ως βασική διατροφή τον αραβόσιτο. Τα συμπληρώματα νικοτιναμίδης βελτιώνουν τα δερματικά εξανθήματα και τα νευρολογικά συμπτώματα σε ασθενείς με ανεπάρκεια νιασίνης. Από την άλλη, στην περίπτωση των ασθενών που εμφανίζουν νευρολογικά συμπτώματα, απαιτείται πλήρης νευρολογική εξέταση. Μπορεί να κριθούν απαραίτητες κατάλληλες ψυχιατρικές και νευρολογικές θεραπείες για την επίλυση των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hartnup disease, medline plus. Διαθέσιμο εδώ
- Hartnup Disease, health line. Διαθέσιμο εδώ
- Hartnup disorder, mountsinai. Διαθέσιμο εδώ
- Hartnup Disease, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
