Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο είναι ένα διάσημο λογοτεχνικό έργο που αποτελεί απόδειξη της δύναμης της λογοτεχνίας στην απεικόνιση σύνθετων ιστορικών και κοινωνικών θεμάτων. Γραμμένο από τον βραβευμένο με Νόμπελ Γερμανό συγγραφέα Günter Grass, αυτό το μυθιστόρημα είναι ένα μοναδικό μείγμα μαγικού ρεαλισμού, πολιτικής αλληγορίας και ιστορικού προβληματισμού, ήδη από τη δημοσίευσή του το 1959 (Die Blechtrommel).
Ο λόγος που παρουσιάζουμε αυτό το βιβλίο σήμερα είναι ότι, μέσα από τις Εκδόσεις Πατάκη και τη μετάφραση της Τούλας Σιέτη, το ελληνικό αναγνωστικό κοινό μπορεί να διαβάσει το βιβλίο, που κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2023. Γεννημένος το 1927 στην Πολωνία, ο Grass είχε υπάρξει ο ίδιος μέλος της χιτλερικής νεολαίας και της Βέρμαχτ, ενώ πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Αμερικανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στα επόμενα χρόνια της ζωής του, μέχρι και τον θάνατό του το 2015, ο συγγραφέας αναθεώρησε την πίστη που είχε ως νέος στο όραμα των Ναζί και έγραψε πολλά και γνωστά βιβλία, αλλά και ασχολήθηκε με τη γλυπτική και τη ζωγραφική.
Με φόντο τη ναζιστική Γερμανία και τη μεταπολεμική Ευρώπη, το βιβλίο ακολουθεί τη ζωή του Όσκαρ Ματσεράτ, ενός νεαρού αγοριού που αποφασίζει να σταματήσει να μεγαλώνει σε ηλικία τριών ετών σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το παράλογο της ενήλικης ζωής. Ο Όσκαρ έχει στην κατοχή του ένα παιδικό παιχνίδι, που δεν είναι άλλο από το τύμπανο από τσίγκο του τίτλου. Κάθε σημαντική εξέλιξη στη ζωή του συμβαίνει υπό την επίδραση αυτού του μυστηριώδους αντικειμένου. Καθώς οι αναγνώστες προχωρούν στις σελίδες του μυθιστορήματος, καταλαβαίνουν ότι το τύμπανο υποδηλώνει το ανθρώπινο δυναμικό για το κακό. Ο Όσκαρ, έγκλειστος πλέον σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, αφηγείται την ιστορία της ζωής του, η οποία είναι συνυφασμένη με τα ευρύτερα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Όσο η ιστορία εξελίσσεται, οι αναγνώστες εκτίθενται σε μια σειρά από παράξενα, πραγματικά και φανταστικά γεγονότα, που αντικατοπτρίζουν το χάος και την αναταραχή της εποχής.
Ο Günter Grass χρησιμοποιεί επιδέξια την ιστορία του ήρωα για να εμβαθύνει στην πολυπλοκότητα της ιστορίας της Γερμανίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Το μυθιστόρημα καλύπτει την περίοδο από την άνοδο του ναζιστικού καθεστώτος έως τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση, παρέχοντας μια μοναδική προοπτική για τη μετάβαση της χώρας από το αυταρχικό ναζιστικό καθεστώς στις διαιρέσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του βιβλίου είναι η χρήση του μαγικού ρεαλισμού, μιας λογοτεχνικής τεχνικής που συνδυάζει φανταστικά στοιχεία με την πραγματικότητα. Η απόφαση του Όσκαρ να σταματήσει να αναπτύσσεται σωματικά ενώ εξακολουθεί να διαθέτει τις ικανότητες ενός ενήλικα είναι μια μεταφορική αναπαράσταση της άρνησής του να αγκαλιάσει τις συμβάσεις της κοινωνίας των ενηλίκων. Αυτή η σουρεαλιστική πτυχή χρησιμεύει ως φακός μέσα από τον οποίο οι αναγνώστες μπορούν να δουν τον παραλογισμό των ιστορικών γεγονότων και των κοινωνικών κανόνων της εποχής.
Ο Γκρας χρησιμοποιεί τη μοναδική οπτική του Όσκαρ ως εργαλείο για να σχολιάσει το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο της Γερμανίας. Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του τυμπάνου που είναι φτιαγμένο από ευτελές υλικό συμβολίζει τη διαμαρτυρία του Όσκαρ ενάντια στα κοινωνικά πρότυπα και τη σύνδεσή του με την πολιτική αναταραχή της εποχής. Το τύμπανο χρησιμεύει και ως εργαλείο εξέγερσης και ως μάρτυρας των εξελισσόμενων ιστορικών γεγονότων. Το μυθιστόρημα εμβαθύνει, επίσης, στο θέμα της ενοχής, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Ο Γκρας αναγκάζει τους αναγνώστες να αντιμετωπίσουν το παρελθόν και να αναγνωρίσουν τη συνενοχή και την ηθική ασάφεια που σημάδεψαν τη ναζιστική εποχή της Γερμανίας. Η αφήγηση του Όσκαρ γίνεται όχημα για την εξερεύνηση της ενοχής και της αθωότητας όσων έζησαν εκείνες τις εποχές.
Το συγκεκριμένο έργο, 50 ολόκληρα χρόνια μετά την κυκλοφορία του, κέρδισε για τον Günter Grass διεθνή αναγνώριση και το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1999 και ενέπνευσε και μια κινηματογραφική μεταφορά που αποκόμισε πολύ καλές κριτικές. Είναι ιδιαίτερα ευτυχές που το έργο αυτό είναι πλέον διαθέσιμο και για το ελληνικό κοινό. Η δυνατή απεικόνιση των ιστορικών γεγονότων και το μοναδικό αφηγηματικό του στυλ συνεχίζουν να συναρπάζουν τους αναγνώστες και να πυροδοτούν συζητήσεις για τη σχέση μεταξύ λογοτεχνίας, ιστορίας και κοινωνίας.
Το έργο του Günter Grass είναι ένα αριστούργημα που ξεπερνά τα παραδοσιακά λογοτεχνικά όρια. Μέσα από το μείγμα μαγικού ρεαλισμού, πολιτικής αλληγορίας και ιστορικού προβληματισμού, το μυθιστόρημα προσφέρει στους αναγνώστες μια πολύπλευρη εξερεύνηση της πολυτάραχης ιστορίας της Γερμανίας. Επικεντρώνοντας την αφήγηση γύρω από την ιδιότροπη διαμαρτυρία ενός αγοριού που αρνείται να μεγαλώσει, ο Γκρας συνδυάζει περίπλοκα ατομικές και συλλογικές ιστορίες, ρίχνοντας φως στην πολυπλοκότητα της ενοχής, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Ως αποτέλεσμα, το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο παραμένει ένα διαχρονικό έργο που καλεί τους αναγνώστες να ασχοληθούν με την ιστορία με μοναδικό και βαθύ τρόπο.
