Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Στο Μέρος Α’ κλείσαμε με μια ερώτηση: Πώς τα κατάφερε ο Ricardo όχι μόνο να φτάσει σε αυτό το επίπεδο ευημερίας, αλλά και να καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους; Με αυτό θα ξεκινήσουμε στο παρόν Μέρος Β’: Ύστερα χρόνια του αφιερώματος για τα 200 χρόνια από τον θάνατό του.
Πολλοί οικονομολόγοι απολαμβάνουν να διηγούνται ιστορίες για τον οικονομικό πλούτο του Ricardo. Όπως αναφέρει ο Parys (2020), ο Mark Skousen (2016), στο κεφάλαιό του για τον Ricardo, παρουσιάζει ενότητες με τίτλο «Πώς ο Ricardo έγινε ο πλουσιότερος οικονομολόγος στην ιστορία» και «Η ημέρα που ο Ricardo έβγαλε 1 εκατομμύριο στερλίνες». Η επιτυχία του Ricardo στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου ενέπνευσε, επίσης, τόσο απλές μελέτες επιχειρηματικών περιπτώσεων για φοιτητές, όσο και πιο εξειδικευμένες εργασίες για τα χρηματοοικονομικά. Όλοι φαίνεται να γοητεύονται ιδιαίτερα από την επενδυτική συμπεριφορά του Ricardo λίγο πριν και μετά τη μάχη του Βατερλό (18 Ιουνίου 1815). Όταν ο Ναπολέων αντιμετώπισε την τελική ήττα του στο Βατερλό το 1815, ο Ricardo είχε ήδη σχεδιάσει να αποσυρθεί. Είναι αξιοσημείωτο ότι το μεγαλύτερο μέρος της επιχειρηματικής σταδιοδρομίας του Ricardo συνέπεσε με μια παρατεταμένη περίοδο συγκρούσεων μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας.
Το δεύτερο κομβικό σημείο: Πόλεμος Γαλλίας-Βρετανίας
Λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας, το 1793, ο Ricardo ίδρυσε τη δική του επιχείρηση στο Χρηματιστήριο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το κόστος του πολέμου οδήγησε σε σημαντική αύξηση του βρετανικού δημόσιου χρέους. Λόγω του σταθερού πολιτικού καθεστώτος και της οικονομικής αξιοπιστίας της Βρετανίας, η χώρα ήταν σε θέση να χρηματοδοτήσει σημαντικό μέρος των εκτεταμένων πολεμικών δαπανών της μέσω δανείων. Τα ομόλογα που εξέδιδε η βρετανική Κυβέρνηση είχαν κυρίαρχη παρουσία στις συναλλαγές στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου, επισκιάζοντας άλλους τίτλους, όπως μετοχές ιδιωτικών εταιρειών.
Ως αποτέλεσμα, τόσο οι επαγγελματίες του χρηματοπιστωτικού τομέα, όπως ο Ricardo, όσο και οι περιστασιακοί επενδυτές, όπως ο Τhomas Malthus, εστίασαν την προσοχή τους στα κρατικά ομόλογα. Αυτή η έμφαση στα κρατικά ομόλογα, ως σημαντικό χρηματοπιστωτικό μέσο, αντανακλούσε την επικρατούσα δυναμική της αγοράς και τον κεντρικό ρόλο του βρετανικού δημόσιου χρέους στη διαμόρφωση του χρηματοπιστωτικού τοπίου της εποχής. Ο Ricardo ενήργησε ως χρηματιστής, δηλαδή ως έμπορος που αγόραζε και πωλούσε για δικό του λογαριασμό. Με άλλα λόγια, ήταν ένα είδος μεσάζοντα, που δημιουργούσε μια συνεχή αγορά για τις αγορές και τις πωλήσεις διάφορων τίτλων.
Ο Ricardo και οι συνάδελφοί του στο Χρηματιστήριο εξέφραζαν συχνά τη δυσαρέσκειά τους για την οργάνωση των νέων Δανείων, καθώς μια μικρή ομάδα τραπεζιτών και εμπόρων με μεγάλη επιρροή κυριαρχούσε στην αγορά αυτών των δανείων. Η διανομή των μετοχών σε αυτά τα Δάνεια ήταν συχνά άδικη, λόγω κατάχρησης εξουσίας και ευνοιοκρατίας, σε βάρος των απλών μελών του Χρηματιστηρίου και άλλων συνδρομητών. Το 1806 εμφανίστηκε μια προσπάθεια να διορθωθεί αυτή η κατάσταση. Ορισμένα εξέχοντα μέλη του Χρηματιστηρίου, μεταξύ των οποίων και ο Ricardo, δημιούργησαν μια κοινοπραξία, με σκοπό να διεκδικήσουν τη σύμβαση του Δανείου του Μαρτίου 1806. Η προσπάθεια αυτή σηματοδότησε μια σημαντική πρόοδο στην καριέρα του Ricardo και υπογράμμισε τον αξιοσημείωτο οικονομικό του πλούτο. Το να γίνει κάποιος ανάδοχος του Δανείου απαιτούσε από την Κυβέρνηση να αναγνωρίσει την εξαιρετική οικονομική κατάσταση ενός ατόμου. Έτσι, η εξέλιξη αυτή ανέδειξε την αυξανόμενη επιρροή και οικονομική θέση του Ricardo στον χρηματοπιστωτικό τομέα, αποδεικνύοντας την ικανότητά του να περιηγείται και να επηρεάζει το πολύπλοκο χρηματοπιστωτικό τοπίο της εποχής .
Το Δάνειο που είχε ξεκινήσει στις 14 Ιουνίου 1815, λίγες ημέρες πριν από την απρόβλεπτη έκβαση της μάχης, αναφερόταν, αργότερα, συχνά ως Δάνειο του Βατερλό και ο Ricardo ήταν και πάλι ένας από τους αναδόχους αυτού του νέου Δανείου. Πολλά συγγράμματα έχουν περιγράψει τα κέρδη που απολάμβαναν όσοι τόλμησαν να επενδύσουν σε αυτό στις 14 Ιουνίου, ενώ, επίσης, πολλοί συγγραφείς αποδίδουν τον πλουτισμό του Ricardo στο επενδυτικό ρίσκο που έδειξε λίγες μέρες πριν την τελική μάχη, λόγω χρήσης εμπιστευτικών πληροφοριών και χειραγώγησης της αγοράς. Σύμφωνα με τον Samuelson (2009), ο Ricardo είχε έναν παρατηρητή κοντά στο πεδίο της μάχης. Αυτός με γρήγορο άλογο μετέφερε τα νέα στο πλησιέστερο λιμάνι της Γαλλίας, όπου περίμενε ένα πλοίο και μετέδωσε το μήνυμα στη Βρετανία. Έτσι, πολύ νωρίς ο Ricardo στο Λονδίνο γνώριζε το αποτέλεσμα.
Όμως, σύμφωνα με τον Parys (2020), δεν βρήκε καμία άλλη πληροφορία που να διασταυρώνει τα λόγια του Samuelson, ενώ, επίσης, ισχυρίζεται ότι ο Ricardo θα μπορούσε να έχει επιτύχει μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους αν ήταν λιγότερο απρόθυμος να αναλάβει ρίσκο, άρα αποκλείει το γεγονός να γνώριζε τέτοια πληροφορία. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, ο Ricardo ήταν μεγάλος κερδισμένος από το Δάνειο του Βατερλό, με την έννοια ότι ένα μέτριο ποσοστό κέρδους για την πολύ μεγάλη του επένδυση δημιούργησε ένα εντυπωσιακό ποσό συνολικών κερδών. Όμως, δεν οφείλονται τα εξαιρετικά κέρδη που παρουσίασε στο τέλος της ζωής του από αυτό το ένα και μοναδικό Δάνειο. Επίσημα έγγραφα δείχνουν σαφώς ότι τα σχέδια του Ricardo να γίνει Λόρδος της χώρας χρονολογούνται τουλάχιστον από το 1813, δύο χρόνια πριν από τη μάχη του Βατερλό. Με λίγα λόγια, ο Ricardo δημιούργησε την περιουσία του σταδιακά, με το Δάνειο του 1815 να ήταν ένα μεγάλο μπόνους γι’ αυτόν, αλλά όχι ένα μοναδικό συμβάν που άλλαξε τη ζωή του…
Το τρίτο κομβικό σημείο: Πολιτική Οικονομία
Το ενδιαφέρον του Ricardo για τα οικονομικά ξεκίνησε το 1799, όταν έπεσε πάνω στα έργα του Adam Smith. Αυτό οδήγησε στη δημοσίευση άρθρων του, που αφορούσαν διάφορα οικονομικά ζητήματα της εποχής του, όπως η νομισματική σταθερότητα και το εθνικό χρέος. Αφού ξεπέρασε τις αρχικές αμφιβολίες, το 1817 δημοσιεύθηκε το θεμελιώδες έργο του «Αρχές Πολιτικής Οικονομίας και Φορολογίας». Δύο από τις σημαντικές συνεισφορές του ήταν η θεωρία της γαιοπροσόδου, ή έγγειος πρόσοδος, και η έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Ο Ricardo ήταν στενός φίλος του James Mill (πατέρα του John Stuart), ο οποίος τον ενθάρρυνε στις πολιτικές του φιλοδοξίες και στα συγγράμματά του για τα οικονομικά. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένες από τις θεωρίες στα γραπτά του Ricardo ήταν, στην πραγματικότητα, αυτές του James Mill (Fortlewis.edu, χ.ημ.).
Η θεωρία του Ricardo για την γαιοπρόσοδο, επηρεασμένη από τον φίλο του Τhomas Malthus, όρισε το ενοίκιο ως το μέρος της γεωργικής παραγωγής που καταβάλλεται στους ιδιοκτήτες από τους ενοικιαστές γεωργούς, για τη χρήση της εγγενούς γονιμότητας της γης. Η έννοια αυτή προσδιόρισε το ενοίκιο ως ένα μη κερδισμένο πλεόνασμα πέραν του κόστους παραγωγής, το οποίο ποικίλλει ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους (Stead, χ.ημ.).
Το συγκριτικό πλεονέκτημα, μια άλλη βασική ιδέα, υποστήριζε ότι το διεθνές εμπόριο θα ήταν επωφελές για όλες τις χώρες. Ο Ricardo υποστήριξε ότι τα έθνη θα πρέπει να ειδικεύονται στην παραγωγή αγαθών στα οποία έχουν σχετική αποτελεσματικότητα ή συγκριτικό πλεονέκτημα. Για παράδειγμα, το κλίμα της Πορτογαλίας ευνοούσε την παραγωγή κρασιού, ενώ η Αγγλία υπερείχε στην κατασκευή υφασμάτων. Με την εξειδίκευση και το εμπόριο, και τα δύο έθνη θα μπορούσαν να επιτύχουν μεγαλύτερη κατανάλωση και των δύο προϊόντων.
Αυτή η προοπτική οδήγησε τον Ricardo να αντιταχθεί σε προστατευτικές πολιτικές, όπως οι νόμοι περί καλαμποκιού κατά την εποχή του. Ο πλουτισμός από τις χρηματιστηριακές δραστηριότητες του επέτρεψε να αποσυρθεί από τις επιχειρήσεις σε ηλικία 42 ετών, τo 1819, και μπήκε στη Βουλή των Κοινοτήτων της Βρετανίας ως εκπρόσωπος του Πόρταρλινγκτον της Ιρλανδίας, για να υποστηρίξει άμεσα τις απόψεις του. Αν και η θητεία του στο Κοινοβούλιο ήταν βραχύβια, είχε σημαντικό αντίκτυπο.
Με τραγικό τρόπο, η ζωή του Ricardo διακόπηκε, όταν πέθανε απροσδόκητα το 1823 λόγω επιπλοκών από μόλυνση στο αυτί. Οι συνεισφορές του στην οικονομική επιστήμη παραμένουν θεμελιώδεις έννοιες στη σύγχρονη οικονομική σκέψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Evolution of Economic Thought, David Ricardo and J. S. Mill, David Ricardo – The Ricardian System, David Ricardo (1772-1823), faculty.fortlewis.edu, διαθέσιμο εδώ
- Parys, W. (2020). David Ricardo, The Stock Exchange, and the Battle of Waterloo: Samuelsonian legends lack historical evidence
- Ricardo, David. On the Principles of Political Economy, and Taxation. 1st edition, 1817. Harmondsworth: Penguin reprint [R. M. Hartwell, editor], 1971
- Samuelson, P. A. (2009). An enjoyable life puzzling over modern finance theory. Annu. Rev. Financ. Econ., 1(1), 19-35
- David Ricardo, eh.net, διαθέσιμο εδώ
