Του Άρη Σηφάκη,
Στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης και προστασίας του εταιρικού συμφέροντος της ΑΕ, ο νέος νόμος 4548/2018, υπό το πρίσμα κυρίως των άρθρων 141, 142 και 144 εντός του 8ου Τμήματος του νόμου, διαμορφώνει το πεδίο ρύθμισης και πρόβλεψης των δικαιωμάτων των μετόχων μειοψηφίας της ΑΕ, ενώ επιμέρους δικαιώματα συναντώνται διάσπαρτα και σε άλλα τμήματα του νόμου. Τα δικαιώματα μειοψηφίας διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες, τα συλλογικά και τα ατομικά. Βασική επιδίωξη μέσα από την πρόβλεψή τους, είναι η πραγμάτωση της γενικής αξίωσης ενός μετόχου, η ΑΕ να δρα σύννομα και με βάση το καταστατικό της. Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στα κυριότερα συλλογικά δικαιώματα μετόχων μειοψηφίας για ΑΕ με μετοχές μη-εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά. Η ratio καθορισμού των συλλογικών δικαιωμάτων μειοψηφίας, που προβλέπονταν σε έναν βαθμό και στον προηγούμενο νόμο 2190/1920, βρίσκεται ειδικότερα στην πρόθεση του νομοθέτη να διαφυλάξει τα συμφέροντα των μετόχων της ΑΕ που μειοψηφούν, κατέχουν δηλαδή μικρότερο αριθμό μετοχών, από αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης, οι οποίες μπορεί να λαμβάνονται καταχρηστικά εις βάρος τους από τους υπόλοιπους μετόχους στο πλαίσιο της αρχής της κεφαλαιουχικής πλειοψηφίας. Πώς στοιχειοθετείται, λοιπόν, η ενάσκηση των συλλογικών δικαιωμάτων της μειοψηφίας και ποιο είναι το νομικό περιεχόμενο τους;
Καταρχάς, η άσκηση μιας εκάστοτε συλλογικής αξίωσης εκ μέρους των μετόχων μειοψηφίας σε μια ΑΕ, εξαρτάται πάντοτε από το ποσοστό συμμετοχής που θέτει ο νόμος ως προϋπόθεση για την ενάσκησή της. Το ποσοστό διακρίνεται σε αυτό του 5% (1/20), του 10% (1/10) και του 20% (1/5). Ο νόμος βέβαια στην παρ. 13 του άρθρου 141, ορίζει ρητά και την δυνατότητα βάσει καταστατικής πρόβλεψης της μείωσης των απαιτούμενων ποσοστών του καταβεβλημένου κεφαλαίου για την άσκηση συλλογικών αξιώσεων που ωστόσο, δεν μπορεί βάσει καταστατικού να μειώνεται πέραν του 50% από το ελάχιστο απαιτούμενο που θέτει ο νόμος. Ως απόρροια των παραπάνω, ο νόμος επιτάσσει πως κατά την ενάσκηση των συλλογικών αξιώσεων, οι αιτούντες μέτοχοι πρέπει να αποδεικνύουν όχι απλώς την ύπαρξη μετοχικής ιδιότητας στο πρόσωπό τους, αλλά ότι και συγκεντρώνουν τον απαιτούμενο αριθμό μετοχών που ισοδυναμεί με το απαιτούμενο ποσοστό (άρθρο 141 παρ. 12).
Μια πρώτη περίπτωση συλλογικού δικαιώματος εντοπίζεται στην παρ. 1 του άρθρου 141, με την δυνατότητα των μετόχων που εκπροσωπούν το 1/20 του μετοχικού κεφαλαίου να υποβάλλουν αίτηση προς το ΔΣ, αιτούμενοι την σύγκληση από το τελευταίο έκτακτης Γενικής Συνέλευσης, της οποίας η ημερομηνία διεξαγωγής δεν μπορεί να απέχει περισσότερο από 45 ημέρες από την ημερομηνία επίδοσης της αίτησης στο ΔΣ. Στην αίτηση πρέπει να περιλαμβάνεται το θέμα της ημερήσιας διάταξης, ενώ εάν το ΔΣ δεν συγκαλέσει έκτακτη ΓΣ εντός 20 ημερών από την ημερομηνία που του επιδόθηκε η αίτηση, τότε οι αιτούντες μέτοχοι δύναται να την συγκαλέσουν οι ίδιοι με δαπάνη της ΑΕ και μέσα από δικαστική απόφαση, λαμβανομένης με την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων. Η εν λόγω απόφαση δεν προσβάλλεται με ένδικα μέσα.
Μια άλλη περίπτωση συλλογικού δικαιώματος συναντάται στην περίπτωση Γενικής Συνέλευσης που έχει ήδη συγκληθεί, με το ΔΣ να είναι υποχρεωμένο να εγγράψει στην ημερήσια διάταξη της, θέματα που δεν είχαν εγγραφεί, εφόσον υποβλήθηκε αίτηση από μετόχους που συγκεντρώνουν το 1/20 των μετοχών, και εφόσον η αίτηση περιήλθε στο ΔΣ 15 μέρες τουλάχιστον πριν την διεξαγωγή της ΓΣ (άρθρο 141 παρ. 2). Εναπόκειται στην ευθύνη του ΔΣ η δημοσίευση των πρόσθετων θεμάτων ημερήσιας διάταξης 7 ημέρες τουλάχιστον πριν την Γενική Συνέλευση, ούτως ώστε να καθίστανται γνωστά σε όλους τους μετόχους. Εάν το ΔΣ δεν προχωρήσει στην δημοσίευση των θεμάτων, οι ίδιοι οι αιτούντες μέτοχοι δύναται να αιτηθούν την αναβολή της ΓΣ και να προβούν -με δαπάνη της εταιρίας- στην δημοσίευση των θεμάτων. Σε κάθε περίπτωση, το ΔΣ δικαιούται να αντιταχθεί στην εγγραφή ή δημοσίευση θεμάτων ημερήσιας διάταξης Γενικής Συνέλευσης εφόσον το περιεχόμενο τους έρχεται σε αντίθεση με τον νόμο ή τα χρηστά ήθη (παρ. 4).
Σε ό,τι αναφέρθηκε παραπάνω σχετικά με την αίτηση αναβολής ΓΣ, αυτή μπορεί να αναβληθεί μόνο μια φορά είτε είναι τακτική είτε είναι έκτακτη με αίτηση μετόχων που συγκεντρώνουν πάλι το 1/20 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου προς τον πρόεδρο του ΔΣ για όλα ή ορισμένα θέματα της ημερήσιας διάταξης (παρ. 5). Στην αίτηση πρέπει να μνημονεύουν οι μέτοχοι την ημέρα συνέχισης της συνεδρίασης, υπό τον όρο όμως ότι δεν απέχει η νέα ημερομηνία συνεδρίασης περισσότερο από 20 ημέρες από την ημερομηνία της αρχικής ΓΣ. Η συνεδρίαση ΓΣ κατόπιν αναβολής θεωρείται συνέχεια της προηγούμενης, με αποτέλεσμα να μην απαιτείται η τήρηση διατυπώσεων δημοσιότητας για την πρόσκληση των υπόλοιπων μετόχων. Παρά την ύπαρξη, επίσης, πρόβλεψης στο καταστατικό περί μυστικής ψηφοφορίας κατά την Γενική Συνέλευση, με αίτηση μετόχων με αντίστοιχο ποσοστό, μπορεί να ζητηθεί η διεξαγωγή της κατά φανερό τρόπο (άρθρο 141 παρ. 9).
Ωστόσο, οι μέχρι τώρα προαναφερθείσες περιπτώσεις αφορούν αμιγώς τον τρόπο και την διαδικασία διεξαγωγής της Γενικής Συνέλευσης. Ο νομοθέτης διευρύνει έτι περαιτέρω την δυνατότητα παρέμβασης των μειοψηφούντων μετόχων στα ζητήματα ελέγχου και διοίκησης της ΑΕ, τόσο μέσα από την διάταξη της παρ. 6 και 7 του άρθρου 141, αλλά κυρίως με την διάταξη του άρθρου 142 για την αίτηση έκτακτου ελέγχου. Με την πρώτη, το ΔΣ κατόπιν αίτησης μετόχων που εκπροσωπούν το 1/20 του μετοχικού κεφαλαίου, είναι υποχρεωμένο να ανακοινώσει σε τακτική ΓΣ τα ποσά και γενικά οποιαδήποτε παροχή καταβλήθηκε προς μέλη ΔΣ από την ΑΕ εντός της τελευταίας διετίας, εκτός αν το ΔΣ αρνηθεί για αποχρώντα ουσιώδη λόγο που καταχωρείται στα πρακτικά.
Αντίστοιχα στην παρ. 7, με αίτηση μετόχων που εκπροσωπούν το 1/10 του μετοχικού κεφαλαίου 5 ημέρες τουλάχιστον πριν από την ΓΣ, το ΔΣ μπορεί να κληθεί να παράσχει πληροφορίες στην ΓΣ και να ενημερώσει για την εταιρικές υποθέσεις και την συνολική πορεία της εταιρίας, εκτός αν το αρνηθεί για λόγο εμφανή και ουσιώδη πάλι που θα πρέπει και εδώ να καταχωρηθεί στα πρακτικά. Και στις δυο παραπάνω περιπτώσεις, σε περίπτωση άρνησης, οι μειοψηφούντες μέτοχοι δεν μένουν απροστάτευτοι, και βάσει της επόμενης παρ. 8, δύνανται να υποχρεώσουν την εταιρία να ενδώσει στο αίτημα τους προκαλώντας την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης με την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων.
Όμως, το ισχυρότερο όπλο ελέγχου των εταιρικών υποθέσεων, συναντάται όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στο περιεχόμενο της διάταξης του άρθρου 142. Ειδικότερα, η αίτηση περί έκτακτου ελέγχου της ΑΕ κατά την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας συνιστά ένα απευθείας δικαστικό μέσον ελέγχου με πρωτοβουλία μετόχων που συγκεντρώνουν το 1/20 του μετοχικού κεφαλαίου για περιπτώσεις όπου πιθανολογείται η τέλεση πράξης δια της οποίας παραβιάζεται ο νόμος ή το καταστατικό της ΑΕ ή απόφαση της ΓΣ. Όμως, ως προθεσμία άσκησης της αίτησης, τίθενται τα 3 χρόνια από τον χρόνο έγκρισης της χρηματοοικονομικής κατάστασης χρήσης εντός της οποίας τελέστηκαν οι παραπάνω πράξεις. Ένας περισσότερο εκτεταμένος έλεγχος μπορεί να ασκηθεί βάσει της παρ. 3 για περιπτώσεις κακής και μη συνετής διαχείρισης των εταιρικών υποθέσεων (παρ. 3), ακόμα και αν δεν υφίσταται το στοιχείο της παρανομίας, με αίτηση περί έκτακτου ελέγχου από μετόχους με 1/5 του κεφαλαίου, εφόσον κάτι τέτοιο προκύπτει από την συνολική πορεία της ΑΕ και βάσει συγκεκριμένων ενδείξεων. Μάλιστα, καταστατική πρόβλεψη μείωσης του ελάχιστου απαιτούμενου ποσοστού έως 50%, ενώ προβλέπεται για την περίπτωση του ελέγχου με αίτηση του 1/5, δεν προβλέπεται για αίτηση του 1/20.
Πέραν των παραπάνω, που συγκροτούν τα πλέον χαρακτηριστικά και θεμελιώδη συλλογικά δικαιώματα, στον ν. 4548/2018 εντοπίζονται και άλλες διατάξεις που προβλέπουν αντίστοιχα δικαιώματα όπως στο άρθρο 104 παρ. 1 για υποβολή αιτήματος (1/20 του κεφαλαίου) για άσκηση αξιώσεων της ΑΕ εις βάρος μελών του ΔΣ, στο άρθρο 109 παρ. 5 εδ. β’ για αίτηση προς δικαστήριο για μείωση αμοιβής προς μέλος ΔΣ (1/10 του κεφαλαίου), στο άρθρο 135 παρ. 1, περ. δ’ για μετόχους (1/5 του κεφαλαίου) που αντιτάσσονται στην λήψη απόφασης από ΓΣ με ψηφοφορία χωρίς συνεδρίαση, και στο άρθρο 79 παρ. 3 εδ. γ’ με την δυνατότητα αίτησης από μετόχους (1/10 κεφαλαίου) ανάκλησης διορισμού μέλους ΔΣ που διορίστηκε απευθείας από μέτοχο, καθώς και σε άλλες διατάξεις εντός του νόμου. Σε επόμενο άρθρο, θα γίνει ανάλυση των ατομικών δικαιωμάτων του μετόχου της ΑΕ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Διπλωματική Εργασία με τίτλο «Τα δικαιώματα ενημέρωσης της μειοψηφίας στον ν.4548/2018» της Φραγκίσκης Γιαννακά στο Π.Μ.Σ Εμπορικού Δικαίου του ΕΚΠΑ, pergamos.lib.uoa.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άρθρο του Σταύρου Κουμεντάκη με τίτλο «Η Μειοψηφία Και Τα Δικαιώματά Της Στην Ανώνυμη Εταιρεία: Εσωτερικός Εχθρός ή Παράγοντας Υγείας;» στην ιστοσελίδα της δικηγορικής εταιρίας Koumentakis and Associates Law Firm, koumentakislaw.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εισήγηση με θέμα «Προστασία της μειοψηφίας κατά το νέο δίκαιο (ν.4548/2018) από τον Δρ. Λάζαρο Γ. Γρηγοριάδη, Λέκτορα Νομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρο, esdi.gr, διαθέσιμο εδώ
