Του Χρήστου Δημάκα,
Το 2019, μια εξερεύνηση που πραγματοποιήθηκε στην τάφρο των Μαριανών και συγκεκριμένα, στην άβυσσο του Τσάλεντζερ, το βαθύτερο γνωστό σημείο της Γης, έφερε στο φως μια θλιβερή πραγματικότητα: εκτός από πετρώματα και νέα θαλάσσια είδη, σε ένα τόσο απόμερο μέρος του πλανήτη ανακαλύφθηκαν πλαστικά σκουπίδια. Ο πυθμένας των θαλασσών αποτελεί το 95% του παγκόσμιου όγκου των ωκεανών και αποτελεί τον μεγαλύτερο αθροιστικό βιότοπο στη Γη. Παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που επικρατούν, για παράδειγμα χαμηλές θερμοκρασίες και αέναο σκοτάδι, φιλοξενεί μια ποικιλία εξειδικευμένης ζωικής ζωής.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών έχουν επιτρέψει την πρόσβαση στον «κόσμο» των βαθέων υδάτων και έχουν προσφέρει σημαντικές γνώσεις για τη δυναμική φύση των οικοσυστημάτων τους και τον ρόλο τους στη σύνδεση των ωκεανών με τα παράκτια και χερσαία οικοσυστήματα. Ωστόσο, η ανθρώπινη παρέμβαση και η απάθεια προς την προστασία των υδάτων, αδιαμφισβήτητα, γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς.
Μέχρι σήμερα, εκατομμύρια τόνοι πλαστικού υπάρχουν στους ωκεανούς και το αξιοσημείωτο είναι ότι στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι. Φυσικό επακόλουθο μιας τέτοιας κατάστασης είναι η ρύπανση των θαλάσσιων πλαστικών αποβλήτων, η οποία, το 2014, στην πρώτη Περιβαλλοντική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, κατατάχθηκε ως ένα από τα 10 πιο πιεστικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Μετά από έρευνα που πραγματοποίησε το 2009 από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», προέκυψε ότι σε περισσότερα από 500 δείγματα ψαριών που αναλύθηκαν, το 100% περιείχε μικροσκοπικές ίνες πλαστικού στο στομάχι τους, με τον αριθμό των μικροπλαστικών ινών να αυξάνεται στα είδη ψαριών που ανήκουν σε υψηλότερο τροφικό επίπεδο.
Σε αυτό το σημείο, δεν πρέπει να λησμονηθεί πως οτιδήποτε καταλήγει στις θάλασσες επιστρέφει μέσω της τροφικής αλυσίδας. Οι άνθρωποι και άλλοι οργανισμοί μπορούν να καταπιούν ή να μεταφέρουν μικροπλαστικά με διάφορους παθητικούς τρόπους, επιβαρύνοντας την υγεία του οργανισμού τους. Επιπλέον, δεδομένης της μεγάλης επιφάνειάς τους, τα μικροπλαστικά μπορούν να απορροφήσουν βαρέα μέταλλα και έμμονους οργανικούς ρύπους, με αποτέλεσμα να σημειώνονται σοβαρές συνέπειες στην ανθρώπινη και ζωική υγεία.
Ποιες είναι οι ενέργειες της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση αυτού του περιβαλλοντικού προβλήματος;
Κάθε χρόνο παράγονται περίπου 26 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων στην Ε.Ε. Τα ποσοστά ανακύκλωσής τους είναι εξαιρετικά χαμηλά (κάτω από 30% του συνόλου), καθώς τα κράτη-μέλη δεν διαθέτουν τις κατάλληλες τεχνολογίες ή οικονομικές πηγές, με αποτέλεσμα να στέλνουν μέρος των πλαστικών που συγκεντρώνουν για ανακύκλωση σε κράτη εκτός της Ε.Ε. Τα υπόλοιπα είτε πηγαίνουν σε χώρους υγειονομικής ταφής είτε αποτεφρώνονται, με εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα να απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια στρατηγική για τη μείωση των πλαστικών απορριμμάτων. Συγκεκριμένα, μέχρι το 2030 θα διατίθενται μόνο ανακυκλώσιμες πλαστικές συσκευασίες στην αγορά, η κατανάλωση πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης θα μειωθεί και η σκόπιμη χρήση μικροπλαστικών θα περιοριστεί.
Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2018, οι ευρωβουλευτές χαιρέτησαν τα σχέδια της Επιτροπής. Οι ίδιοι ζήτησαν να απαγορευτεί η σκόπιμη προσθήκη μικροπλαστικών σε είδη προσωπικής φροντίδας, απορρυπαντικά και καθαριστικά προϊόντα έως το 2020. Πρότειναν, επίσης, αυστηρότερους κανόνες για την παραγωγή προϊόντων που απελευθερώνουν μικροπλαστικά στην ατμόσφαιρα, όπως λόγου χάρη τα αποτσίγαρα και οι μπογιές. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στήριξε μέτρα που αφορούν την απαγόρευση συγκεκριμένων πλαστικών μιας χρήσης, για παράδειγμα πιάτων, αλλά και την ενθάρρυνση των κρατών-μελών να εξετάσουν το ενδεχόμενο μείωσης του Φ.Π.Α. σε προϊόντα που έχουν προέλθει από ανακύκλωση.
Πώς μπορούν οι πολίτες να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης;
Το καλοκαίρι, για την πλειονότητα των ανθρώπων, αποτελεί μια περίοδο χαλάρωσης, διασκέδασης και ευκαιρία για διακοπές πλάι σε κάποια παραλία. Ταυτόχρονα, όμως, αποτελεί και μια περίοδο που παρατηρείται η μεγαλύτερη σπατάλη πλαστικών μιας χρήσης, τα οποία είτε βρίσκονται ξεχασμένα/ θαμμένα στην άμμο είτε επιπλέουν μέσα στο νερό της θάλασσας. Είναι εφικτό οι διακοπές, ακόμα και μιας οικογένειας, να έχουν μηδενικό ή έστω ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Αρχικά, οι πλαστικές σακούλες μπορούν να αντικατασταθούν από υφασμάτινες, οι οποίες υπάρχουν σε πολλά χρώματα και μεγέθη.
Τα επαναχρησιμοποιούμενα καλαμάκια και μαχαιροπίρουνα από ανοξείδωτο ατσάλι, μπαμπού ή γυαλί αποτελούν μια καλή λύση και απάντηση στη μάστιγα των πλαστικών μιας χρήσης. Τέλος, για να μην υπάρχουν κάδοι γεμάτοι πλαστικά απορρίμματα (κυρίως μπουκάλια νερού και ποτήρια καφέ) που έχουν ξεχειλίσει μπροστά και μέσα στις παραλίες, το ιδανικό είναι οι λουόμενοι να προμηθεύονται παγούρια, θερμούς και δικά τους ποτήρια, καθώς και μεταλλικά δοχεία φαγητού για τα θαλάσσια σνακ.
Εν κατακλείδι, για να μην γεμίσουν οι θάλασσες και οι ωκεανοί του κόσμου με περισσότερα πλαστικά παρά ψάρια, είναι σημαντικό όλοι οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης από πλαστικά απόβλητα και να υιοθετήσουν τόσο στις διακοπές τους όσο και στην καθημερινότητά τους συνήθειες φιλικά προσκείμενες προς το περιβάλλον. Μόνο με τη συλλογική και αποφασιστική αλλαγή νοοτροπίας και τη στροφή προς μια βιώσιμη οικονομία και ανάπτυξη θα μπορέσει ο πλανήτης Γη να σωθεί πραγματικά από την ανθρώπινη απειλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πλαστικά στους ωκεανούς: στοιχεία, επιπτώσεις και νέοι κανόνες, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- ΠΛΑΣΤΙΚΑ – WWF Ελλάς, διαθέσιμο εδώ
- Καρέτα στο Αιγαίο είχε στο στομάχι της 84 κομμάτια πλαστικού, greenagenda, διαθέσιμο εδώ
- Microplastic pollution in soils, plants and animals: A review of distributions, effects and potential mechanisms, Science of The Total Environment, διαθέσιμο εδώ
