Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Σπανίως ένας πολιτισμός κατορθώνει να έχει τόσο μεγάλη και πολύπλευρη επίδραση σε παγκόσμια κλίμακα, γεγονός που κάλλιστα του επιτρέπει να υπερηφανεύεται περί αυτού του θεόρατου βεληνεκούς του αιώνες και γενεές ολόκληρες μετά από τις ένδοξές του μέρες. Πράγματι, και αν δεν έχει ήδη γίνει φανερό, ακόμη και αν υπήρξαν αδιαμφισβήτητα και άλλοι πολιτισμοί των οποίων οι συνεισφορές στην ανθρωπότητα ήταν εξίσου σημαντικές (βλ. Κινέζοι, Σουμέριοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Ακκάδιοι κ.α.), κανένας από τούτους δεν είχε αυτό το ασύγκριτα φιλόδοξο και αεικίνητο χαρακτηριστικό που είχαν οι τρανοί και μεγαλοφυείς μας πρόγονοι, τουτ’ έστιν οι αρχαίοι Έλληνες. Από την πρωτοπορία στις επιστήμες των μαθηματικών (συν την γεωμετρία), της φυσικής, της αστρονομίας, της ιατρικής, ακόμη και της ψυχολογίας, έως την άρτια πολιτειακή και νομοθετική οργάνωση, την φιλοσοφία, τις τέχνες, την ναυπηγική και την διεξαγωγή πολέμου, ο Ελληνικός πολιτισμός έχει ως παρακαταθήκη του αμέτρητα παραδείγματα υποδειγματικής εφευρετικότητας και ανάπτυξης σε όλους τους τομείς που απαρτίζουν την ζωή των ανθρώπων.
Αυτό, όμως, που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι το γεγονός ότι οι Έλληνες σε μια ουσιωδώς καλοπροαίρετη και φιλέρευνη διάθεσή τους για εξερεύνηση του τότε γνωστού κόσμου και προφανώς μετάδοσης ή μεταλαμπάδευσης των ιδεών, των τεχνών, της γλώσσας, της θρησκείας, των ηθών και των εθίμων τους, θα εξαπλωθούν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου, κατορθώνοντας να κάνουν την παρουσία τους γνωστή σε όλον τον γνωστό κόσμο, κερδίζοντας την πρωτιά ακόμη και στην ίδρυση πολυάριθμων αποικιών. Επομένως, στο παρόν άρθρο, θα επικεντρωθώ σε ένα από τα σημαντικότερα βήματα που πραγμάτωσαν οι Έλληνες στον ρου της ιστορίας, όταν από τις αρχές του 8ου π.Χ. αιώνα μέχρι και τον 6ο, θα εποικίσουν ολόκληρη την Ηπειρωτική κάτω Ιταλία παράλληλα με την Σικελία.
Είναι σαφώς γνωστό ότι στο άκουσμα της φράσης «αρχαία Ελληνική ιστορία» φέρνουμε αβίαστα όλοι μας κατά νου την κλασσική περίοδο της Ελληνικής αρχαιότητας, τον Χρυσό Αιώνα του Περικλέους, τον Παρθενώνα, την κυριαρχία της Αθήνας και της Σπάρτης στον Ελλαδικό χώρο, τους Περσικούς Πολέμους με την ένδοξη μάχη των Θερμοπυλών, γεγονότα και πρόσωπα τα οποία εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να μας εμπνέουν και να αποτελούν σύμβολα ατέρμονου κάλλους και πολιτιστικού θριάμβου. Τι και αν σας έλεγα όμως πως ένα εξίσου μεγάλο κομμάτι της Ελληνικής ιστορίας όχι μόνο δεν διαδραματίστηκε στον γεωγραφικό χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, αλλά αρκετά χιλιόμετρα προς τα δυτικά, και συγκεκριμένα στην γειτονική μας Ιταλία;
Ως κομμάτι του Β΄ Ελληνικού αποικισμού, για τον οποίον έχει ήδη γίνει αναφορά σε προηγούμενα άρθρα, η Ελληνική παρουσία και επιρροή θα εξαπλωθεί από τα μέσα του 8ου-6ου αιώνα π.Χ. από την ηπειρωτική Ελλάδα στην Ιταλία καθώς, σε μια απόπειρα εξεύρεσης κοιτασμάτων σιδήρου, εύφορων εδαφών και εμπορικών κόμβων, οι Έλληνες θα ιδρύσουν ένα τεράστιο σύμπλεγμα αποικιών στην «μπότα της Ευρώπης», αποικίες οι οποίες για αρκετούς αιώνες θα αποτελέσουν τον κύριο πυρήνα του Ελληνικού κόσμου, κάλλιστα υπερκερώντας σε ισχύ και πλούτο όλες τις πόλεις-κράτη της κυρίου Ελλάδος. Πάμε να δούμε, λοιπόν, όσο το δυνατόν γίνεται τις περισσότερες από αυτές σε χρονολογική σειρά.
Ο πρώτος καταγεγραμμένος και αρχαιότατος Ελληνικός οικισμός στην Ιταλία ήταν οι Πιθηκούσες Νήσοι, μια εμπορική πόλη η οποία ιδρύθηκε από Έλληνες της Εύβοιας περίπου στο 770 π.Χ. Τοποθετούμενος στην σημερινή Ίσκια της Ιταλίας, ενός μικρού νησιού της Τυρρηνικής, ο πρωταρχικός αυτός οικισμός θα αποτελέσει ορμητήριο των Ελλήνων για την περαιτέρω επέκτασή τους στην Ιταλία. Δεύτερη κατά σειρά ήταν η Κύμη (σημ. Cumae και απέναντι ακριβώς από την Ίσκια), αποικία των Κυμαίων της Μικράς Ασίας και των Χαλκιδέων, η οποία θα ιδρυθεί το 750 π.Χ., αποτελώντας τον πρώτο Ελληνικό οικισμό στην ηπειρωτική Ιταλία. Λίαν συντόμως ακολουθεί η Παρθενόπη (προκάτοχος της Νάπολης), η οποία θα ιδρυθεί από τους προλεχθέντες Κυμαίους της Ιταλίας σε σχετικά κοντινή ημερομηνία με την ίδρυση της Κύμης. Ακολουθεί η Νάξος, αποικία των Χαλκιδέων στις βορειοανατολικές ακτές τις Σικελίας, με έτος ίδρυσης το 736 π.Χ. Οι Ναξιώτες μετέπειτα θα ιδρύσουν στις κεντροανατολικές ακτές της Σικελίας την Κατάνη και τους Λεοντίνους το 730 π.Χ.
Ακολουθούν οι πασίγνωστες Συρακούσες, αποικία των κραταιών τότε Κορινθίων, η οποία θα ιδρυθεί το 735 π.Χ. στις νοτιοανατολικές σικελικές ακτές και θα αποκτήσει ιδιαίτερα μεγάλη φήμη κατά την διάρκεια των τριών ταξιδιών του Πλάτωνα (389/367/361 π.Χ.) σε αυτήν, με σκοπό ο τελευταίος να υλοποιήσει την πολιτική του φιλοσοφία με επίκεντρο τα πρόσωπα των τυράννων Διονυσίου Α΄ του Πρεσβύτερου και του Διονυσίου Β΄. Οι Συρακούσες με την σειρά τους θα ιδρύσουν το 664 π.Χ., το 644 π.Χ. και το 599/8 π.Χ. αντίστοιχα τις Άκρες, τις Κασμένες και την Καμάρινα. Σειρά έχει η ηφαιστειογενής Λιπάρα (σημερινό Lipari), αποικία των Κνίδων της νοτιοδυτικής παράλιας περιοχής της Μικράς Ασίας, με έτος ίδρυσης το 580 π.Χ.
Γυρνώντας τον χρόνο πίσω, Μεγαρείς άποικοι θα ιδρύσουν βόρεια των Συρακουσών τα Υβλαία Μέγαρα το 735/729 π.Χ., οι οποίοι με την σειρά τους θα ιδρύσουν το 650-630 π.Χ. τον Σελινούντα (σημ. Selinunte) και την Ηρακλεία Μινώα (σημ. Eraclea Minoa) την ίδια περίοδο. Εν συνεχεία, η Ζάγκλη (μετέπειτα Μεσσήνη), ακόμη μία αποικία των Ευβοιωτών και των Χαλκιδέων θα ιδρυθεί πιθανότατα το 730 π.Χ. στη σικελική πλευρά του μυθικού στενού της Μεσσήνης, με την τελευταία να ιδρύει τις Μύλες (σημ. Milazzo) και την Ιμέρα (σημ. Imera), πιθανότατα το 715 π.Χ. και το 648 π.Χ. αντιστοίχως, και το Ρήγιο (σημ. Reggio di Calabria) να ιδρύεται περίπου το 725-720/717 π.Χ.) στην ηπειρωτική πλευρά του Στενού της Μεσσήνης. Κάνοντας μια ανάβαση στην ηπειρωτική Ιταλία, το 720 π.Χ. κάτοικοι της Τροιζήνας θα ιδρύσουν ανάμεσα στους ποταμούς Κράθη και Σύβαρη την Σύβαρη (σημ. Sibari), από τους πιο σημαντικούς και πλούσιους σε αγαθά Ελληνικούς προμαχώνες της Ν. Ιταλίας, με τους κατοίκους της να κάνουν μια τόσο ακόλαστη και άσωτη ζωή σε σημείο που η λέξη «συβαρίτης» έφτασε να χαρακτηρίζει τον ηδονιστή και τον αμαρτωλό, αυτόν που ζει μέσα στις απολαύσεις.
Πιθανώς το 700 π.Χ. οι Συβαρίτες θα οικοδομήσουν την Ποσειδωνία (σημ. Paestum) στην νοτιότερη μεριά της ευρύτερης περιοχής της Καμπανίας. Αποικία των Αχαιών της Πελοποννήσου, ο Κρότωνας (σημ. Crotone) θα ιδρυθεί το 710 π.Χ. και θα αποτελέσει την πόλη η οποία θα γίνει γνωστή τόσο για τους δεκάδες ολυμπιονίκες που έβγαζε, όπως λόγου χάριν ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, αλλά και για το ότι μετά το 530 π.Χ., εκδιωκόμενος από τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη, θα καταφύγει εκεί ο Πυθαγόρας και θα ιδρύσει μια «εταιρεία» η οποία θα επιχειρήσει ανεπιτυχώς να λάβει τα ηνία τόσο αυτής όσο και αρκετών άλλων πόλεων της «Μεγάλης Ελλάδας». Παράλληλα, οι Αχαιοί θα ιδρύσουν και το Μεταπόντιο το 706-705 π.Χ. Οι Κροτωνιάτες λοιπόν με την σειρά τους θα ιδρύσουν το 710-705 π.Χ. την Καυλωνία, η οποία θα αποτελέσει και το κέντρο δράσης των Πυθαγορείων μετά την εξορία και την ανατροπή της εταιρείας τους από τους Κροτωνιάτες, ως αποτέλεσμα του πολέμου μεταξύ Σύβαρης και Κρότωνα το 710 π.Χ. Το 707 π.Χ. , οι Σπαρτιάτες υπό την ηγεσία του οικιστή Φαλάνθου θα ενταχθούν και εκείνοι στο εποικιστικό εγχείρημα μετά το τέλος του Α΄ Μεσσηνιακού Πολέμου , ιδρύοντας στην περιοχή της Απουλίας τον Τάραντα (σημ. “Taranto”).
Τέλος, αν και απομένουν αρκετές ακόμη αποικίες (Εγέστα, Ελέα, Κριμίσα, Πετέλια, Σιρίτιδα, Καλλίπολη, Ιππώνι, Τερίνα, Ταυρομένιο, Σκύλλακις, Ηρακλεία, Δικαιαρχεία, Μέταυρο), θα εστιάσω σε ορισμένες αρκετά πιο αξιοσημείωτες. Το 690 π.Χ., Ρόδιοι και Κρήτες άποικοι θα ιδρύσουν την Γέλα (σημ. Gela) στο κέντρο του Σικελικού νότου, με τον Ακράγαντα (σημ. Agrigento) να ιδρύεται από τους Γελάτες περί το 582-580 π.Χ. Λοκροί από τον Οπούντα θα δώσουν το όνομά τους στους Επιζεφύριους Λοκρούς της νοτιοανατολικής ακτής της Καλαβρίας, μιας πόλης η οποία θα γεννήσει τον γνωστό νομοθέτη Ζάλευκο, του οποίου οι νόμοι, συντεταγμένοι το 664 π.Χ., είναι προγενέστεροι ακόμη και εκείνων του Δράκοντα κατά 40 περίπου έτη. Δεν θα παραλείψω τους Θούριους (σημ. Thurii), αποικία των Συβαριτών σε συνεργασία με τους Αθηναίους στα μέσα περίπου του 5ου π.Χ. αιώνα (443 π.Χ.), την οποία ο Περικλής ήλπιζε να καταστήσει πανελλήνια, εγκαθιστώντας σε αυτήν κατοίκους από όλες τις ελληνικές πόλεις-κράτη. Η πόλη θα φιλοξενήσει προσωπικότητες όπως ο σοφιστής Πρωταγόρας, οι ρήτορες Λυσίας και Τισίας, ακόμα και ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος.
Εν κατακλείδι, η Ελληνική παρουσία στην Ιταλική χερσόνησο με τις πλείστες αποικίες της, ιδιοφυώς επονομαζόμενη από τους Έλληνες ως «Μεγάλη Ελλάς» για την ισχύ και το κύρος που εξέπεμπε προς τα έξω, θα αποτελέσει για δύο με τρεις αιώνες την κυρίαρχη Ελληνική δύναμη στην Μεσόγειο, μόνο για να δώσει αυτήν της την πρωτοκαθεδρία στις δυνάμεις της κυρίου Ελλάδος του 5ο π.Χ. αιώνος, κατά την επαύριον του μεγαλείου των Περσικών πολέμων και της εποχής της ακμής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι αρχαίες ελληνικές αποικίες σε Κάτω Ιταλία και Σικελία! Ο Πυθαγόρας και η «Μεγάλη Ελλάδα», cognoscoteam.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι αποικίες των αρχαίων Ελλήνων στην Ιταλία και τη Σικελία – 37,5 % το ελληνικό DNA στους Σικελούς!, protothema.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η Βυζαντινή Καλαβρία: Χαμένες πατρίδες της Μεγάλης Ελλάδος, cognoscoteam.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Ενότητα 2: Αρχαϊκά χρόνια. Αγγελική Σύρκου, Τμήμα Φιλολογίας, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα, eclass.upatras.gr, Διαθέσιμο εδώ
