Της Μαρίας Κλειδή,
Το Ισλάμ και οι πιστοί του είναι μία θρησκεία, με την οποία ζώντας στην Ελλάδα ερχόμαστε συχνά σε επαφή, καθώς πλήθος προσφύγων από την Ανατολή, περιοχών με σημαντικό μουσουλμανικό πληθυσμό, έχουν εγκατασταθεί στη χώρα μας μόνιμα ή περιστασιακά. Συζητάμε με μουσουλμάνους, κάνουμε συναλλαγές μαζί τους και συνυπάρχουμε στον ίδιο τόπο εδώ και πολλά χρόνια… Τι γνωρίζουμε, όμως, για τους ανθρώπους αυτούς, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους; Η ενότητα ενός κοινωνικού συνόλου και η υγιής αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων έρχεται μέσα από την αναγνώριση και την κατανόηση των επιμέρους ομάδων, από τις οποίες το σύνολο αυτό αποτελείται, ειδικά όταν αυτές φέρουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Η γνώση των διαφορών που φέρουν οι άνθρωποι του συνόλου, όπως και οι λόγοι για τους οποίους κάποιες συνήθειες διατηρούνται μέχρι και σήμερα, μπορεί να οδηγήσει σε μία πιο αρμονική συνύπαρξη και, συνεπώς, στην καλύτερη οργάνωση και λειτουργία του συνόλου, βασισμένη πάντοτε στην αποδοχή και τη συνεργασία.
Τα όσα γνωρίζουμε για τον μουσουλμανικό τρόπο ζωής, συνήθως, περιορίζονται στο ότι οι άνθρωποι που τον ακολουθούν απαγορεύεται να καταναλώνουν αλκοόλ και χοιρινό κρέας, αφού το πρώτο οδηγεί σε έναν άνθρωπο που αδυνατεί να διαχειριστεί τον εαυτό του και τα ζωώδη του ένστικτα και το δεύτερο θεωρείται κρέας βρώμικο, το οποίο είναι επιτρεπτό μόνο σε περίπτωση που κάποιος οδηγείται στον θάνατο λόγω ασιτίας και το μόνο που διαθέτει είναι το κρέας του χοίρου. Επιπλέον, αρκετά διαδεδομένο είναι το γεγονός ότι οι μουσουλμάνοι απαγορεύεται να έρθουν σε σεξουαλική επαφή, ακόμα και να ακουμπήσουν γυναίκα, αν δεν έχουν πρώτα δεσμευτεί μαζί της με γάμο. Για τον λόγο αυτόν, αλλά και για την πεποίθηση ότι η γυναίκα είναι πλάσμα που χρειάζεται προστασία από τα ανήθικα βλέμματα, το γυναικείο σώμα καλύπτεται με μακριά ενδύματα ως τους καρπούς των χεριών και τους αστραγάλους των ποδιών και στο πρόσωπο τοποθετείται χιτζάμπ, η μαντίλα που αφήνει εκτεθειμένη μόνο την περιοχή των ματιών. Τα παραπάνω αποτελούν συνήθειες που λίγο πολύ είναι γνωστές σε ένα εύρος ανθρώπων, που δεν ακολουθούν την ισλαμική παράδοση. Υπάρχουν, όμως, και άλλες πτυχές της θρησκείας αυτής που συχνά παραμένουν αθέατες ή αγνοούνται.
Η μουσική και το τραγούδι είναι για το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπινων κοινωνιών αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους, το ίδιο, όμως, δεν ισχύει για τις μουσουλμανικές κοινότητες, καθώς ακολουθείται μία διαφορετικού είδους πίστη γύρω από τα όσα αφορούν τη μουσική. Η μουσική για την Ισλαμική θρησκεία είναι (Χαράμ) απαγορευμένη, διότι θεωρείται ότι εξάπτει τα πάθη και οδηγεί σε μιαρές πράξεις, όπως είναι η κατανάλωση αλκοόλ και η σεξουαλική επαφή εκτός γάμου. Παρότι το τραγούδι, με την έννοια μόνο της τραγουδιστής απαγγελίας στίχων από το Κοράνι, είναι το μόνο που επιτρέπεται σε περιπτώσεις που αφορούν προσευχή προς τον Αλλάχ. Η οργανοπαιξία δεν υπάρχει στη ζωή των ανθρώπων που ακολουθούν την ισλαμική θρησκεία, αλλά και το τραγούδι περιορίζεται στην προαναφερθείσα περίπτωση και θυμίζει περισσότερο ψαλμωδία.
Επικρατεί η λογική ότι η μουσική απομακρύνει από τον Αλλάχ, καθώς αυτός που ακούει μουσική ή τραγουδά επικεντρώνεται περισσότερο στον εαυτό του, διεγειρόμενος από τις μελωδίες που ακούει και επιτρέποντας την αισθητική έκρηξη ή σε άλλες περιπτώσεις τη χαλάρωση του νου, με συνέπεια να ξεχνά τον δημιουργό του και τις επιταγές που του έχει ορίσει. Στο Κοράνι αναφέρεται «Και είναι αυτοί που αγοράζουν λόγια του αέρα για να παραπλανήσουν από τον δρόμο του Αλλάχ» (Κοράνι 31:6), που σχολιάστηκε από τον σαχάμπι Ίμπν Αμπαάς ως «Ο Αλλάχ αναφέρει ως “λόγια του αέρα” τα τραγούδια και τη μουσική». Επίσης, ο προφήτης είπε ότι «Μερικοί από την Ούμμα μου θα είναι άτομα που θα επιτρέψουν τη μοιχεία, το μετάξι, το αλκοόλ και τα μουσικά όργανα…» (Μπουχάρι νο. 5590), αποκαλύπτοντας ότι η μουσική θεωρείται τόσο ακάθαρτη πράξη να τελεστεί από έναν άνθρωπο όσο και η μοιχεία.
Ο χορός, επίσης, απαγορεύεται, καθώς τείνει να προσελκύει το αντίθετο φύλο, γεγονός που για τους ακόλουθους της ισλαμικής θρησκείας είναι αχρείαστο, αφού η μόνη επιτρεπτή επαφή μεταξύ ανδρών και γυναικών περιορίζεται στο πλαίσιο του γάμου. Σε ελάχιστες περιπτώσεις είναι Χαντίθ (είναι, δηλαδή, εγκεκριμένο από τον προφήτη Μωάμεθ) το τραγούδι από μικρά παιδιά σε γιορτές και υπό προϋποθέσεις, όχι, όμως, από ενήλικες, ενώ επιτρέπεται η χρήση ντεφιού, χωρίς, ωστόσο, κρουστά πιατάκια. Γίνεται διαχωρισμός του τραγουδιού και του ποιήματος, καθώς το πρώτο απαγορεύεται και το δεύτερο για να ειπωθεί πρέπει να έχει περιεχόμενο ισλαμικό και να μην συνοδεύεται από μουσικά όργανα, ενώ ο προφήτης είχε απαγορεύσει και τα χειροκροτήματα.
Πώς μπορούν τα παραπάνω να εξηγηθούν από κάποιον που δεν έχει μεγαλώσει με αυτές τις συνήθειες και παραδόσεις. Στο άκουσμα των παραπάνω σκέφτηκα τα εξής: Το να παίζεις ένα μουσικό όργανο στις περισσότερες περιπτώσεις προϋποθέτει να το κρατάς πάνω σου, αλλά και να μην συμβαίνει αυτό, η ταλάντωση που προκαλείται στον περιβάλλοντα χώρο από την οργανοπαιξία επηρεάζει πρώτα το ίδιο το σώμα που κρατά το όργανο ή βρίσκεται κοντά του διεγείροντάς το. Με παρόμοιο τρόπο για την παραγωγή μελωδίας από ένα ανθρώπινο σώμα δημιουργείται εσωτερική ταλάντωση της ηχητικής πηγής, παλμική κίνηση που διαχέεται σε ολόκληρο το σώμα. Αυτή η διέγερση είναι, άραγε, που προσπαθούν να αποφύγουν οι ακόλουθοι της ισλαμικής θρησκείας; Ίσως, αλλά δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί σε βάθος η συνήθεια αυτή από κάποιον που δεν έχει μεγαλώσει μέσα σε αυτή την παράδοση.
Βέβαια, αναφορές αποκαλύπτουν περιπτώσεις όπου η μουσική χρησιμοποιήθηκε για ιαματικούς σκοπούς. Ο διάσημος μουσουλμάνος και θεολόγος al-Ghazali αναφέρεται στη θετική επίδραση της μουσικής στην ψυχή και το σώμα του ανθρώπου, αλλά και στη συμβολή που μπορεί να έχει στην προσέγγιση του Θεού. Παράλληλα, η μουσική έχει πολλές φορές χρησιμοποιηθεί στον μουσουλμανικό κόσμο σε νοσοκομεία για τη θεραπευτική αγωγή ατόμων που έπασχαν, κυρίως, από ψυχικές ασθένειες. Μερικά παραδείγματα είναι στο νοσοκομείο al-Fusta του Κάιρο 872 μ.Χ., στο νοσοκομείο (bimaristan) της Δαμασκού 1154 μ.Χ. και στο ίδρυμα της Αδριανούπολης 1488 μ.Χ.
Βέβαια, οι αντιλήψεις και οι υποθέσεις της ισλαμικής ιατρικής που επικρατούσαν τις περιόδους εκείνες σχετικά με τη θεραπευτική επίδραση της μουσικής, σήμερα δεν είναι γνωστές. Φυσικά, εν έτει 2023, πολλοί μουσουλμάνοι δεν ζουν κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, όμως για να θεωρηθεί κανείς «καλός» και ευυπόληπτος μουσουλμάνος και να έχει θέση στη ζωή στον παράδεισο, θα πρέπει να ακολουθεί τις επιταγές που ορίζονται από το Κοράνι και τα λόγια του Προφήτη.
Η ελληνική παράδοση, από την άλλη πλευρά, είναι πέρα για πέρα μουσική, για τον λόγο αυτό ίσως είναι πολύ μακρινό να σκεφτόμαστε λαούς με μουσική απαγόρευση. Ήδη από την αρχαιότητα ο Πυθαγόρας περιγράφει πώς η χρήση κατάλληλων μελωδιών μπορεί να συμβάλει στην ψυχική υγεία, αλλά και ο Πλάτωνας υποστήριζε την ηθοπλαστική δύναμη της μουσικής στο να διαμορφώνει στους ανθρώπους γενναίες και ηρωικές προσωπικότητες, στηρίγματα του κράτους. Παρ’ όλα αυτά δεν παύουμε να συνυπάρχουμε και να αλληλεπιδράμε με ανθρώπους που ακολουθούν διαφορετικές μορφές πίστης. Για τον λόγο αυτόν, η γνώση γύρω από τις συνήθειες των ομάδων που ζουν με ένα διαφορετικό τρόπο από αυτόν που έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των ανθρώπων αυτών, πόσο μάλλον δεδομένου ότι αποτελούν κάτι λιγότερο από το 1/7ο του παγκόσμιου πληθυσμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η σωματική και ψυχολογική επίδραση της μουσικής, braining.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ισλάμ, μουσική και ίαση, kemo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η μουσική απαγορεύεται ξεκάθαρα στο Ισλάμ, islamforgreeks.org, διαθέσιμο εδώ
