Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Καθώς ο Bryan Alvarez μεγάλωνε, θεωρούσε απολύτως φυσιολογικό κάθε φορά που άκουγε το όνομα της μητέρας του, Marla, να εμφανίζεται στο μυαλό του ένας συνδυασμός χρωμάτων. Κάθε χρώμα αντιστοιχεί σε ένα από τα γράμματα του ονόματός της. Ο Bryan δεν θεώρησε ποτέ ασυνήθιστο ότι τα γράμματα έχουν τα δικά τους χρώματα, όμως στο σχολείο αντιλήφθηκε ότι οι συνομήλικοί του δεν αντιλαμβάνονταν τον κόσμο όπως αυτός. Στη διάρκεια της ιστορίας, θα ανακαλύψουμε αμέτρητα παραδείγματα ανθρώπων με εξίσου παράξενες αποκλίσεις, από αυτό που θεωρείται ως φυσιολογική αντίληψη του περιβάλλοντος. Για αρκετούς αιώνες, τέτοιου είδους αφηγήσεις, θεωρούνταν ανεξήγητες και αντιμετωπίζονταν με δυσπιστία, σαν δώρο ή τιμωρία με θεϊκή προέλευση. Εντούτοις, με την πρόοδο και τη σταδιακή ανάπτυξη της νευροεπιστήμης, η εξαίρεση στον κανόνα, που αφορά τις αισθήσεις και την αντίληψη αυτών, έχει λάβει το όνομα συναισθησία.
Αν αποπειραθούμε να εξηγήσουμε τη συναισθησία, θα ξεκινήσουμε λέγοντας ότι είναι μια νευρολογική κατάσταση, κατά την οποία η διέγερση μιας αισθητηριακής ή γνωστικής οδού (π.χ. της ακοής) οδηγεί σε αυτόματη, ακούσια διέγερση μιας άλλης αισθητηριακής οδού (π.χ. της όρασης). Όταν μια αίσθηση ενεργοποιείται, μια δεύτερη αίσθηση ενεργοποιείται ταυτόχρονα. Η «γράμματα-χρώματα» συναισθησία είναι η πιο κοινή μορφή, η οποία περιλαμβάνει την εμπειρία των γραμμάτων ως χρώματα. Άλλοι τύποι περιλαμβάνουν την αίσθηση ότι οι αριθμοί και οι μέρες της εβδομάδας έχουν προσωπικότητα (π.χ. το 4 είναι «σεμνό») ή ότι ένας ήχος προκαλεί μια συγκεκριμένη γεύση. Αν και η συναισθησία είναι εδώ και δύο αιώνες αποδεκτή ως μια νευρολογική κατάσταση, την τελευταία εικοσαετία υπήρξε μια έξαρση στην έρευνα. Οι επιστήμονες- ενισχυμένοι με τεχνολογικές προόδους, όπως η αλληλούχιση ολόκληρου του ανθρώπινου γονιδιώματος, η απεικόνιση εγκεφάλου, η μοριακή βιολογία και η επιδημιολογία- άρχισαν να αποκαλύπτουν τη βιολογική βάση της συναισθησίας.
Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η αντίληψη θεωρούνταν μέχρι πρόσφατα το δημιούργημα των διακριτών αισθήσεων. Ο πολυμαθής Αριστοτέλης φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος που διαχώρισε και ταξινόμησε τις πέντε αισθήσεις, ενώ με το πέρασμα των αιώνων οι επιστήμονες έχουν προσθέσει πολλά περισσότερα σε αυτές (αίσθηση πόνου, χρόνου, θερμοκρασίας, ισορροπίας κ.ά.). Πλέον, όμως, η επιστήμη και τα ολοένα και περισσότερα σύγχρονα δεδομένα υποστηρίζουν ότι δεν γίνεται να αντιμετωπίζουμε τον εγκέφαλο ως ένα πλήθος εξειδικευμένων διαμερισμάτων, αλλά ως ένα κράμα αυτών. Υπάρχει μια αλληλένδετη και συνεχής επικοινωνία μεταξύ των διαμερισμάτων, όπως υποστηρίζει ο ψυχολόγος Ladan Shams, που μελετά την πολυαισθητηριακή αντίληψη στο Πανεπιστήμιο της California. Το όραμα δεν είναι μόνο να βλέπεις και η ακοή δεν είναι μόνο να ακούς. Ακόμα και υπό φυσιολογικές συνθήκες, οι αισθήσεις, κατά μία έννοια, «αλληλοσυμπληρώνουν» τις πληροφορίες που μεταφέρουν στο άτομο.
Έχοντας όλα αυτά υπόψιν, ας εξετάσουμε τη βιολογική ερμηνεία του φαινομένου. Ο εγκέφαλος ενός ατόμου με συναισθησία ανταποκρίνεται διαφορετικά στην αισθητηριακή διέγερση, σε σχέση με έναν φυσιολογικό εγκέφαλο, καθώς παρατηρείται ασυνήθιστη σύνδεση και επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών περιοχών. Εν έτει 2013, κατά τη διάρκεια μιας μελέτης, ζητήθηκε από 20 συναισθητικούς (της μορφής «γράμματα-χρώματα») και από 19 φυσιολογικά άτομα να παρακολουθήσουν ή να ακούσουν μια παιδική τηλεοπτική εκπομπή γεμάτη γράμματα και αριθμούς. Ταυτόχρονα, όλοι οι συμμετέχοντες του πειράματος ήταν συνδεδεμένοι με ένα μηχάνημα μαγνητικής τομογραφίας MRI. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, που έλαβαν οι επιστήμονες, συμπέραναν ότι οι συναισθητικοί έχουν μεγαλύτερη διασταυρούμενη επικοινωνία μεταξύ περιοχών του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνες για τα γράμματα και τα χρώματα. Δηλαδή, για τα άτομα αυτά με συναισθησία, οι νευρώνες των δύο περιοχών «μιλούν» περισσότερο μεταξύ τους, σε σύγκριση με τους νευρώνες των ατόμων που δεν παρουσιάζουν το νευρολογικό φαινόμενο.
Ένας ακόμα παράγοντας που δύναται να αποτελέσει σημαντική παράμετρο σχετικά με τη συναισθησία είναι το γενετικό υπόβαθρο. Πώς κληρονομείται και ποια γονίδια είναι υπεύθυνα για την όλη υπόθεση; Μέσα από μια πλειάδα ερευνών, οι επιστήμονες δεν εντόπισαν ένα συγκεκριμένο γονίδιο συναισθησίας, αλλά συνέδεσαν πολλά διαφορετικά γονίδια με αυτή την νευρολογική κατάσταση. Έτσι, πιστεύεται ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν τον αποκαλούμενο «γονότυπο συναισθησίας», δηλαδή, μια γενετική προδιάθεση, που πηγάζει από έναν συνδυασμό γενετικών χαρακτηριστικών. Μερικά από τα γονίδια εντοπίστηκαν στα χρωμοσώματα 2 και 16, στα οποία παρατηρούνται συχνά γονίδια υπεύθυνα για τη νευρική συνδεσιμότητα στον εγκέφαλο. Συνεπώς, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν μια γενική προδιάθεση για συναισθησία, παρά μια τάση προς έναν συγκεκριμένο τύπο. Όπως υποστηρίζει ο Duncan Carmichael, ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο Sussex στην Αγγλία, δεν είναι απολύτως σαφές εάν η συναισθησία προκαλεί αλλοιωμένες νευρικές οδούς ή εάν οι αλλοιωμένες νευρικές οδοί προκαλούν συναισθησία. Πιθανώς να αναφερόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο σχετικά με την δημιουργία του φαινομένου.
Βλέπουμε, κατά κόρον, ότι η συναισθησία δεν θεωρείται ασθένεια ή ψυχική διαταραχή. Εμφανίζεται στο 3% με 5% του πληθυσμού και πιο συχνά στις γυναίκες. Επιπρόσθετα περιλαμβάνει οποιοδήποτε συνδυασμό των αισθήσεων, με κάποιους τύπους να είναι πιο κοινοί, ενώ κάποιοι άλλοι πιο σπάνιοι (π.χ. mirror touch συναισθησία). Έχουν ανακαλυφθεί τουλάχιστον 60 διαφορετικοί τύποι, ενώ δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη κλινική διάγνωση. Πιστεύεται, ωστόσο, ότι το φαινόμενο μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου. Μια πληθώρα ερευνών υποστηρίζει υψηλό ποσοστό εμφάνισης της νευρολογικής αυτής κατάστασης ανάμεσα σε άτομα με ημικρανίες, αυτισμό, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ ταυτόχρονα οι επιστήμονες επικεντρώνονται σε μια απροσδόκητη μεταβλητή, το ανοσοποιητικό σύστημα.
Αδιαμφισβήτητα, θα έλεγε κανείς ότι, όταν ένας ήχος προκαλεί μια συγκεκριμένη σωματική αίσθηση (π.χ. μούδιασμα στον αυχένα), μια μελωδία οδηγεί κάποιον στο να αντικρίζει χρώματα ή η ακρόαση λέξεων προκαλεί την αίσθηση διαφορετικών γεύσεων, είναι όλες καταστάσεις βγαλμένες από τη φαντασία. Εντούτοις, η γνώση, ο ιατρικός εξοπλισμός και τα νευροφυσιολογικά δεδομένα κατάφεραν να δώσουν μια εξήγηση σε αυτή τη φαινομενικά αλλοπρόσαλλη κατάσταση. Ποιος είναι ο ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος, του νευρικού κλαδέματος και της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου στους διάφορους τύπους συναισθησίας και πως επηρεάζεται η μνήμη και η δημιουργικότητα; Πολλά ερωτήματα έχουν απαντηθεί, ενώ άλλα αποτελούν τροφή για σκέψη για τους επιστήμονες και για τα μελλοντικά πεδία έρευνας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hear the Violet, Taste the Velvet, scientific American. Διαθέσιμο εδώ
- Humans Possess Exotic Sensory Abilities, scientific American. Διαθέσιμο εδώ
- Synesthesia, psychology today. Διαθέσιμο εδώ
- Synesthesia, britannica. Διαθέσιμο εδώ
- Synesthesia: an introduction, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
