Της Αναστασίας Κούρλα,
«Ως εξιλεαστικόν μέτρον διά την δειλήν και επίβουλον επίθεσιν ανταρτών εις γερμανικήν φάλαγγα αυτοκινήτων εις τον δρόμον Τριπόλεως – Σπάρτης την 25η Νοεμβρίου 1943, εξετελέσθησαν οι κάτωθι…».
Το βράδυ της 26ης Νοεμβρίου 1943 ο ραδιοφωνικός σταθμός ανακοίνωσε στους Λάκωνες ότι 118 άνθρωποι εκτελέστηκαν εν ψυχρώ στο Μονοδένδρι σε απόσταση 20 χλμ. από τη Σπάρτη. Το θλιβερό αυτό γεγονός τάραξε όλη την κοινωνία, καθώς τα θύματα ήταν ακόμη και παιδιά. Μια ημέρα εορτής, εκείνης του Οσίου Νίκωνος, πολιούχου της Σπάρτης εξελίχθηκε σε τραγωδία. Πώς προκλήθηκε; Ας δούμε τις αιτίες χρονολογικά τοποθετημένες.
Κατά το έτος 1943, το αντάρτικο σώμα της Πελοποννήσου αρχίζει να ξεσηκώνεται. Στις 22 και 23 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις. Συλλαμβάνονται 550 Λάκωνες, συνδεδεμένοι άμεσα ή έμμεσα με αντάρτες της περιοχής. Από αυτούς οι 400 μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Τρίπολης, με απώτερο σκοπό οι Γερμανοί να τρομάξουν τους υπόλοιπους και να τους αποθαρρύνουν από κάθε αντάρτικη ενέργεια. Οι συνθήκες διαβίωσης εκεί ήταν απάνθρωπες με πολλές καταπιέσεις.
Ένα μήνα αργότερα, στις 25 Νοεμβρίου δυνάμεις του ΕΛΑΣ στήνουν ενέδρα στο Μονοδένδρι και χτυπούν με πολυβόλα φάλαγγα αυτοκινήτων που μετέφερε Γερμανούς στρατιώτες. Εξοντώθηκαν περίπου 30 στρατιώτες, με αβέβαιο τον αριθμό αυτό από στόμα σε στόμα. Αποτέλεσμα αυτής της πράξης ήταν να διαφύγουν στα βουνά οι ντόπιοι φοβούμενοι την αντίδραση των Γερμανών, αφού πήραν μαζί τους ό,τι μπορούσαν. Την επόμενη μέρα, όλοι ανέμεναν το ξέσπασμα της γερμανικής οργής. Κατά το μεσημέρι, λοιπόν, ακριβώς στο σημείο της ενέδρας, σταμάτησε μια φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων και κατέβασε τους 118 συλληφθέντες. Άμεσα, στήνουν έξι πολυβόλα τα δυο στις μεριές του δρόμου και τα άλλα τέσσερα προς τους μελλοθάνατους. Το τέλος δεν άργησε να έρθει. Πυροβολισμοί και σιωπή πλημμύρισαν την ατμόσφαιρα…
Στα θύματα περιλαμβάνονταν και άτομα της «καλής κοινωνίας», όπως ο δικηγόρος και πολιτικός Γεώργιος Γιατράκος και ο ιατρός Χρήστος Καρβούνης, με σπουδές στη Γερμανία και αρωγός στον πόλεμο προσφέροντας ανιδιοτελώς τις γνώσεις του υπέρ της πατρίδας. Με τα άψογα γερμανικά του παρακαλεί τους Γερμανούς να μη σκοτώσουν τα ανήλικα παιδιά. Αλλά δεν εισακούγεται. Την τελευταία στιγμή, λίγο πριν δοθεί το σήμα εξόντωσης κατέφτασε ένας Γερμανός μοτοσικλετιστής που μετέφερε μήνυμα από την γερμανική διοίκηση Τρίπολης, με εντολή αποτροπής εκτέλεσης του Καρβούνη. Ο ίδιος θα δεχόταν μόνο με την προϋπόθεση να μην εκτελεσθεί κανένας, καθώς κανείς δεν είχε μερίδιο ευθύνης για το χθεσινό συμβάν. Εκείνοι φυσικά αρνήθηκαν. Χωρίς να χάνει την πίστη του στην ανθρωπιά αντιπροτείνει να ελευθερώσουν τα παιδιά. Οι Γερμανοί αρνούνται ξανά. Τότε, ο Καρβούνης έχοντας εξαντλήσει τα περιθώρια υπομονής του ξεσπά και σε άψογα γερμανικά βρίζει τους Γερμανούς με τα κάτωθι λόγια: «Είστε βάρβαροι. Ντρέπομαι που σπατάλησα οχτώ χρόνια απ’ τη ζωή μου στον τόπο σας. Οχτώ χρόνια χαμένα και πεταμένα». Ο επικεφαλής Γερμανός αξιωματικός έγινε κατακόκκινος από οργή. Με όλη του τη δύναμη χτύπησε τον Καρβούνη με το όπλο του στο μπράτσο. Πυρ φώναξε και οι 118 όμηροι σωριάστηκαν νεκροί.
Στις πηγές μας ανήκει ακόμη η προσωπική μαρτυρία του μοναδικού διασωθέντα, Μιχάλη Τσιγκάκου. Ο τρόπος που γλίτωσε; Ο ίδιος με τον οποίο έχουν ξεφύγει όλοι. Τον χτύπησε ξώφαλτσα η σφαίρα. Υπέμεινε τον πόνο χωρίς να κουνιέται, τον κάλυψαν το αίμα και τα κορμιά των συμπολιτών του. Μακάβριο και σοκαριστικό μα εντελώς πραγματικό…
Μας εξιστορείται αναλυτικά όσα θυμάται: «Μας έβαλαν σε ένα φορτηγό για το Μονοδέντρι. Εκεί που μας κατέβασαν υπήρχαν δεκάδες Γερμανοί στρατιώτες. Σε κάτι λάκκους διέκρινα πεθαμένους. “Ωχ”, κάνει ένας. “Μας έφεραν για εκτέλεση”… Μας βάζουν στη σειρά και αρχίζουν να πιέζουν έντονα τον Καρβούνη να φύγει. Αυτός αρνιόταν. Ήταν τόσο δίκαιος άνθρωπος που δεν θα σκεφτόταν ποτέ το δικό του καλό κατά των υπολοίπων. Έλεγε συνέχεια: “Εδώ στη Σπάρτη ο αρχαίος νόμος λέει, ή όλοι ή κανένας”».
«Ο Καρβούνης ζήτησε ως τελευταία επιθυμία να μας επιτρέψουν να τραγουδήσουμε τον εθνικό ύμνο και το “Έχε γεια καημένε κόσμε”. Πράγματι έτσι έγινε. Ορισμένοι ξέσπασαν σε δάκρυα και λυγμούς. Όπως γύρισα να τον κοιτάξω ένιωσα ένα τσούξιμο στο μέτωπό μου, σαν κάψιμο από τσιγάρο, κι έπεσα χάμω. Πάνω στην ωμοπλάτη μου έπεσε ένας υψηλόσωμος. Το πρόσωπό μου γέμισε με χυμένα μυαλά και αίματα. Έμεινα ακίνητος και παγωμένο. Άρχισαν να πυροβολούν όσους βόγκαγαν από τους πόνους, ώσπου επικράτησε απόλυτη σιωπή. Έμεινα ακίνητος, μπορεί και μια ώρα. Μόλις έφυγαν τα αυτοκίνητα, περίμενα λίγο και έκανα να φύγω. Σηκώθηκα και αντίκρισα την πιο εφιαλτική εικόνα της ζωής μου. Όλοι κείτονταν νεκροί».
«Έφυγα γεμάτος φόβο προς το πουθενά. Περπάτησα μισό χιλιόμετρο, έφτασα σε ένα μαντρί, όπου διέμεινα για 8 μήνες μαζί με ένα ζευγάρι βοσκών. Αργότερα, πήγα στο Γύθειο και ξανασυνάντησα τον πατέρα μου και τον αδελφό μου, οι οποίοι με είχανε για πεθαμένο. Στην πορεία των χρόνων έγινα οικοδόμος, ναυτικός και είδα τα δύο μου παιδιά να μεγαλώνουν. Ποτέ μου δεν πηγαίνω στην τελετή που γίνεται κάθε χρόνο στο Μονοδέντρι. Κάθε φορά η ίδια ανατριχίλα, ένα πάγωμα…».
Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη μαζική σφαγή στο Μοριά. Δεν είχε ξανά συμβεί ανάλογο ομαδικό έγκλημα. Η Σπάρτη μαυροφορέθηκε. Ο πόνος αβάσταχτος. Σχεδόν κάθε σπίτι θρηνούσε και ένα νεκρό. Ο λαϊκός θρήνος απ’ τον χαμό των παλικαριών εκφράστηκε με μοιρολόγια:
«Αητός στον ήλιο πέταξε μ’ ολόχρυσες φτερούγες
απάνω απ’ τον Ταΰγετο κι απάνω από τη Μάνη.
Τ’ αποβραδίς εκούρνιασε στο δόλιο Μονοδέντρι,
εκεί που πέσαν οι εκατόν δεκαοχτώ λεβέντες.
Βάγια σούρνει στη μύτη του κι αστέρια στα φτερά του,
φωνές και χαιρετίσματα σούρνει στ’ ακρόνυχά του:
Πάψτε μάνες τα κλάματα, τι εσείσθη ο απάνω κόσμος…».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Είστε βάρβαροι. Ντρέπομαι που σπατάλησα 8 χρόνια από την ζωή μου στον τόπο σας». Η εκτέλεση 118 ομήρων στο Μονοδένδρι Λακωνίας. Ανάμεσά τους και ο γιατρός Καρβούνης…, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η θυσία των «118» στο Μονοδένδρι το 1943, ertnews.gr, Διαθέσιμο εδώ
