Η «φαρέτρα» εργαλείων άσκησης νομισματικής πολιτικής της Ε.Κ.Τ. και της Fed

Της Μαρίνας Γεωργουσάκη,

Αφετηρία όλων των γεγονότων και των εξελίξεων αποτέλεσε η έκρηξη της «φούσκας» των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης το 2007, σε συνδυασμό με την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers το 2008, μέσω των οποίων προκλήθηκε παγκόσμια οικονομική κρίση, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη οικονομική ύφεση μετά τη δεκαετία του 1930. Η αλόγιστη χορήγηση ενυπόθηκων δανείων σε φυσικά πρόσωπα με μειωμένες πιστοληπτικές ικανότητες οδήγησαν τόσο το χρηματοπιστωτικό όσο και το διατραπεζικό σύστημα να κλονιστούν σε τεράστιο βαθμό. Καθώς η κρίση εξαπλωνόταν, δημιουργώντας ένα εφέ “domino” που συμπαρέσυρε τη μια χώρα μετά την άλλη, γέννησε κλίμα μεγάλης αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Η κατάλληλη άσκηση νομισματικής πολιτικής από τις Κεντρικές Τράπεζες ήταν καθοριστικής σημασίας για την ανάκαμψη της οικονομίας. Τόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.), όσο και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α. (FED) έλαβαν μέτρα και άσκησαν νομισματική πολιτική ικανή να ανακάμψει την οικονομία και να αντιμετωπίσει την κρίση.

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.)

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (Ε.Σ.Κ.Τ.) ιδρύθηκαν την 1η Ιουνίου 1998, με την Ε.Κ.Τ. να αποτελεί τον πυρήνα του Ευρωσυστήματος. Για να καταφέρει να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, κρίνεται απαραίτητο να ακολουθήσει τέτοια πολιτική, ώστε να δύναται να ελέγξει την προσφορά χρήματος. Η πολιτική αυτή είναι η νομισματική πολιτική και σχετίζεται, κυρίως, με τα επιτόκια, αλλά και με το μέγεθος των πιστώσεων των τραπεζών. Σε οποιαδήποτε αλλαγή προβεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως προς τα βασικά επιτόκια, θα έχει άμεσο αντίκτυπο και στα επιτόκια των εμπορικών τραπεζών. Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ε.Κ.Τ. αποφάσισε να ακολουθήσει νομισματική πολιτική, η οποία βασίζεται σε δυο πυλώνες, κάνοντας χρήση συμβατικά και μη συμβατικά μέτρα. Στα συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής ανήκουν:

• Οι πράξεις ανοιχτής αγοράς
• Οι πάγιες διευκολύνσεις και
• Η διατήρηση ελάχιστου αποθεματικού χρηματικών διαθεσίμων.

Εργαλεία Νομισματικής Πολιτικής της Ε.Κ.Τ.

Το «εναρκτήριο λάκτισμα» της νομισματικής πολιτικής είναι αφενός η διαχείριση ρευστότητας και αφετέρου ο επηρεασμός των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα. Η Ε.Κ.Τ. διαθέτει μια σειρά μέσων νομισματικής πολιτικής, που ως στόχο έχουν τον βραχυπρόθεσμο επηρεασμό των επιτοκίων. Πρόκειται ουσιαστικά για:

• Τις Πράξεις Ανοικτής Αγοράς, όπου οι κυριότερες είναι οι πράξεις κυρίας αναχρηματοδότησης, μέσω της οποίας εξασφαλίζεται το μεγαλύτερο μέρος ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος. Το ελάχιστο επιτόκιο για τις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης κυμαίνεται μεταξύ των επιτοκίων καταθέσεων και των επιτοκίων χρηματοδοτήσεων. Επίσης, στις πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης πρόκειται πάλι για συναλλαγές παροχής ρευστότητας, που η συμμετοχή τους είναι πιο περιορισμένη στην συνολική αναχρηματοδότηση και αφορούν αντιστρεπτές συναλλαγές. Αντίθετα, οι πράξεις εξομάλυνσης βραχυχρόνιων διακυμάνσεων της ρευστότητας αποσκοπούν στην επαναφορά της ομαλότητας των επιτοκίων, εξαιτίας των επιπτώσεων που έχουν δημιουργηθεί από τις απότομες μεταβολές στην αγορά ρευστότητας. Επιπλέον, υπάρχουν και οι διαρθρωτικές πράξεις, οι οποίες ως στόχο έχουν την προσαρμογή του Ευρωσυστήματος έναντι του χρηματοπιστωτικού τομέα.
• Τις Πάγιες Διευκολύνσεις, που η Ε.Κ.Τ. προσφέρει δυο διαφορετικές, οι οποίες διακατέχουν τον ρόλο οριοθέτησης των επιτοκίων, παρέχοντας ή απορροφώντας τη ρευστότητα μιας μέρας. Εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο αποτελεί ο δείκτης EONIA (Euro OverNight), καθώς μέσω αυτού δύναται να υπολογισθεί το διατραπεζικό επιτόκιο στην αγορά του ευρώ για τοποθετήσεις μιας μέρας. Η πρώτη διευκόλυνση αφορά τη διευκόλυνση οριακής χρηματοδότησης, όπου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να αποκτήσουν ρευστότητα μιας ημέρας μέσω των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών. Η δεύτερη διευκόλυνση είναι η διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων, μέσω της οποίας τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πραγματοποιούν καταθέσεις μιας μέρας στις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες.
• Το Σύστημα Υποχρεωτικών  Ελαχίστων Αποθεματικών, όπου η Ε.Κ.Τ. υποχρεώνει όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να τηρούν υποχρεωτικά ελάχιστα αποθέματα σύμφωνα με τον συντελεστή διακράτησης ελαχίστων αποθεματικών, ο οποίος ορίζεται από την Ε.Κ.Τ. Μέσω του παραπάνω συντελεστή, διασφαλίζεται η κατά το δυνατόν σταθεροποίηση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων στην αγορά.

Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α. – Federal Reserve System (Fed)

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α. ή αλλιώς Federal Reserve System (FED), αποτελεί την Κεντρική Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ανάγκη για ένα πιο ασφαλές και σταθερό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα οδήγησε το Κογκρέσο να δημιουργήσει τη FED. Ιδρύθηκε από τον Πρόεδρο Woodrow Wilson στις 23 Δεκεμβρίου 1913, λειτουργώντας, αρχικά, ως μια τράπεζα των τραπεζιτών, που ως στόχο είχε τη σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Όπως οι περισσότερες Κεντρικές Τράπεζες, έτσι και η Τράπεζα των Η.Π.Α., προκειμένου να ασκήσει τη νομισματική πολιτική της, στηρίζεται σε τρία βασικά εργαλεία, έτσι ώστε μέσω αυτών να έχει τη δυνατότητα ελέγχου και καθορισμού της προσφοράς χρήματος στην αγορά, καθώς, επίσης, και το ύψος των επιτοκίων. Αυτά είναι:

• Οι Πράξεις Ανοιχτής Αγοράς, που πρόκειται για την αγορά και την πώληση χρεογράφων του αμερικανικού Δημοσίου. Επειδή, η FED δεν μπορεί να καθορίσει με ποιους αγοραστές θα γίνει διαπραγμάτευση για την αγοροπωλησία των κρατικών ομολόγων, γι’ αυτό και θεωρείται «ανοιχτή αγορά». Με το παρόν εργαλείο, υπάρχει δυνατότητα επηρεασμού του επιτοκίου της διατραπεζικής αγοράς των Η.Π.Α., δηλαδή το επιτόκιο με το οποίο δανείζονται τράπεζες της χώρας μεταξύ τους. Σε περίπτωση που η FED επιθυμεί να αυξήσει τη ρευστότητα, αγοράζει χρεόγραφα και διοχετεύει στις τράπεζες περισσότερο χρήμα, ενώ, αντίθετα, όταν θέλει να μειώσει τη ρευστότητα, πουλάει κρατικά χρεόγραφα.
• Ο Καθορισμός Επιτοκίου, που η Κεντρική Τράπεζα των Η.Π.Α., μέσα από την χάραξη της νομισματικής πολιτικής της, στοχεύει στο επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων (federal fund rate). Η FED έχει τη δυνατότητα να ελέγχει την κίνηση του χρήματος στην αγορά, ρυθμίζοντας αυτό το επιτόκιο, το οποίο, όμως, δεν αποτελεί εξολοκλήρου δικαιοδοσία της, αφού καθορίζεται, κυρίως, από την αγορά. Πρόκειται, ουσιαστικά, για το επιτόκιο με το οποίο δανείζονται οι εμπορικές τράπεζες από την Κεντρική. Συνήθως, αυτό το επιτόκιο είναι υψηλότερο κατά 100 μονάδες βάσης συγκριτικά με το διατραπεζικό κι αυτό συμβαίνει για να αναγκάζονται οι εμπορικές τράπεζες να βρίσκουν κι άλλους τρόπους χρηματοδότησης από το να καταφεύγουν στη FED για δανεισμό.
• Τα Υποχρεωτικά Ελάχιστα Αποθεματικά αποτελούν πολύ βασικό εργαλείο νομισματικής πολιτικής, καθώς συνθέτουν τον συντελεστή ελάχιστου αποθεματικού, όμοιο με εκείνον της Ε.Κ.Τ. Ο συντελεστής αυτός καθορίζεται από το Συμβούλιο των Κυβερνητών και σχετίζεται με το ποσοστό που υποχρεούνται οι εμπορικές τράπεζες να διακρατούν ως αποθεματικό.

Ο φόβος για επιδείνωση της κατάστασης της οικονομίας, αναγκάζει τις Κεντρικές Τράπεζες να ξεφύγουν από το νομισματικό συντηρητισμό τους, προκειμένου να σώσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Συμπερασματικά, λοιπόν, η νομισματική πολιτική θα πρέπει να λειτουργεί προληπτικά ούσα στραμμένη στο μέλλον, διότι οποιαδήποτε σημερινή μεταβολή συμβεί, θα έχει άμεση επίπτωση στο μέλλον και στην πορεία της οικονομίας. Η χρηματοπιστωτική κρίση δεν έχει εξαλειφθεί τελείως, αλλά συνεχίζει να υποβόσκει στο χρηματοπιστωτικό σύστημα με μειωμένη ένταση, με αποτέλεσμα να υπάρχει επιτακτική ανάγκη για εφαρμογή εκείνων των μέτρων που θα στερεώσουν εκ νέου το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα σε πιο γερές και υγιείς βάσεις.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Βαρελάς, Ε. (2018). Νομισματική Θεωρία και Πολιτική: Χρήμα – Τράπεζες (Τόμ. β’ έκδοση), Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
• Η ΕΚΤ, ecb.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
• Structure of the Federal Reserve System, federalreserve.gov, διαθέσιμο εδώ