Του Γιάννη Μάρκελλου,
Άξιο ιδιαίτερης μνείας θα ήταν να αναφερθούμε γενικά περί μοναχισμού. Ο Μοναχισμός δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση κάτι νέο στην ιστορία του κόσμου, αλλά άγει την ιστορική του αναφορά κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. Η Εκκλησία άμα της ελεύσεως της ως σώμα Χριστού διαβιούσε ειρηνικά με το μαρτύριο στο οποίο υποβάλλονταν όλοι όσοι μαρτυρούσαν για την πίστη του Χριστού. Έπειτα, στην Εκκλησία υπεισήλθε το μαρτύριο της συνειδήσεως, με το οποίο ο άνθρωπος πάλευε για την εν Χριστώ τελείωση κάτω βέβαια πάντα από τα προβλήματα της καθημερινότητας με τα οποία κάθε άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος. Η πρώτη υπόθεση περί της γέννησης του Μοναχισμού μπορεί να θεωρηθεί, ότι το μαρτύριο έκανε τους ανθρώπους να απομακρύνονται από τις πόλεις και να εγκαθίστανται σε έρημους τόπους.
Έτσι, οι άνθρωποι ζούσαν μόνοι μόνω Θεώ καλλιεργώντας την χριστιανική τελείωση. Εξαρχής, δηλαδή οι άνθρωποι προσπαθούσαν κίνησαι την καρδίαν σου, καν ροπήν ώστε πρόθου τον Θεόν και την κρίσιν προ οφθαλμών σου. Αυτό σημαίνει κατ’ επέκταση μια προσπάθεια εξευγενισμού του έσω ανθρώπου. Υπό τις παραπάνω παρατηρήσεις μπορούμε να χωρίσουμε τον Μοναχισμό σε τρείς περιόδους α) κατά την πρώτη περίοδο οι ασκητές ζούν μέσα στη χριστιανική κοινότητα β) έχουμε το φαινόμενο του αναχωριστισμού και γ) το κοινοβιακό σύστημα όπως παρατηρείται στις μέρες μας.
Το 1963 συντελείται η πρώτη χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους με την παρουσία της Αυτού θειοτάτης Παναγιώτητος του Κυρού πλέον Αθηναγόρου, ο οποίος μεταξύ άλλων στην ομιλία του σημείωσε: «Το Άγιον τούτο Όρος είναι και εσαεί θα παραμείνει κιβωτός του ακραιφνούς Ορθοδόξου Μοναχικού ιδεώδους και ιερών παραδόσεων, ως αύται βιούνται διαμέσω των αιώνων, σάλπιγξ ανοθεύτου χριστιανικού πνεύματος, γαλήνιος λιμήν ταλαιπωρουμένων ψυχών, το δε όνομα αυτού προσφιλές και γλυκύ εις τα ώτα και εν ταις καρδίαις των Ορθοδόξων και παντός χριστιανού. Η πνευματικότης του Όρους τούτου αποβαίνει ιδιαιτέρως αναγκαία κατά την σύγχρονον ημων εποχή». Το Άγιον Όρος αποτελεί γεωγραφικά μία από τις τρείς χερσονήσους του Νομού της Χαλκιδικής. Κατά την Αρχαιότητα ονομαζόταν Ακτή. Σχετικά με το όνομα του Άθωνα η ιστορία του ξετυλίγεται ήδη από τα Προϊστορικά χρόνια.
Κατά τη Μυθολογία συνέβη εκεί ένας μέρος της γιγαντομαχίας, μεταξύ των Ολύμπιων Θεών και των Θρακών γιγάντων. Άλλη μυθολογική αναφορά φανερώνει, ότι ο Ποσειδώνας πέταξε ογκόλιθο από τη Θράκη και έπεσε ακριβώς πάνω στο όρος Άθως. Κατά τα προχριστιανικά χρόνια συμβατικά γύρω στον 5ο αιώνα π.Χ. μαρτυρούνται Περσικοί Πόλεμοι που έλαβαν χώρα στον Άθωνα. Κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια η παράδοση μαρτυρεί, ότι η Παναγία μαζί με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη έπλεε προς την Κέρκυρα και έπειτα από θαλασσοταραχή σταμάτησε στην σημερινή Μονή Ιβήρων θαύμασε και είδε τον τόπο και τον ζήτησε ως δώρο από τον Υιόν της, για αυτό μάλιστα καθιερώθηκε ως Άγιον Όρος και η Παναγία αποτελεί την Ηγουμένη ολοκλήρου του Άθωνα.
Ο 10ος αιώνας βρίσκει τον Αγιορείτικο μοναχισμό να φτάνει στην μέγιστη ακμή του με την καθοριστική συμβολή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου. Το Άγιον Όρος κεκοσμημένο με την πληρότητα της χάρης Του Θεού δια μέσου των αιώνων ήλθε αντιμέτωπο με την ακμή και την παρακμή. H ακμή ήρθε με την ίδρυση της Μονής Μεγίστης Λαύρας με τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη το 960 ενώ η παρακμή ήλθε τον 13ο αιώνα με την διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204 από την Τέταρτη Σταυροφορία. Ο 15ος αιώνας βρίσκει την καλύτερη έκφραση εκδημοκρατισμού του Αγίου Όρους με την άρρητη αναφορά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η Αθωνιάδα σχολή βρίσκει το Άγιον Όρος με παγκόσμια ακτινοβολία και αναφορά. Ο Ευγένιος Βούλγαρης συνέδραμε τα μέγιστα σε αυτήν την προσπάθεια με εισαγωγή μαθημάτων που είχαν να κάνουν με την σύγχρονη διανόηση. Έπειτα, το Άγιον Όρος γέννησε τον λεγόμενο διαφωτισμό των Κολλυβάδων, ο οποίος προσέβλεπε στην υγιή πνευματικότητα έναντι στις σύγχρονες ροπές που ήταν αποτελέσματα προτεσταντικών τάσεων. Η προσφορά των Κολλυβάδων αποτελεί την καλύτερη ποιμαντική έκφραση του Αγίου Όρους.
Το Άγιον Όρος ήρθε να έχει ενεργό παρουσία και στη σύγχρονη εποχή. Το Άγιον Όρος και κατά τον 20ο αιώνα είχε να παίξει σημαίνοντα ρόλο. Η Γερμανική κατοχή, ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και η πρώτη χιλιετηρίδα του Αγίου όρους είναι γεγονότα που σημάδεψαν την σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα. Το Άγιον Όρος απέκτησε σύντομα και σημαίνουσα γεωπολιτική σημασία, αφού οι Ρώσοι το έβλεπαν ως μέσο διόδου προς τα Βαλκάνια με μια γενικευμένη τάση πανσλαβισμού. Το 1963 συντελείται ο εορτασμός της πρώτης χιλιετηρίδας από τότε που ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ίδρυσε τη Μεγίστη Λαύρα το 963. Οι εορτασμοί λαμπρύνθηκαν καίτοι περισσότερο με την παρουσία του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρου άλλων πατριαρχών καθώς και με την υψηλή παρουσία του Βασιλιά Παύλου και του διαδόχου του Κωνσταντίνου.
Οι εορτασμοί για την πρώτη χιλιετηρίδα βρίσκουν τον Άθωνα σε μια πλήρη παρακμή όπου παρατηρείται να μην υπάρχει αναγεννησιακή προοπτική για το Άγιον Όρος. Η λειψανδρεία από νέους μοναχούς, η φραγκοποίηση της Ορθοδοξίας και η κατάρρευση των κτηριακών υποδομών λόγω της Τουρκοκρατίας. Η πρώτη χιλιετηρίδα γιορτάστηκε κάτω από δύσκολες συνθήκες λόγω ότι ο Μοναχισμός κατέρρεε. Αυτό το οποίο ακουγόταν είναι τι δουλειά έχει ο Πατριάρχης και οι λοιποί υψηλοί προσκεκλημένοι. Βέβαια, ίσως η παρουσία των να άνοιξε μια νέα σελίδα για την ζωή του Αγίου Όρους αφού από την δεκαετία του ’70 και μετά με την παρουσία σπουδαίων προσωπικοτήτων όπως του Αγίου Ιωσήφ του Ησυχαστού το Άγιον Όρος γίνεται κοιτίδα με πανορθόδοξη ακτινοβολία.
Η αναγέννηση του Αγίου Όρους πραγματοποιήθηκε κάτω από τα κελεύσματα της αγιοπατερικής διδασκαλίας. Με γνώμονα την πατερική διδασκαλία το Άγιον Όρος έγινε φυτώριο και μήτρα αγιασμένων μορφών που μεταλαμπάδευαν το ακραιφνές ορθόδοξο βίωμα και στους προσκυνητές. Όλη η παρουσία του Αγίου Όρους στη σύγχρονη εποχή συμπυκνώνεται στα λόγια του Αρχιμανδρίτη Ελισαίου ηγουμένου της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, ο οποίος σημείωσε ότι στους μοναχούς προστρέχουν οι άνθρωποι που θέλουν να ξαναρχίσουν την ζωή τους, να σταματήσουν την ματαιότητα του βίου τους, να βρούν ανάπαυση, παρηγοριά, λύτρωση, οδηγό πνευματικό, σύντροφο στη λύπη και στη χαρά. Τα μοναστήρια και κυρίως αυτά του Αγίου Όρους είναι φορείς φιλανθρωπικού και συμβουλευτικού έργου αλλά και φορείς της πολιτισμικής κληρονομιάς του περιβάλλοντος.
Παραπάνω με αφορμή της πρώτης χιλιετηρίδας του Αγίου Όρους ανεδείχθησαν και μερικές πτυχές της ζωής του Αγίου Όρους. Το Άγιον Όρος αποτελεί διαχρονικά μια έξοδο από την πνευματική εσωστρέφεια αυτό σημαίνει αποδοχή του πλησίον. Αυτό σημαίνει στη γλώσσα των μοναχών του Αγίου Όρους ότι αν δεν σωθεί ο κόσμος να μην σωθούμε ούτε και εμείς. Η πνευματική εσωστρέφεια στις μέρες μας αποτελεί μια ζωντανή πληγή. Το Άγιον όρος ενσαρκώνει την χάρη και την λεπτότητα στην ανθρώπινη σχέση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αναγνώστης, Παναγιώτης (2020), Η Ποιμαντική προσφορά του Αγίου Όρους στην σύγχρονη εποχή, Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ.
- Ο εορτασμός για τα 1000 χρόνια του Αγίου Όρους και η αναγέννησή του, pemptousia.gr, Διαθέσιμο εδώ
