Της Μαρίας Κουλούρη,
«Τι καταστροφή. Οργή Θεού. Και τι κακό. Όλη η Σμύρνη πνιγμένη μέσα στις φλόγες και τους καπνούς. Λένε πως κάηκαν και άνθρωποι ζωντανοί και γυναίκες ανήμπορες και γέροι και μωρά. Τι σημασία έχει; Κι αν δεν καιγόντουσαν, θα σφαζόντουσαν». Τα παραπάνω ίσως φαίνονται υπερβολικά για πολλούς, όμως είναι η αλήθεια των τραγικών στιγμών κατά την καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τα μάτια του Άγγελου Δρόσου στο βιβλίο του Ανάμεσα στους πεθαμένους: Το βιβλίο του χαλασμού που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Η παρούσα έκδοση κυκλοφόρησε το 2022 και περιλαμβάνει τον επίλογο της κόρης του συγγραφέα, Καίτης Δρόσου (ή Καίτη Καμπάνη), η οποία επέζησε της καταστροφής ούσα βρέφος. Ο Άγγελος Δρόσος, γεννημένος το 1896 στην Ιστιαία Ευβοίας, έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας τα γεγονότα της καταστροφής, καθώς ζούσε στη Σμύρνη ως πολεμικός ανταποκριτής. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Καλούδας, ενώ από μικρή ηλικία ορφάνεψε και στα δεκατέσσερά του χρόνια κατέφυγε στην Αθήνα. Όσο βρισκόταν στη Σμύρνη εργάστηκε και ως δημοσιογράφος και συνεργάστηκε με ελληνικές εφημερίδες της πόλης. Επίσης, ίδρυσε την εφημερίδα Βραδυνή και συνεργάστηκε για πολλά χρόνια, από το 1946 έως το 1962, με το πρακτορείο Ρόυτερ, όπως και από το 1953 έως το 1963 με τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών. Αξίζει να σημειωθεί πως το 1955 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό των Ταξιαρχών του Φοίνικα από τον Βασιλέα Παύλο. Έφυγε από τη ζωή το 1966 στην Αθήνα.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ντοκουμέντο των όσων τραγικών καταστάσεων έλαβαν χώρα στη Σμύρνη κατά τη διάρκεια της τεράστιας πυρκαγιάς που αφάνισε μία από τις πιο σημαντικές κοιτίδες του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Μέσα στα 16 κεφάλαιά του περιγράφονται οι σκηνές τρόμου που έζησαν οι Έλληνες (και όχι μόνο) της πόλης της Σμύρνης, όταν εκείνη καταστρεφόταν από τη μεγάλη πυρκαγιά και οι κάτοικοι «σφαγιάζονταν» από Τούρκους. Παράλληλα, πρωταγωνιστής είναι ο δημοσιογράφος Άγγελος Δρόσος, ο οποίος ως πολεμικός ανταποκριτής κάλυπτε τα γεγονότα και έμενε στο σπίτι του κυρ Γιώργη και της οικογένειάς του, της γυναίκας του και της κόρης του, Ντόρας, η οποία ήταν νιόπαντρη με ένα μωρό και ο άντρας της (Έλληνας αξιωματικός) ήταν αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Ο Δρόσος, σε ένα από τα περιστατικά που αναφέρει, περιγράφει την προσπάθεια της οικογένειας και του ίδιου να γλυτώσουν από τη φωτιά και τους Τούρκους, βρίσκοντας καταφύγιο στο νεκροταφείο, καθώς γνώριζαν πως οι Μουσουλμάνοι δεν έμπαιναν σε χριστιανικά νεκροταφεία. Έτσι για να σωθούν, σήκωναν τις πλάκες από τα μνήματα και κρύβονταν μέσα σε αυτά.
Επίσης, στο βιβλίο περιλαμβάνεται και ένας επίλογος της κόρης του συγγραφέα, Καίτης Δρόσου, ο οποίος αποσαφηνίζει τα πρόσωπα της ιστορίας και συγκεκριμένα σημειώνει πως αυτά είναι αληθινά και με τα πραγματικά τους ονόματα. Το νεογέννητο μωρό της οικογένειας που αντιμετωπίζει κατά τις πρώτες μέρες της ζωής του το πιο φρικτό πρόσωπο της ανθρώπινης κοινωνίας, αυτό του πολέμου, είναι η Καίτη Δρόσου, όπως παραδέχεται η ίδια: «Το μωρό έχει όνομα κι ας μην το αναφέρει, το βαφτίσανε Καίτη και είμαι εγώ. Αργότερα, στην Ελλάδα, θα γραφεί ως Αικατερίνη, όνομα της γιαγιάς απ’ τη μεριά του πατέρα». Επίσης, παρέχει κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με τη διαφυγή των ανθρώπων που είχαν συγκεντρωθεί στην προκυμαία της πόλης και σημειώνει πως κάποιοι άθελά τους, στην προσπάθειά τους να διαφύγουν, γλιστρούσαν και έπεφταν στη θάλασσα με αποτέλεσμα να πνιγούν.
Το Ανάμεσα στους πεθαμένους: Το βιβλίο του χαλασμού είναι ένα έργο βιωματικό και ιστορικό, το οποίο μεταφέρει τον αναγνώστη σε μια «ματωμένη» και θλιβερή στιγμή του ελληνισμού. Η Καταστροφή της Σμύρνης του 1922 άλλαξε για πάντα την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ενώ οι ιστορίες των ανθρώπων που εν μια νυκτί έχασαν ολόκληρες ζωές και περιουσίες αποκτούν «σάρκα και οστά» μέσα από αυτό το ειλικρινές ντοκουμέντο του Άγγελου Δρόσου. Οι «ανατριχιαστικές» λεπτομέρειες του βιβλίου, αλλά και οι πληροφορίες του Δρόσου σχετικά με το ιστορικό υπόβαθρο της τραγωδίας (λ.χ. η αδιαφορία των Μεγάλων Δυνάμεων) συνιστούν ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα.
«Ο άνθρωπος είναι καμωμένος απ’ την πιο πρόστυχη πάστα. Παραπάνου απ’ την κακία και την πονηριά, δεν πάει ο νους του. Κι αν καμιά φορά ανεβεί στην καρέκλα να βγάλει λόγο και να υποστηρίξει μια ιδεολογία, δε θα το κάνει από αλτρουισμό. Κάποιο συμφέρον ατομικό θα υποστηρίξει».
