Της Μιχαέλας Βαλερά,
Σχεδόν πριν έναν αιώνα, Χάξλευ και Όργουελ λογομάχησαν για το ποιος θα κατακτήσει τον τίτλο του πιο «μαρτυριάρη». Λίγα χρόνια αφού γράφτηκαν τα πιο εμβληματικά –για τον αιώνα μας– βιβλία αρχίσαμε να κατανοούμε περί τίνος πρόκειται αυτό το ολοκληρωτικό καθεστώς που αναγραφόταν σε κάθε σελίδα και θα ήλεγχε τις σκέψεις των ανθρώπων. Ο Μεγάλος Αδερφός κρατούσε για πολλά χρόνια την ταυτότητα του μυστική, όμως άφησε πολλά αποτυπώματα. Μπορεί να λέμε πως η τεχνολογία καλπάζει αλλά στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος των δυνατοτήτων της μήτε την πλειάδα των εφαρμογών της. Τι θα λέγατε, όμως, αν μαθαίνατε πως υπάρχει κάποιο μηχάνημα που διαβάζει ό,τι σκέφτεστε; Ή ακόμη καλύτερα, ερμηνεύει ό,τι ονειρεύεστε;
Εν έτει 2013, Γιαπωνέζοι νευροεπιστήμονες άρπαξαν τα ηνία για να εξερευνήσουν πλήρως τις δυνατότητες που θα τους προσέφερε η τεχνολογία σάρωσης εγκεφάλου. Σκοπός της ερευνητικής ομάδας ήταν να ερμηνεύσουν το περιεχόμενο των ονείρων τριών εθελοντών με την χρήση της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Αυτός ο σκαπανέας της νευροεπιστήμης είναι ένα μηχάνημα το οποίο μπορεί να μετρήσει την αλλαγή της ροής του αίματος και της οξυγόνωσης σε περιοχές του εγκέφαλου, που ενεργοποιούνται κατά την πραγματοποίηση ορισμένων διεργασιών, όπως για παράδειγμα καθώς ονειρευόμαστε. Για να συμβεί αυτό, ο ασθενής εκτίθεται σε δύο μαγνητικά πεδία τα οποία σαρώνουν τον εγκέφαλο του και ως αποτέλεσμα ο υπολογιστής μάς δίνει τα αποτελέσματα διέγερσης εγκεφάλου με την μορφή εικόνων. Ανάλογα την δραστηριότητα την οποία επιτελεί ο ασθενής, ενεργοποιούνται διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου του, τα οποία οξυγονώνονται και σε διαφορετικό βαθμό.
Στη συγκεκριμένη μελέτη οι ερευνητές ξυπνούσαν τους συμμετέχοντες κάθε φορά που εντόπιζαν, από τα μοτίβα των εγκεφαλικών κυμάτων, ότι ονειρεύονταν, τους ρωτούσαν τι είχαν μόλις ονειρευτεί και τους άφηναν να ξανακοιμηθούν. Αφού οι εθελοντές αφηγήθηκαν το περιεχόμενο των ονείρων τους, οι ερευνητές χρησιμοποιήσαν μια βάση δεδομένων, γνωστή ως WordNet, όπου ταίριαζαν το περιεχόμενο των ονείρων με λέξεις-κλειδιά. Ύστερα, αντιστοίχισαν κάθε λέξη με μια εικόνα που να την αντιπροσωπεύει. Επί παραδείγματι, εάν ο εθελοντής είχε ονειρευτεί ένα κλαδί ελιάς, αυτή η πληροφορία αντιστοιχιζόταν με την λέξη δέντρο στην βάση δεδομένων και έπειτα ο υπολογιστής μπορούσε να συντάξει γραφικά ένα δέντρο.
Στην συνέχεια, έδειξαν στους συμμετέχοντες την συλλογή εικόνων που προερχόταν από το περιεχόμενο των ονείρων τους και εξέτασαν τα εγκεφαλικά κύματα που προέρχονταν από τα όνειρα σε σχέση με αυτά που προέρχονταν κατά την παρατήρηση των εικόνων. Προς έκπληξη όλων, οι επιστήμονες συμπέραναν, ότι όταν ένα άτομο ονειρεύεται ένα αντικείμενο ή μια σκηνή, η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι παρόμοια με αυτή που προκαλείται, όταν βλέπει πραγματικά το ίδιο αντικείμενο ή σκηνή. Η καταληπτότητα της αξίας αυτής της μελέτης μπορεί όχι μόνο να κάνει δυνατή την αποκωδικοποίηση των ονείρων αλλά και σκέψεων και συναισθημάτων ατόμων με εγκεφαλικές δυσλειτουργίες. Φέρελπις πλέον θα μοιάζει και η προσπάθεια νευροψυχιάτρων να κατανοήσουν τα συγκεχυμένα εγκεφαλικά κύματα χρόνιων ψυχασθενών. Ίσως, η θεραπεία που ψάχνουν να είναι κρυμμένη στα όνειρα τους.
Πλέον, η μηχανική μάθηση έχει διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη «μετάφραση» της γλώσσας του εγκεφάλου μας, όπως αποδεικνύει μια ακόμη μελέτη. Αυτή τη φορά οι συμμετέχοντες άκουγαν μέσω των ακουστικών ένα podcast, καθώς ήταν ξαπλωμένοι σε έναν μαγνητικό τομογράφο. Η επεξεργασία των λέξεων και των εννοιών που άκουγαν δεν γινόταν μόνο σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ομιλία και τη γλώσσα, όπως παρατήρησαν οι επιστήμονες. Ο υπολογιστής αναλύοντας τα δεδομένα από το fMRI έμαθε να αντιστοιχεί τα μοτίβα της εγκεφαλικής δραστηριότητας με τις ευρύτερες έννοιες που άκουγαν οι συμμετέχοντες. Στην συνέχεια, οι ερευνητές τους έδωσαν να ακούσουν μια καινούργια ιστορία, αφήνοντας το κομμάτι της μεταγλώττισης εξ’ ολοκλήρου στον υπολογιστή. Χωρίς να τους απογοητεύσει, η τεχνητή νοημοσύνη κατάφερε εξαιρετικά αποτελεσματικά να ερμηνεύσει την εγκεφαλική λειτουργία, χωρίς να έχει λάβει δεδομένα σχετικά με το podcast. Η εντυπωσιακά τρομακτική εξέλιξη της επιστήμης μας έχει δώσει, πρόδηλα, την δυνατότητα να υλοποιούμε σενάρια επιστημονικής φαντασίας της παιδικής μας ηλικίας.
Μόλις συνειδητοποιήσουμε, όμως, πως οι σούπερ δυνάμεις των αγαπημένων παιδικών μας ηρώων γίνονται πλέον πιθανά θεραπευτικά σχήματα, θα είναι αργά για να τα εκμεταλλευτούμε. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας φυλάσσει την ευκαιρία να περιηγηθούμε μέσα από το μυαλό και την σκέψη όλων των ζωικών ειδών και να κατανοήσουμε εις βάθος αυτούς τους λαβυρινθώδεις νευρώνες. Μήπως όμως πολιτισμικά και ηθικά απέχουμε κατά πολύ; Ανεπιφύλακτα, οι λουδίτες της τεχνητής νοημοσύνης δεν θα ήταν πολύ ευχαριστημένοι με αυτές τις εξελίξεις. Παρόλα αυτά, το ανεξερεύνητο της ανθρώπινης φύσης δε θα σταματήσει να μας φέρνει καθημερινά αντιμέτωπους με προκλήσεις, ειδικά όταν αυτές μας προειδοποιούν ότι οι σκέψεις μας «παρακολουθούνται».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Dream stream decoded, nature.com. Διαθέσιμο εδώ
- Βrain scans decode dream content, theguardian.com. Διαθέσιμο εδώ
- Α decoder that uses brain scans to know what you mean – mostly, npr.org. Διαθέσιμο εδώ
- AI re-creates what people see by reading their brain scans, science.org. Διαθέσιμο εδώ
