Του Νίκου Διονυσάτου,
Για αιώνες, το εβραϊκό στοιχείο υπήρξε έντονο στο μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού χώρου, και μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχεδόν κάθε ευρωπαϊκό κράτος φιλοξενούσε μικρότερες ή μεγαλύτερες εβραϊκές κοινότητες. Εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα αποτέλεσε, ωστόσο, η Νορβηγία. Η Νορβηγία φιλοξενούσε το 1940, το έτος που καταλήφθηκε από τη Ναζιστική Γερμανία, γύρω στους 2.100 ανθρώπους εβραϊκής καταγωγής. Από αυτούς μάλιστα, πολλοί είχαν καταφτάσει στη χώρα, ως πρόσφυγες από την Πολωνία και τη Τσεχοσλοβακία μεταξύ 1938-1940, μέσω του προγράμματος Nansen. Επομένως, ένα πιο αντιπροσωπευτικό ίσως δείγμα του μεγέθους της εβραϊκής κοινότητας στη χώρα αποτελούν τα στατιστικά του 1910, τα οποία υποδεικνύουν την παρουσία μιας εβραϊκής κοινότητας της τάξεως των 1.000 περίπου ανθρώπων.
Τα πολύ μικρά νούμερα που παρατηρούνται στον πληθυσμό των Νορβηγοεβραίων πάντως δεν είναι σε καμία περίπτωση συμπτωματικά. Η Νορβηγία, μέχρι και το έτος 1851, απαγόρευε με αυστηρότατο νομοθετικό πλαίσιο την είσοδο και τη διαμονή Εβραίων στην επικράτειά της. Ο συγκεκριμένος νόμος περί απαγόρευσης ωστόσο, δεν πρωτοθεσπίστηκε από τους ίδιους τους Νορβηγούς, αλλά από τους Δανούς που τους κυβερνούσαν μέχρι το 1814, και χρονολογείται σε μια απόφαση του βασιλιά Christian Ε’, το 1687, που στερούσε από τις ιουδαϊκές κοινότητες το δικαίωμα παραμονής και εισόδου στην επικράτεια του βασιλείου του. Επίσης, παρόλο που υπάρχουν ορισμένες αναφορές για Ιουδαίους εμπόρους σε Ισλανδικές σάγκες, ήδη από τον 15ο αιώνα, η παρουσία του εβραϊκού στοιχείου στη Σκανδιναβία φαίνεται να είναι ούτως ή άλλως μηδαμινή. Επιπροσθέτως, αξιοσημείωτο παραθυράκι στην εβραϊκή απαγόρευση της Δανίας και της Νορβηγίας αποτελούσαν οι Σεφραδίτες Εβραίοι της Ιβηρικής, που επιτρεπόταν να εισέλθουν στην χώρα, αν και στην πραγματικότητα σχεδόν κανείς τους δεν χρειάστηκε να το κάνει.
Έτσι, οι πρώτοι Εβραίοι φτάνουν στη Νορβηγία την δεκαετία του 1870 (κατά κύριο λόγο Ασκενάζι Εβραίοι, που είχαν εκδιωχθεί από τη Ρωσική Αυτοκρατορία), και μόλις το 1892 ιδρύεται η πρώτη συναγωγή στο Όσλο. Παραταύτα, και ενώ η εβραϊκή κοινότητα στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν τόσο μικρή που δεν επηρέαζε καθόλου την υπόλοιπη κοινωνία, ένας έντονα αντισημιτικός λόγος άρχιζε να κάνει δυναμικά την εμφάνιση του στην νορβηγική δημόσια σφαίρα. Ορμώμενοι από τον πρότερο θεσμικό αντισημιτισμό, διάφοροι επιφανείς πολιτικοί και διανοούμενοι της χώρας τάχθηκαν ανοικτά ενάντια τόσο στις πρακτικές της εβραϊκής θρησκείας, όσο και πολλές φορές στην απλή παρουσία των μερικών εκατοντάδων Εβραίων που είχαν εγκατασταθεί εκεί. Κορυφαίοι εκφραστές της σύγχρονης νορβηγικής λογοτεχνίας, όπως ο Rudolf Muus και ο Øvre Richter Frich, περιέγραφαν τους Εβραίους με κάθε λογής αρνητικό στερεότυπο στα κείμενα τους, ενώ άνθρωποι όπως ο νομικός Eivind Saxlund, και ο συγγραφέας, και αργότερα συνεργάτης των Γερμανών, Mikal Sylten, παρήγαγαν συστηματικά ψευδοεπιστημονικές αντισημιτικές θεωρίες. Μάλιστα, ο Sylten φαίνεται ότι είναι ο πρώτος που, ήδη κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου, χρησιμοποιεί τη σβάστικα, ως σύμβολο των ρατσιστικών του απόψεων, αρκετά χρόνια πριν τον ίδιο τον Χίτλερ!
Μέσα σε αυτό το κλίμα μίσους και καχυποψίας επομένως, και με έναν σημαντικό αριθμό επιφανών προσωπικοτήτων, έτοιμων να συνεργαστούν, ως δωσίλογοι, μετά την κατάληψη της Νορβηγίας το 1940, πολλοί άνθρωποι εβραϊκής καταγωγής άρχισαν να φεύγουν μαζικά, προς την ουδέτερη Σουηδία, αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο, με την βοήθεια της Νορβηγικής Αντίστασης. Δυστυχώς ωστόσο, οι γενναίες προσπάθειες των συμπατριωτών τους, δεν θα αρκούσαν για να σώσουν όλους τους Εβραίους της χώρας, και το 1942, το σύνολο των μερικών εκατοντάδων μελών της ιουδαϊκής κοινότητας τα οποία είχαν παραμείνει εγκλωβισμένα στην κατεχόμενη Νορβηγία, εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξοντώθηκαν.
Υπολογίζεται, ότι στο Ολοκαύτωμα δολοφονήθηκαν περίπου 700 με 800 Νορβηγοεβραίοι, ενώ μεταπολεμικά ελάχιστοι από τους επιζήσαντες επέστρεψαν, προτιμώντας άλλους προορισμούς, όπως το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πάντως, μετά την φρίκη του Β’ Παγκόσμιου και την εξάλειψη της παλιάς ιουδαϊκής κοινότητας, το κλίμα για το εβραϊκό στοιχείο στην Νορβηγία μεταβλήθηκε άρδην, σε άμεση συνάρτηση με την απέχθεια του νορβηγικού λαού απέναντι στην γερμανική κατοχή που βίωσε. Οι περισσότεροι από τους πρωτεργάτες των δωσιλογικών κυβερνήσεων τιμωρήθηκαν παραδειγματικά και η κοινωνία τις δεκαετίες του ’40 και του ’50 πέρασε μια περίοδο συνολικής κάθαρσης. Κορυφαία μάλιστα συμβολική πράξη της διαδικασίας αυτής υπήρξε η εκτέλεση, για εσχάτη προδοσία, του επικεφαλής της κατοχικής Νορβηγίας, Vidkund Quisling, το 1946. Η συγκεκριμένη καταδίκη εις θάνατον –παρά το ότι για μερικούς θεωρήθηκε καθαρά εκδικητική– ήταν απαραίτητη για να αναδειχθεί και στο εσωτερικό της νορβηγικής κοινωνίας, αλλά και στο εξωτερικό, ότι ο άνθρωπος που κατέστησε το όνομα του διεθνές συνώνυμο της εθνικής προδοσίας, δε θα μπορούσε να επαναλάβει ποτέ ξανά τα εγκλήματα του (μέχρι σήμερα ο όρος “Quisling” στην Αγγλική χρησιμοποιείται, για να περιγράψει έναν κυβερνήτη-αχυράνθρωπο μιας ξένης κατοχικής δύναμης).
Έτσι, χάρη στην επιμονή της Νορβηγίας να τιμωρήσει με όσο μεγαλύτερη σφοδρότητα μπορούσε τους εγχώριους συνεργάτες των Ναζί, αλλά και τον γενικότερο προσανατολισμό της υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, άρχισε τελικά να κάνει σταδιακά την επανεμφάνισή της μια νέα μικρή κοινότητα Εβραίων. Βεβαίως, σε αυτό συνέβαλαν επίσης, αφενός, η απονομή σημαντικών αποζημιώσεων από τη νορβηγική κυβέρνηση στα θύματα του Ολοκαυτώματος και τους απογόνους τους, κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’90, και αφετέρου, το γεγονός ότι η Νορβηγία, ήδη από την περίοδο δημιουργίας του κράτους του Ισραήλ, υπήρξε, διπλωματικά, μια χώρα με καθαρά φιλοδυτικό, και κατ’ επέκταση φιλο-ισραηλινό προσανατολισμό. Μέλος του ΝΑΤΟ από το 1949, υπήρξε από τα κράτη του ΟΗΕ που στήριξε την ίδρυση του Ισραήλ το ίδιο έτος, και γρήγορα ανέπτυξε πληθώρα σχέσεων με το Τελ Αβίβ.
Φυσικά, οι στενές σχέσεις των δύο κρατών, δεν σήμαιναν σε καμία περίπτωση, ότι οι νορβηγικές κυβερνήσεις, όπως και η νορβηγική κοινωνία, δε διατηρούσαν ζωντανή τη συμπάθεια τους και για τον παλαιστινιακό λαό. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, τη δεκαετία του ’90, θα υπογράφονταν εκεί και οι περίφημες Συμφωνίες του Όσλο, με τις οποίες πιστευόταν ότι θα μπορούσε επιτέλους να επιτευχθεί ειρήνη στην Μέση Ανατολή.
Επίσης, άξια λόγου για τις νορβηγο-ισραηλινές σχέσεις κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, είναι και η Υπόθεση Lillehammer, κατά την οποία, το καλοκαίρι του 1973, πράκτορες της Mossad, σκότωσαν στην ομώνυμη νορβηγική πόλη, κατά λάθος, τον Μαροκινό σερβιτόρο Ahmed Bouchikhi, πιστεύοντας ότι επρόκειτο για τον επικεφαλής της τρομοκρατικής οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης», AliHassan Salameh. Τελικά, 9 από τους 15 πράκτορες που ήταν μπλεγμένοι στη δολοφονία θα κατάφερναν να διαφύγουν, 6 ωστόσο θα συλλαμβάνονταν, και η δικαστική μάχη τους θα έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις στον εγχώριο και διεθνή τύπο. Τελικώς, όλοι οι συλληφθέντες θα απελαύνονταν στο Ισραήλ, το 1975 και η υπόθεση θα έληγε άδοξα.
Σήμερα, οι Εβραίοι της Νορβηγίας ανέρχονται στους 1.500, διαμένουν κυρίως στο Όσλο και το Τρόντχαϊμ, όπου λειτουργούν συναγωγές, και αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των χωρών της Σκανδιναβίας και του Ισραήλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του ρόλου της μικρής, αλλά δυναμικής αυτής κοινότητας, είναι ότι στο νορβηγικό κοινοβούλιο υπάρχει σήμερα ακόμα κι ένα άτυπο βουλευτικό γκρουπ «Φίλων του Ισραήλ» (υπάρχει προφανώς και το αντίστοιχο γκρουπ των «Φίλων της Παλαιστίνης»), ενώ οι συνεργασίες στον στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα μεταξύ των δύο χωρών παραμένουν σε υποδειγματικό επίπεδο, παρά τα όποια προβλήματα τήρησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενσκήπτουν κατά καιρούς, εξαιτίας του χρόνιου παλαιστινιακού ζητήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The JUST Act Report: Norway, The US Department of State, διαθέσιμο εδώ
- Norway, Holocaust Encyclopedia, διαθέσιμο εδώ
- Norway: the clause of shame – k.larevue, διαθέσιμο εδώ
