Της Μαρίας-Ευγενίας Τσαπόγα,
Στις 14 Ιουνίου 2023 ψηφίστηκε από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ένα νομοσχέδιο – ορόσημο: η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (European AI Act), που θέτει τους πρώτους κανόνες στον κόσμο στον οικείο τομέα. Αυτή η καινοτόμος τεχνολογία μπορεί να αποφέρει πολλαπλά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, ωστόσο η ραγδαία ανάπτυξή της εγείρει ηθικά και νομικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν έτσι, ώστε να περιοριστούν οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως μέρος της ψηφιακής της στρατηγικής, ήδη από τον Απρίλιο του 2021 πρότεινε το πρώτο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη. Στόχος του νέου νομοθετήματος είναι η διασφάλιση ότι η νέα αυτή τεχνολογία θα αναπτύσσεται και θα χρησιμοποιείται στην Ευρώπη με απόλυτο σεβασμό προς τις ευρωπαϊκές αξίες, τα θεμελιώδη δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Ποιο είναι, λοιπόν, το περιεχόμενο του νέου Νομοσχεδίου;
Αρχικά, χωρίζει τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης σε ορισμένες κατηγορίες ανάλογα με το μέγεθος του κινδύνου που ενέχουν. Στην πρώτη κατηγορία, εντάσσονται τα συστήματα που θεωρούνται απειλή για τον άνθρωπο και ως εκ τούτου απαγορεύονται πλήρως. Τέτοια είναι για παράδειγμα, η βιομετρική κατηγοριοποίηση ατόμων με βάση προσωπικά δεδομένα ευαίσθητου χαρακτήρα (όπως λ.χ. το φύλο ή η καταγωγή), η προληπτική αστυνόμευση και η αναγνώριση συναισθημάτων. Απαγορευμένη κρίθηκε επιπλέον και η βιομετρική αναγνώριση ατόμων σε πραγματικό χρόνο σε δημόσιους χώρους, όπου η τεχνητή νοημοσύνη σαρώνει το εκάστοτε πρόσωπο κι έπειτα το αναγνωρίζει αυτόματα.
Στη συνέχεια, ρυθμίζονται τα συστήματα υψηλού κινδύνου τα οποία δεν απαγορεύονται, αλλά υπόκεινται σε αυστηρές προϋποθέσεις, για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα είναι επιβλαβή για τους πολίτες. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται λόγου χάρη, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται από υποψηφίους ή κόμματα για τον επηρεασμό των εκλογικών αποτελεσμάτων στις εκλογές, καθώς, όπως επισημαίνουν οι εισηγητές του νόμου, αυτό μπορεί να επηρεάσει την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας. Επιπρόσθετα, υψηλού κινδύνου θεωρούνται και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται για τη διαλογή ασθενών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και για τον καθορισμό της επιλεξιμότητας για ασφάλιση υγείας και ζωής. Τέλος, υπό αυστηρή αξιολόγηση τίθενται και οι συστάσεις περιεχομένου που κάνουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης στους χρήστες τους, με βάση αλγορίθμους.
Η τρίτη κατηγορία αφορά τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, όπως το γνωστό σε όλους ChatGPT. Οι εταιρείες προγραμματισμού που δημιουργούν τέτοιου τύπου εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, θα πρέπει να συμμορφώνονται με ορισμένες προϋποθέσεις διαφάνειας. Ειδικότερα, οφείλουν να αποκαλύπτουν ότι το συγκεκριμένο περιεχόμενο παράχθηκε από τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και να διαθέτουν στο κοινό λεπτομερή καταγραφή του υλικού που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και χρησιμοποιήθηκε για την «εκπαίδευση» των συστημάτων τους. Απαιτείται, επιπλέον, να έχουν λάβει τα κατάλληλα μέτρα, έτσι ώστε το μοντέλο να μην παράγει σε καμία περίπτωση παράνομο περιεχόμενο.
Η τελευταία κατηγορία τεχνολογιών αξιολογείται ως περιορισμένου κινδύνου και κατ’ επέκταση οι απαιτήσεις συμμόρφωσης είναι ελάχιστες. Εδώ εντάσσονται συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που δημιουργούν ή χειρίζονται περιεχόμενο εικόνας, ήχου ή βίντεο (λ.χ. deepfakes). Όπως και ανωτέρω, απαιτείται η ενημέρωση του χρήστη ότι αλληλεπιδρά με τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και η παροχή της δυνατότητας να αποφασίσει αν θέλει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί ή όχι την εφαρμογή.
Είναι αξιοσημείωτο ότι προκειμένου να ενθαρρύνουν την καινοτομία και να στηρίξουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι ευρωβουλευτές προτείνουν να εξαιρούνται από αυτές τις υποχρεώσεις οι ερευνητικές δραστηριότητες και τα λογισμικά τεχνητής νοημοσύνης που παρέχονται βάσει αδειών ανοικτού κώδικα. Συγχρόνως, θέλοντας να ενισχύσουν τα δικαιώματα των πολιτών, τους παρέχουν τη δυνατότητα να υποβάλλουν καταγγελίες σχετικά με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και το δικαίωμα να δέχονται εξηγήσεις για τυχόν αποφάσεις που έχουν ληφθεί με βάση συστήματα υψηλού κινδύνου και επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη δεν αναμένεται να τεθεί σε ισχύ πριν από τις αρχές του 2025. Τα επόμενα βήματα μετά την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περιλαμβάνουν τις διαπραγματεύσεις με τις χώρες της ΕΕ στο Συμβούλιο, σχετικά με την τελική μορφή που θα λάβει ο νόμος. Στόχος είναι να επιτευχθεί συμφωνία, μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Αδιαμφισβήτητα, η στιγμή αυτή θα είναι ιστορική και θα αποτελέσει έμπρακτη απόδειξη ότι είναι εφικτή η διαφύλαξη της Δημοκρατίας και παράλληλα η προώθηση της καινοτομίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πράξη Τεχνητής Νοημοσύνης της ΕΕ: πρώτος κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη, www.europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Artificial intelligence act, www.europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- AI Act: Ξεκινάνε οι διαπραγματεύσεις για τους πρώτους κανόνες για την Τεχνητή Νοημοσύνη στον κόσμο, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
