Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Στέλιος Καζαντζίδης, ένα όνομα με μακρά και βαριά ιστορία στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι, που κυριάρχησε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και κατόρθωσε να διατηρήσει έως σήμερα άσβεστη τη φλόγα της επιθυμίας του κόσμου για το άκουσμα αυτής της αυθεντικής και καθαρής φωνής. Μια φωνή που έμεινε αναλλοίωτη στον χρόνο και μέσα από τη δισκογραφική δουλειά του ερμηνευτή μεγάλωσε γενιές και γενιές ανθρώπων, επηρέασε και δίδαξε πλήθος νέων καλλιτεχνών. Θεματολογικά τα τραγούδια που ερμήνευσε ο Στέλιος Καζαντζίδης προσεγγίζουν ένα ευρύ πλαίσιο, όπως ο πόνος και ο καημός της ξενιτιάς και της προσφυγιάς, διάφορα κοινωνικά ζητήματα και φυσικά την αγάπη και τον έρωτα, με τις ευρύτερες προεκτάσεις που μπορεί να λάβουν.
Σε αυτό το τελευταίο θέμα επικεντρώνεται το βιβλίο του Λεωνίδα Οικονόμου, Τα ερωτικά του Καζαντζίδη: Έρωτας και φύλο στο λαϊκό τραγούδι, που κυκλοφόρησε πριν λίγες εβδομάδες από τις Εκδόσεις Μωβ. Ο συγγραφέας κατέχει τη θέση του καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πιο συγκεκριμένα στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, με ειδικό ενδιαφέρον μελέτης την αστική ανθρωπολογία, την εξέλιξη του αθηναϊκού τοπίου μέσα στα χρόνια και φυσικά την πορεία της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Μάλιστα, έχει ασχοληθεί ξανά με τη μορφή του σπουδαίου λαϊκού ερμηνευτή στο βιβλίο του Στέλιος Καζαντζίδης. Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι (Εκδόσεις Πατάκης, 2015). Έτσι, το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα έρχεται να φωτίσει μια ακόμα σημαντική πτυχή του καλλιτέχνη και της πορείας του στον χώρο, φέρνοντας στο προσκήνιο τα τραγούδια του.
Μέσα, λοιπόν, από τα τρία εμπλουτισμένα και συνάμα ευσύνοπτα κεφαλαία, έχουμε τη δυνατότητα να διαβάσουμε τις διάφορες εκφάνσεις που παίρνει ο έρωτας, καθώς και τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα δύο φύλα και το πώς καθένα από αυτά προσλαμβάνει και εκφράζει την αγάπη. Πριν από αυτά, όμως, προηγείται στην εισαγωγή, μεταξύ άλλων, μια άκρως ενδιαφέρουσα ανάλυση για την εξέλιξη της ρομαντικής αγάπης, κυρίως στην Δυτική Ευρώπη, ξεκινώντας περίπου από τον 11ο αιώνα, για να περάσει μέσα από την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, την ανάδυση των αστικών κοινωνιών και τον 19ο αιώνα, ώστε να καταλάβουμε από αυτήν τη διαδρομή τις ομοιότητες και τις διάφορες με την ελληνική κοινωνία των μέσων του 20ου αιώνα και εξής, όταν, δηλαδή, συνετέθησαν τα τραγούδια που θα εξεταστούν.
Τα προς εξέταση τραγούδια που συμπεριέλαβε ο καθηγητής Οικονόμου στο βιβλίο του ανέρχονται σε 259, από μια μακρά πορεία που ξεκινά από το 1952 και φτάνει έως και το 1967. Έτσι, έχοντας ως αφετηρία τα άσματα αυτά και εστιάζοντας στους στίχους τους μπορούμε να εξάγουμε δύο βασικά συμπεράσματα, τη διαμόρφωση που είχε η κοινωνία την εν λόγω περίοδο μαζί με τις ανακατατάξεις και την πρόοδο που άρχιζε δειλά – δειλά να εμφανίζεται, αφού οι γυναίκες διεκδικούσαν τη χειραφέτησή τους και τη γενικότερη σεξουαλική απελευθέρωση που επικρατούσε σταδιακά. Έπειτα, το δεύτερο χαρακτηριστικό που εξάγεται από αυτήν τη μελέτη είναι μια πτυχή του ερμηνευτή, καθώς, όπως αναφέρεται, «έχει τραγουδήσει μόνο τραγούδια των οποίων καταλάβαινε τα λόγια και με τα οποία συμφωνούσε, και οι φωνητικές του τεχνικές υπηρετούν τα κείμενα και στοχεύουν να αποδώσουν και να αναδείξουν τα νοήματά τους».
Το πρώτο κεφάλαιο, λοιπόν, σχετίζεται με θέματα γύρω από τις έμφυλες σχέσεις, καθώς, επίσης, εστιάζει στην εμφάνιση της νέας και μοντέρνας γυναίκας. Από την άλλη, στα τραγούδια αυτά –στα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1950– έχουμε και την εμφάνιση των αντρικών ηθών, τόσο των μοντέρνων που υποκύπτουν στους συναισθηματισμούς και τη ρομαντική αγάπη όσο και των πιο παραδοσιακών που βλέπουν με σκωπτικό τρόπο τις καταστάσεις αυτές.
Συνεχίζοντας στο επόμενο κεφάλαιο, μεταφερόμαστε στη δεκαετία 1957-1967, με τα τραγούδια που ερμήνευσε ο Στέλιος Καζαντζίδης τότε να εμποτίζονται κατά γενική ομολογία με το χαρακτηριστικό της «αγάπης πάθους», προσφέροντας μια εις βάθος ανάλυση των νοημάτων που προκύπτουν από αυτά.
Τέλος, στο τρίτο και καταληκτικό κεφάλαιο υπεισέρχεται και ο παράγοντας της κοινωνίας, δείχνοντας το πλαίσιο που επικρατούσε την περίοδο αυτή πάνω στο φλέγον ζήτημα της αγάπης. Παράλληλα, παρουσιάζεται και η οπτική των παντρεμένων ζευγαριών, με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και πολλές φορές οδηγούν στη λύση του έγγαμου βίου.
Αξίζει να σημειωθεί πως στο τέλος του βιβλίου υπάρχει αναλυτικός κατάλογος με τα τραγούδια που εξετάζονται, παρέχοντας, συγχρόνως, μια εικόνα για τις συνεργασίες που είχε ο μεγάλος λαϊκός ερμηνευτής με στιχουργούς και συνθέτες, καθώς και μια πλούσια βιβλιογραφία στην οποία μπορεί να ανατρέξει κανείς. Εάν δεν έχετε διαβάσει ήδη το βιβλίο, σας προτρέπω να το κάνετε άμεσα, ακούγοντας, ταυτόχρονα, και τα τραγούδια που αναλύονται, ώστε να έχετε μια εναργέστερη εικόνα και μια πλήρη εμπειρία.
