Της Κατερίνας Αϊβαλιώτη,
Ένα από τα πιο συνταρακτικά γεγονότα που εξέπληξαν τον κόσμο το έτος 1933 ήταν η πυρπόληση της Γερμανικής Βουλής, ή αλλιώς ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ. Ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ είχε αλλά και έχει μεγάλη συμβολική και πολιτική βαρύτητα. Πράγματι, το διάσημο αυτό κτίριο, που στεγάζει το γερμανικό κοινοβούλιο και ονομάζεται Ράιχσταγκ (γερμ. Reichstag), τυλίχτηκε στις φλόγες από εμπρησμό έναν μόλις μήνα μετά από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία τον Ιανουάριο του 1933. Πρόκειται, όμως, για έναν απλό εμπρησμό ή μήπως υπάρχει αιτιότητα ανάμεσα στα δύο αυτά ιστορικά γεγονότα;
Το ημερολόγιο έδειχνε Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 1933, όταν στο εσωτερικό του Ράιχσταγκ ξέσπασε ξαφνική πυρκαγιά. Στην αρχή η ένταση της φωτιάς δεν ήταν μεγάλη, καθώς δεν είχε προλάβει να εξαπλωθεί και να γίνει αισθητή. Λίγα λεπτά νωρίτερα, ένας μάρτυρας φαίνεται να είδε έναν άνδρα να μπαίνει στο κτήριο μέσα από ένα σπασμένο τζάμι, κρατώντας στα χέρια του μια πύρινη δάδα. Ο ίδιος ειδοποίησε αμέσως την αστυνομία. Μέχρι, όμως, ο άνδρας αυτός να συλληφθεί, ο γυάλινος θόλος της Ολομέλειας είχε, ήδη, καταρρεύσει, δημιουργώντας το «φαινόμενο της καπνοδόχου» και κάνοντας τη φωτιά να εξαπλωθεί ταχύτατα. Αν και τα πυροσβεστικά οχήματα που είχαν καταφθάσει και επιχειρούσαν δεν πρόλαβαν να σώσουν το εσωτερικό του κτηρίου, μπόρεσαν να περιορίσουν τη φωτιά στις πρώτες πέντε αίθουσες. Το ίδιο βράδυ, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας κατέστη παράνομο και κηρύχθηκαν έκπτωτοι οι βουλευτές του.
Ο νεαρός που συνελήφθη ήταν ο Ολλανδός αναρχοκομουνιστής Μαρίνους φαν ντερ Λούμπε. Προερχόμενος από οικογένεια πολυτέκνων και χτίστης στο επάγγελμα από παιδί, ο Λούμπε, ήδη, από τα 16 του χρόνια είχε ενστερνιστεί την κομμουνιστική ιδεολογία και ήταν ενταγμένος στο Ολλανδικό Κομμουνιστικό Κόμμα (CHP), ενώ λίγο αργότερα μεταπήδησε στην αναρχοσυνδικαλιστική Διεθνιστική Κομμουνιστική Ομάδα (IKG). Ο Λούμπε ήταν σχεδόν τυφλός εξαιτίας ενός εργατικού ατυχήματος, ενώ ταυτόχρονα, όπως αποκαλύπτεται, είχε προσπαθήσει ξανά να βάλει φωτιά σε διάφορα κτήρια, με τις προσπάθειές του να αποβαίνουν άκαρπες.
Ο στόχος που είχε στη ζωή του ήταν να μεταναστεύσει στη Σοβιετική Ένωση, καθώς όμως του έλειπαν τα λεφτά για να πραγματοποιήσει αυτό το όνειρο, κατάφερε να φθάσει μέχρι την Πολωνία. Στον δρόμο της επιστροφής για την πατρίδα του, βρέθηκε στο Βερολίνο όπου και ήρθε σε επαφή με το ναζιστικό καθεστώς. Σκέφτηκε, ότι οι αριστερές δυνάμεις πρέπει να καταπιέζονται αρκετά λόγω των πολιτικών εξελίξεων, για αυτό και άρχισε να διαμαρτύρεται υπέρ της εργατικής τάξης. Προς μεγάλη του απογοήτευση, θα διαπιστώσει ότι το εργατικό προλεταριάτο διένυε μια περίοδο πλήρους παθητικοποίησης. Προκειμένου, λοιπόν, να πείσει για τις απόψεις του και να αφυπνίσει την εργατική τάξη κάνει, όπως υποστηρίζει, το μόνο που μπορούσε να σκεφτεί: πυρπολεί τη Γερμανική Βουλή στο Βερολίνο.
Στο αστυνομικό τμήμα ο Λούμπε παραδέχθηκε πως ήταν ένοχος και πως έδρασε μόνος του. Όπως είναι λογικό, ο 24χρονος Ολλανδός οδηγήθηκε στο δικαστήριο, μαζί όμως με άλλους τέσσερις κατηγορούμενους ως ύποπτοι για συμμετοχή στο έγκλημα. Παρά ταύτα, το ναζιστικό καθεστώς μάλλον έψαχνε μια αφορμή να καρπωθεί από αυτή την υπόθεση. Για τον λόγο αυτό, ο Χίτλερ και ο Γκέμπελς – ο ιθύνων νους της προπαγάνδας στη ναζιστική Γερμανία – θα στήσουν μια δίκη-παρωδία προκειμένου να εξολοθρεύσουν τον κυριότερο εχθρό που είχε το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP), και αυτός δεν ήταν άλλος από τον κομμουνισμό.
Στη δίκη της Λειψίας το 1934, ο δράστης κατά την απολογία του θα καταφέρει να αποδείξει, ότι έδρασε μόνος του. Από τη μία, όμως, οι ναζιστές υποστήριξαν, ότι έδρασε κάτω από κομμουνιστικές εντολές, ενώ από την άλλη οι κομμουνιστές τον ήθελαν πράκτορα των ναζί. Το δικαστήριο έκρινε, ότι ο Μαρίνους φαν ντερ Λούμπε ήταν ένοχος για τον εμπρησμό και διέταξε τον αποκεφαλισμό του στις 10 Ιανουαρίου 1934, ενώ οι άλλοι τέσσερις κατηγορούμενοι κομμουνιστές αθωώθηκαν. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι ναζί είχαν μεριμνήσει να ισχύει η θανατική ποινή για εμπρησμό, με τον νόμο να έχει και αναδρομική ισχύ.
Όπως μπορούμε να αντιληφθούμε, τα παραπάνω συμβάντα δίχασαν τη γερμανική κοινωνία σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα στην καρδιά του ναζιστικού καθεστώτος, αν και λόγω της προπαγάνδας κυριάρχησε η άποψη, ότι την ευθύνη φέρουν οι κομμουνιστές. Οι ιστορικοί, βέβαια, έως και σήμερα αμφιταλαντεύονται σχετικά με το αν ξεκίνησαν τη φωτιά ο Λούμπε ή οι Ναζί. Ωστόσο, ακόμη και αν οι περισσότεροι στρέφονται προς το πρώτο, η έκβαση θα ήταν μάλλον η ίδια, αφού οι ναζιστές είχαν, ως υπέρτατο στόχο την εκμετάλλευση του εμπρησμού προκειμένου να πετύχουν τα σχέδιά τους και να εκτοπίσουν τους πολιτικούς εχθρούς τους με διώξεις μεγάλης κλίμακας. Με άλλα λόγια, είχαν ως πρόσχημα την κομμουνιστική απειλή και τον κίνδυνο που αυτή προκαλεί διότι, όπως φάνηκε και από το ειδεχθές έγκλημα, υπονομεύει τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς.
Με αφορμή, λοιπόν, τον εμπρησμό, ο Χίτλερ, μόλις την επόμενη μέρα, πήρε προεδρικό διάταγμα από τον πρόεδρο Χίντεμπουργκ, το οποίο και ονομάστηκε «Διάταγμα του εμπρησμού του Ράιχσταγκ». Το διάταγμα αυτό είχε, ως στόχο την αναστολή σημαντικών ατομικών ελευθεριών, χωρίς όμως να υπάρχει η σύμφωνη γνώμη του Κοινοβουλίου. Ως εκ τούτου, οι εθνικοσοσιαλιστές κατάφεραν, μέσω αυτής της καπηλείας, να πετύχουν τους στόχους τους, με τη Γερμανία να βρίσκεται ολοένα και πιο κοντά στον ναζιστικό ολοκληρωτισμό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαρίνους Βαν Ντερ Λούμπε: Ο αναρχοκομμουνιστής που εκτελέστηκε για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ – Η νύχτα «αποκάλυψης» του Χίτλερ, tanea.gr, Διαθέσιμο εδώ
- The Reichstag Fire of 1933, historylearningsite.uk, Διαθέσιμο εδώ
