Του Μάριου Κριτίδη,
Με την είσοδο του κόσμου στη δεύτερη χιλιετία και τον 21ο αιώνα, πολλοί αναλυτές θα περίμεναν ότι η κοινωνική πρόοδος, η οικονομική ανάπτυξη και η ευρεία άνοδος του αλφαβητισμού θα είχε (και είχε εν μέρει) ως συνέπεια την απομάκρυνση του ανθρώπου από πολλούς αιώνες θρησκευτικής ζωής και παράδοσης. Ο τρόπος ζωής και οι κοινωνίες, ιδιαίτερα του αναπτυγμένου κόσμου, άλλαξαν ραγδαία σε συνάρτηση με την τεχνολογική ανάπτυξη και την επικράτηση των πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης και έφεραν τον άνθρωπο σε μία μοναδικής στην ανθρώπινη ιστορία περίοδο και συνθήκες διαβίωσης.
Όπως άλλαξαν οι ζωές των ανθρώπων, έτσι άλλαξε ο πολιτικός διάλογος και οι πολιτικές των κρατών, οδεύοντας σε μία πιο κοσμική φιλοσοφία, απαλλαγμένη από μισαλλοδοξίες «μίας άλλης εποχής». Η άνοδος των secular states θεωρείτο μονόδρομος για το μέλλον της διεθνούς τάξης, όμως τα δεδομένα έφεραν σε αμφισβήτηση τη φιλοδοξία αυτή.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η θρησκεία έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις σε όλον τον κόσμο. Στη Μέση Ανατολή, η άνοδος του φονταμενταλιστικού Ισλάμ προκάλεσε τριβές μεταξύ του Ισλαμικού κόσμου με τη Δύση, με αποκορύφωμα την 11η Σεπτεμβρίου και τις τρομοκρατικές ενέργειες στην Ευρώπη. Από την αντίθετη πλευρά, ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας και οι απόπειρες «εξαγωγής» της Δημοκρατίας αποτέλεσαν από μόνες τους κατ’ ουσίαν θρησκευτικές συγκρούσεις της κοσμικής φιλελεύθερης Δύσης με τον Ισλαμικό ανατολίτικο τρόπο ζωής και διακυβέρνησης – μία απόπειρα της οποίας η ταφόπλακα μπήκε στο Αφγανιστάν. Η Τουρκία του Erdogan επιθυμεί να καταστεί κύριος προστάτης του Σουνιτικού Ισλάμ παγκοσμίως, ενώ η θρησκευτική Δεξιά στο Ισραήλ, υπό τον Netanyahu, βρίσκεται σε μοναδική άνοδο και στο Ιράν η πτώση του Σάχη δημιούργησε ένα θρησκευτικά κατευθυνόμενο Ιράν, το οποίο περισσότερο μοιάζει να υποπίπτει ακόμα πιο πολύ στον αυταρχισμό.
Πλέον, σχεδόν το 55% των ένοπλων συγκρούσεων των τελευταίων ετών εμπεριέχουν και θρησκευτικό χαρακτήρα, με τις περισσότερες να αφορούν την Αφρικανική Ήπειρο, όπου το φυλετικό και θρησκευτικό μωσαϊκό που επικρατεί στο εσωτερικό των περισσότερων αφρικανικών χωρών, οδηγεί αναπόφευκτα σε θρησκευτικές συγκρούσεις, με πρόσφατο παράδειγμα το πραξικόπημα από Ισλαμιστές στον Νίγηρα.
Ο Ρωσοουκρανικός Πόλεμος, επίσης, έχει μία λιγότερο πολυσυζητημένη, αλλά σημαντική θρησκευτική πτυχή: Από τη μία έχουμε την ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ της Δυτικής φιλελεύθερης τάξης και της Ευρασιατικής Ιμπερεαλιστικής κοσμοθεωρίας, στην οποία, στη ρωσική εκδοχή της, η Ορθοδοξία παίζει σημαίνοντα ρόλο. Από την άλλη, και μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας υπάρχει εσωτερική σύγκρουση στον Ορθόδοξο χώρο: μεταξύ της Αυτοκέφαλης Ουκρανικής Εκκλησίας του Κιεβιανού Πατριαρχείου και του Ρωσικού Πατριαρχείου, στο οποίο άνηκε η Ουκρανική Εκκλησία μέχρι το 2019. Ο Ρώσος Πρόεδρος, στις ομιλίες και στις επιθέσεις κατά τον αντιπάλων του σε Δύση και Ουκρανία, έχει θίξει και έχει αποδοκιμάσει τις Δυτικές κοινωνίες για τις ελευθερίες που παρέχουν στους πολίτες τους, οι οποίες βρίσκονται αντίθετα στα παλιά χριστιανικά ήθη (αναφερόμενος, κυρίως, στην ελευθερία σεξουαλικής ταυτότητας), κάνοντας εμφανή ότι ο ίδιος προσδίδει και μία πτυχή ηθικού αγώνα στην παράνομη εισβολή στα Ουκρανικά εδάφη, έναν αγώνα όχι μόνο κατά του «ΝΑΤΟϊκού επεκτατισμού», αλλά και κατά της «έκλυτης Δύσης».
Στη Νότια Κορέα αξιοσημείωτη είναι η άνοδος του Χριστιανισμού, ο οποίος στην απογραφή του 2010 ξεπέρασε το ποσοστό των Βουδιστών της χώρας και, σύμφωνα με έρευνα της Statista, το 2022, το 31% των Κορεατών ήταν ενταγμένο σε Χριστιανική πιστή (κυρίως Προτεστάντες Πρεσβυτεριανοί). Την ίδια στιγμή, τα ποσοστά των κατά πλειοψηφία άθρησκων έχουν μειωθεί σημαντικά, φτάνοντας, πλέον, γύρω ή κάτω στο 50% του πληθυσμού. Η αιτία της ανόδου του Χριστιανισμού στη χώρα της Άπω Ανατολής εντοπίζεται πιθανότατα κατά κύριο λόγο στις πολλαπλές αμερικάνικες ιεραποστολές στην περιοχή από την εποχή του Πολέμου της Κορέας μέχρι σήμερα (εξού και η σημαντική παρουσία της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας).
Όμως, και στη Δύση και στο εσωτερικό του «αναπτυγμένου κόσμου», ο πολιτικός διάλογος και η σύγκρουση μεταξύ των διαφορετικών ιδεολογικών χώρων έχει όλο και περισσότερο (πρόδηλο ή μη) θρησκευτικό χαρακτήρα και ζήλο. Στις Η.Π.Α., Ρεπουμπλικανοί κυρίως πολιτευτές, όλο και περισσότερο κάνουν λόγο για «πόλεμο κατά των χριστιανών και της θρησκευτικής ελευθερίας» εντός της χώρας, αναφερόμενοι στα ζητήματα των αμβλώσεων, της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία και τα δικαιώματα των Λ.Ο.Α.Τ.Κ.Ι. ατόμων. Την ίδια στιγμή, η αναδυόμενη «Χριστιανική δεξιά» ασκεί όλο και περισσότερη πίεση για δραστικές πολιτικές υπέρ των συμφερόντων τους, επιρρεάζοντας σημαντικά τις καμπάνιες των Ρεπουμπλικανών Προεδρικών υποψηφίων, κυρίως των Trump, Pence και De Santis. Στην Ευρώπη ακόμη δεν βλέπουμε κάποια παρόμοια πορεία, καθώς ακόμη και η σε άνοδο Ακροδεξιά και λαϊκιστική Δεξιά παραμένει επικεντρωμένη περισσότερο σε ρητορικές εθνικιστικού χαρακτήρα, ενώ για σύγκρουση θρησκειών γίνεται λόγος μόνο όσον αφορά τις μεταναστευτικές ροές από Αφρική και Ασία. Παρόλα αυτά, δεν θα προκαλούσε έκπληξη μία παρόμοια θρησκευτικού χαρακτήρα ρητορική και από τα ευρωπαϊκά κόμματα της Δεξιάς σε κοινωνικά θέματα και ζητήματα διακυβέρνησης.
Οι κοινωνίες της Δύσης βρίσκονται αντιμέτωπες με μία πρωτοφανή κρίση σε ταυτότητα και ψυχολογική υγεία, κάτι που αρκετοί ερευνητές προσδίδουν, εν μέρει, και στη σημαντική υποβάθμιση της εκκλησίας και της ενεργής συμμετοχής των πολιτών της Δύσης σε κάποια θρησκευτική ομάδα. Αν και πολλαπλοί οικονομικοί παράγοντες αποτελούν δραστικούς καταλύτες της ψυχολογίας των πολιτών, η υποβάθμιση της θρησκείας μπορεί σε βάθος χρόνου να προκαλέσει φθορά και στην ηθική πυξίδα ενός ατόμου. Το κυνήγι της ευτυχίας, χωρίς κάποιος να ξέρει ακριβώς που να την εντοπίσει την ευτυχία, μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει τον άνθρωπο στον υπερκαταναλωτισμό, τις καταχρήσεις και τις πρόσκαιρες χαρές, αγνοώντας πράγματα όπως τη φιλία, την οικογένεια και την επίτευξη στόχων, που δρουν στην πραγματική ευτυχία – την ολοκλήρωση του ατόμου. Η επικουριανική φιλοσοφία έχει βρει την άνοδό της σε πολλαπλούς κύκλους της ιστορίας, που μεγάλοι πολιτισμοί βρέθηκαν σε παρακμή ή σε υπονόμευση του πολιτεύματός τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της αρχαιότητας αποτελούν η παρακμή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και λίγους αιώνες αργότερα η άνοδος του Καίσαρα ως Αυτοκράτορα και το τέλος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.
Επομένως, για να απαντήσω και στο ερώτημα του τίτλου, ναι, πράγματι, παρά τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και της αλλαγής του τρόπου ζωής εκατομυρρίων ατόμων στη σύγχρονη κοινωνία, η θρησκεία παραμένει άκρως σημαντικό ζήτημα και αναδύεται όλο και περισσότερο, τόσο στις κοινωνίες μας όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Σε κοινωνίες και χώρες διχασμένες σε στρατόπεδα, που όλο και μεγαλύτερη απόσταση αποκτούν ιδεολογικά μεταξύ τους, ο 21ος αιώνας θα έχει με τη σειρά του τις δικές του μεγάλες ιδεολογικές συγκρούσεις δύο –ή και παραπάνω– «διαφορετικών κόσμων», τόσο σε επίπεδο μεμονομένων κοινωνιών όσο και στο διεθνές περιβάλλον. Βέβαια, οι λεπτομερείς πτυχές της απάντησης αυτής χρειάζονται πολύ περισσότερο έκταση από τα περιθώρια ενός άρθρου 1.000 λέξεων. Το πώς και το γιατί της ύπαρξής μας και η διαχρονική θέση της θρησκευτικότητας στις ζωές του ανθρώπου αποτελούν ένα ζήτημα που γοητεύουν και απασχολούν διαχρονικά το ανθρώπινο είδος, το οποίο, πέρα από «κοινωνικό» ον, αποδεικνύεται και, εν γένει, «θρησκευόμενο» ον. Η εποχή μας δεν αποτελεί εξαίρεση για το ενδιαφέρον και το μυστήριο αυτό…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Henry Kissinger, Παγκόσμια Τάξη, Εκδόσεις Λιβάνη
- Newton & Van Deth, Συγκρητική Πολιτική, Εκδόσεις Τζιόλα
- Δημήτρης Καιρίδης, Κωνσταντίνος Φίλης, Ανατολική Μεσόγειος Ολική Επαναφορά, Εκδόσεις Πατάκη
- Fabio Petito, Michael D. Driessen, Religion and Peacebuilding in an Age of Uncertainty, ISPI, διαθέσιμο εδώ
- Christianity and Korea, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
