Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, που υπογράφηκε στις 26 Ιουνίου 1945, σηματοδοτεί μια καθοριστική στιγμή στην παγκόσμια ιστορία. Η δημιουργία του προέκυψε ως απάντηση στις καταστροφές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πρωταρχικό στόχο την πρόληψη μελλοντικών συγκρούσεων, την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτό το άρθρο, εμβαθύνουμε στην προέλευση, τους σκοπούς, τη δομή και τις διατάξεις του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, διερευνώντας τη σημασία του για τον σύγχρονο κόσμο.
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών υπογράφηκε κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για τον Διεθνή Οργανισμό, που πραγματοποιήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο από τις 25 Απριλίου έως τις 26 Ιουνίου 1945. Αντιπρόσωποι από 50 κράτη παρευρέθηκαν στη διάσκεψη για να δημιουργήσουν έναν οργανισμό ικανό να διατηρήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Ο Χάρτης τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου 1945, μετά την επικύρωσή του από τις αρχικές 51 υπογράφοντες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Ως χώρα που γνώρισε σημαντικές συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα αναγνώρισε την επείγουσα ανάγκη για μια νέα παγκόσμια πρωτοβουλία που θα ενθάρρυνε τη συνεργασία και τη διπλωματία μεταξύ των εθνών.
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών θέτει τέσσερις πρωταρχικούς σκοπούς: α) Η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, β) Η ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μεταξύ των εθνών με βάση τον σεβασμό της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών, γ) Η προώθηση της κοινωνικής προόδου και καλύτερων προτύπων ζωής με παράλληλη προάσπιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και δ) να χρησιμεύσει ως κέντρο εναρμόνισης των ενεργειών των εθνών για την επίτευξη αυτών των κοινών στόχων.
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών χωρίζεται σε ένα προοίμιο και 19 κεφάλαια, που περιγράφουν τη δομή και τις λειτουργίες του οργανισμού. Μερικές από τις πιο κρίσιμες διατάξεις του περιλαμβάνουν τους Σκοπούς και τις Αρχές του Διεθνούς Οργανισμού (Κεφάλαιο Ι), αλλά και τις διαδικασίες ειρηνικής επίλυσης των διαφορών (Κεφάλαιο VI). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει για τους νομικούς και το Κεφάλαιο V, στο οποίο ρυθμίζεται η λειτουργία του Συμβουλίου Ασφαλείας, του μόνου οργάνου του ΟΗΕ που καταλήγει σε νομικά δεσμευτικές αποφάσεις. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι, λόγω της ιστορικής συγκυρίας, οι πέντε μόνιμες θέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας, που εγγυώνται και δικαίωμα αρνησικυρίας για τις αποφάσεις του, ανήκουν στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Κίνα και τη Ρωσία, πράγμα που συνεχώς τροφοδοτεί νέες συζητήσεις για το αν θα πρέπει να αναδιαμορφωθεί ο τρόπος λειτουργίας του οργάνου αυτού. Σε αυτά τα πλαίσια, οι συγκυρίες του σήμερα δυστυχώς μας θυμίζουν συχνότατα το Κεφάλαιο VII, στο οποίο αναφέρονται οι διαδικασίες που ακολουθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας όταν η ειρήνη έχει κλονιστεί, όπως κυρώσεις και στρατιωτικά μέτρα.
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών θέτει, επιπλέον, τις βάσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω διαφόρων διατάξεων, αν και δεν απαριθμεί ρητά συγκεκριμένα δικαιώματα – αυτό άλλωστε θα γίνει στη σχετική Διακήρυξη τρία χρόνια αργότερα. Το προοίμιο του Χάρτη επιβεβαιώνει την πίστη στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και στην αξιοπρέπεια και την αξία του ανθρώπου. Επιπλέον, το Κεφάλαιο Ι τονίζει την αρχή των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών, αναγνωρίζοντας τη σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη διαμόρφωση των διεθνών σχέσεων. Επιπλέον, ο Χάρτης με το Κεφάλαιο X ιδρύει το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC) υπεύθυνο για την προώθηση και την προστασία των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και ανθρωπιστικών δικαιωμάτων μέσω της συνεργασίας με εξειδικευμένους φορείς.
Αν και θα μπορούσε κανείς να γράψει ολόκληρη πραγματεία για τον χάρτη του ΟΗΕ, θα αναφέρουμε ακόμη τα Κεφάλαια XVI και XV, στα οποία ρυθμίζεται το Διεθνές Δικαστήριο και η Γραμματεία του ΟΗΕ αντίστοιχα. Αυτά τα όργανα έχουν αποκτήσει μεγάλη σημασία διαχρονικά, καθώς η συζήτηση για τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και τα αξιόλογα άτομα που έχουν καταλάβει αυτή τη θέση είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του Οργανισμού, ενώ παράλληλα το ΔΔΧ έχει επηρεάσει με τη νομολογία του την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου από την ίδρυσή του και μέχρι σήμερα.
Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί ένα νομικό κείμενο που ενισχύει την ελπίδα για διακρατική συνεργασία στον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο. Η δέσμευση των κρατών για την ειρήνη, τη διπλωματία και τα ανθρώπινα δικαιώματα παραμένει τόσο επίκαιρη τώρα όσο και κατά την ίδρυση του ΟΗΕ. Ακόμη και η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΟΔΔΑ), που υιοθετήθηκε το 1948, ήταν άμεσο αποτέλεσμα του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρά τις προκλήσεις και τις πολυπλοκότητες της σύγχρονης εποχής, ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών χρησιμεύει ως απόδειξη για τις δυνατότητες των εθνών που ενώνονται για τη συλλογική βελτίωση της ανθρωπότητας. Οι αρχές του συνεχίζουν να καθοδηγούν την παγκόσμια κοινότητα προς ένα πιο δίκαιο, δίκαιο και ειρηνικό μέλλον. Καθώς πλοηγούμαστε στον 21ο αιώνα, η υποστήριξη των αξιών που κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών παραμένει ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των αναδυόμενων παγκόσμιων ζητημάτων και την προώθηση της ευημερίας όλων των ανθρώπων παγκοσμίως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
