Της Άννας Κουτσαυτούλη,
Η σημασία μιας ισορροπημένης διατροφής, πλούσιας σε βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία και άλλα θρεπτικά συστατικά, ακούμε να τονίζεται συνέχεια, μιας και αυτά τα θρεπτικά στοιχεία συμμετέχουν και ρυθμίζουν πολλές διεργασίες του ανθρώπινου σώματος. Ιδιαίτερα οι βιταμίνες αποτελούν οργανικές ουσίες που ο οργανισμός δεν μπορεί να συνθέσει, οπότε πρέπει να εξασφαλίζεται η επαρκής πρόσληψη και των 13, απαραίτητων για τον μεταβολισμό, βιταμινών μέσω της διατροφής. Η αναγκαιότητα όλων των βιταμινών για τη σωστή μεταβολική λειτουργία γίνεται αντιληπτή αν παρατηρήσουμε την πληθώρα συμπτωμάτων, από τα πιο αθώα έως τα πιο επικίνδυνα, που προκαλεί η ανεπάρκειά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια παθολογική κατάσταση που προκαλείται από την ανεπάρκεια της βιταμίνης Β1 (θειαμίνης) του συμπλέγματος των βιταμινών Β, η καλούμενη νόσος Beri Beri.
Για να κατανοήσουμε τα συμπτώματα της νόσου, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τον ρόλο της βιταμίνης Β1 στον οργανισμό. Συγκεκριμένα, η θειαμίνη επιτελεί τις εξής λειτουργίες:
- Συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας
Η βιταμίνη Β1, ή αλλιώς θειαμίνη, συγκαταλέγεται στα συνένζυμα και χρησιμεύει στη μετατροπή κυρίως των υδατανθράκων, αλλά και των αμινοξέων, σε ενέργεια. Συγκεκριμένα, η πυροφωσφορική θειαμίνη (TPP) είναι μια από τις βιολογικά ενεργές μορφές της και αποτελεί απαραίτητο συνένζυμο για τον μεταβολισμό της γλυκόζης μέσω της διαδικασίας της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης, από την οποία αποδίδεται το μεγαλύτερο ποσοστό ενέργειας στα κύτταρα.
- Διατήρηση φυσιολογικής νευρικής λειτουργίας
Ο εγκέφαλος είναι από τα όργανα που απαιτούν περισσότερη ενέργεια, στην παραγωγή της οποίας συμμετέχει η θειαμίνη. Επίσης, η βιταμίνη αυτή έχει βρεθεί ότι συμμετέχει στην παραγωγή της μυελίνης (το προστατευτικό περίβλημα των νεύρων) και διάφορων νευροδιαβιβαστών (ουσιών που μεταφέρουν νευρικές ώσεις από κύτταρο σε κύτταρο), όπως η ακετυλοχολίνη. Ο νευροδιαβιβαστής αυτός δεν συντίθεται χωρίς θειαμίνη και φυσιολογικά είναι σε αφθονία στο ανθρώπινο σώμα. Μεταφέρει τα νευρικά σήματα από τον εγκέφαλο προς τους μυς όλου του σώματος, προκαλώντας τη σύσπασή τους, και εμπλέκεται σε διάφορες σύνθετες εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η μάθηση και η προσοχή. Επίσης, η θειαμίνη σχετίζεται με μείωση του κινδύνου της νόσου Alzheimer.
- Προστατευτική δράση στους οφθαλμούς
Η θειαμίνη φαίνεται να βοηθά στην πρόληψη του καταρράκτη και άλλων οφθαλμικών διαταραχών.
- Μείωση stress
Η θειαμίνη έχει χαρακτηριστεί ως “anti–stress” παράγοντας, που συμβάλλει στην καταπολέμηση του άγχους και της κατάθλιψης. Ο μηχανισμός σχετίζεται με την παραγωγή ενέργειας, στην οποία συμμετέχει.
- Συμβολή στη φυσιολογική καρδιαγγειακή λειτουργία, αλλά και στην εύρυθμη λειτουργία του πεπτικού και του ανοσοποιητικού συστήματος
Η καλύτερη διατροφική πηγή θειαμίνης είναι το χοιρινό κρέας. Ακολουθούν ο σολομός, ο λιναρόσπορος, τα φασόλια, ο αρακάς, το καστανό ρύζι, τα σπαράγγια και τα μύδια. Επιπλέον, αρκετές τροφές, όπως τα δημητριακά, τα μακαρόνια και το λευκό ρύζι, οι οποίες δεν είναι πλούσιες σε θειαμίνη, εμπλουτίζονται κατά την επεξεργασία και καταλήγουν να συνιστούν σημαντική πηγή πρόσληψης θειαμίνης από την καθημερινή δίαιτα. Η συνιστώμενη διατροφική πρόσληψη (RDA:Recommended Dietary Allowance) συνίσταται σε 1,2 mg/ημέρα για τους άντρες 19 ετών και άνω 1,1 mg/ημέρα για τις γυναίκες, αντίστοιχα. Κατά την κύηση και τον θηλασμό, οι ανάγκες σε θειαμίνη αυξάνονται και ανέρχονται σε 1,4 mg/ημέρα. Σε γενικές γραμμές, οι διατροφικές συνήθειες στις αναπτυσσόμενες χώρες καλύπτουν τις απαιτούμενες ανάγκες του μεταβολισμού σε βιταμίνη Β1, οπότε η ανεπάρκεια της θειαμίνης δεν αποτελεί συχνό κλινικό πρόβλημα.
Η ανεπάρκεια θειαμίνης είναι μια παθολογική κατάσταση, που αιτιολογικά σχετίζεται κατά βάση με τον αλκοολισμό. Συγκεκριμένα, το αλκοόλ αναστέλλει τον μηχανισμό μεταφοράς της θειαμίνης και μπλοκάρει την απορρόφησή της από το έντερο. Άλλες αιτίες που μειώνουν την πρόσληψη και την απορρόφηση της βιταμίνης Β1 είναι o υποσιτισμός, η χειρουργική επέμβαση γαστρικής παράκαμψης (gastric by–pass) και το σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Επιπλέον, ανεπάρκεια μπορεί να προκύψει κατά την κύηση, τον θηλασμό και σπανιότερα τον υπερθυρεοειδισμό, λόγω αυξημένης μεταβολικής χρήσης της θειαμίνης. Τέλος, καταστάσεις που προκαλούν αυξημένη απώλεια βιταμίνης Β1 είναι η διάρροια, το σύνδρομο υπερέμεσης κατά την κύηση και οι θεραπείες νεφρικής υποκατάστασης (αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή διάλυση, νεφρική μεταμόσχευση). Αν η ανεπάρκεια θειαμίνης δεν γίνει άμεσα αντιληπτή και δεν διορθωθεί, μπορεί να οδηγήσει σε μια πάθηση, την καλούμενη νόσο Beri Beri, η οποία μπορεί να αποδειχθεί μέχρι και απειλητική για την ανθρώπινη ζωή.
Τα πρώτα σήματα που στέλνει ο μεταβολισμός για να προειδοποιήσει για την ανεπάρκεια της θειαμίνης είναι συνήθως η απώλεια βάρους, η ευερεθιστότητα, η απώλεια μνήμης και η μυϊκή αδυναμία. Ωστόσο, τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Έτσι, η νόσος Beri Beri διακρίνεται σε δύο κύριες μορφές:
- Η «υγρή» νόσος Beri Beri: επηρεάζει το καρδιαγγειακό σύστημα και εκδηλώνεται με αυξημένο καρδιακό ρυθμό (ταχυπαλμία), δύσπνοια μετά από κάποια σωματική δραστηριότητα, παροξυσμική νυχτερινή δύσπνοια και περιφερικό οίδημα (πρήξιμο) στο κατώτερο τμήμα των ποδιών. Μπορεί να εξελιχθεί σε καρδιακή ανεπάρκεια.
- Η «ξηρή» νόσος Beri Beri: σχετίζεται με νευρολογικές διαταραχές (περιφερική νευροπάθεια) και χαρακτηρίζεται από μυϊκή αδυναμία, κυρίως των κάτω άκρων, «μυρμήγκιασμα» και μείωση αισθητικότητας στα άνω και κάτω άκρα, απώλεια αντανακλαστικών, ακούσιες οφθαλμικές κινήσεις, πνευματική σύγχυση και, τελικά, μυϊκή παράλυση.
H εγκεφαλοπάθεια Wernicke, η οποία θεωρείται υπότυπος της «ξηρής» νόσου, εκδηλώνεται στην πλειοψηφία με μια τριάδα συμπτωμάτων, τις οφθαλμικές βλάβες, την αταξία (αστάθεια στάσης και βάδισης) και την έκπτωση της νοητικής λειτουργείας (σύγχυση, αδυναμία συγκέντρωσης και άλλα). Ομοίως, το σύνδρομο Korsakoff είναι μια άλλη εγκεφαλική διαταραχή σχετιζόμενη με την ανεπάρκεια θειαμίνης και περιγράφεται από οξεία έναρξη εξασθένισης της μνήμης. Αναλυτικότερα, ο ασθενής αναπτύσσει σοβαρή αμνησία, αδυναμία δημιουργίας νέων αναμνήσεων και ψευδαισθήσεις (η οικογένεια του ασθενούς μπορεί να παρατηρήσει ότι αφηγείται γεγονότα που δεν συνέβησαν). Η εγκεφαλοπάθεια Wernicke και το σύνδρομο Korsakoff μπορούν να συμβούν είτε μεμονωμένα είτε μαζί, οπότε μιλάμε για το σύνδρομο Wernicke–Korsakoff, μια ιδιαίτερα επείγουσα ιατρική κατάσταση.
Τέλος, άλλες μορφές, με τις οποίες μπορεί να εκδηλωθεί η νόσος Beri Beri, είναι οι διαταραχές από το γαστρεντερικό που περιλαμβάνουν κοιλιακό πόνο, ναυτία και εμετούς. Συναντάται, επίσης, χαρακτηριστικά σε νεογνά, των οποίων οι μητέρες είχαν έλλειψη θειαμίνης πριν ή κατά τη διάρκεια της κύησης και μπορεί να σχετίζεται με σοβαρά συμπτώματα που χρήζουν άμεσης ιατρικής αντιμετώπισης και με υψηλή θνητότητα.
Σε γενικές γραμμές, η διάγνωση της νόσου Beri Beri δεν είναι δύσκολη από εργαστηριακής άποψης, αλλά από άποψης κλινικής υποψίας. Σε περίπτωση υποψίας της νόσου από το ιατρικό ιστορικό και την κλινική εξέταση, ο ασθενής υποβάλλεται σε ειδικές εξετάσεις αίματος και ούρων, ώστε να διαπιστωθούν τα ακριβή επίπεδα της θειαμίνης. Επίσης, ο ασθενής υποβάλλεται σε νευρολογική εξέταση ή/και άλλες ιατρικές εξετάσεις για να διαπιστωθούν οι βλάβες που έχει επιφέρει η νόσος. Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη χορήγηση συμπληρωμάτων θειαμίνης από του στόματος ή ενδοφλεβίως σε συνδυασμό με αναστολή του αιτίου που την προκάλεσε (π.χ. βελτίωση της διατροφής, περιορισμός του αλκοόλ). Η δοσολογία προσαρμόζεται ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Η βελτίωση των συμπτωμάτων μπορεί να φανεί αμέσως ή αρκετό καιρό μετά την έναρξη της θεραπείας, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αναστρέψιμα. Αν η έναρξη της θεραπείας καθυστερήσει, ορισμένα συμπτώματα μπορεί να γίνουν μόνιμα, ειδικά αν η Beri Beri εξελιχθεί σε σύνδρομο Wernicke–Korsakoff. Θα μπορούσαμε να πούμε, ωστόσο, πως η έκβαση της νόσου είναι καλή, αρκεί να διαγνωσθεί και να αντιμετωπισθεί έγκαιρα, όσο το δυνατόν πιο άμεσα από την αντίληψη των πρώτων συμπτωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A review of the biochemistry, metabolism and clinical benefits of thiamin(e) and its derivatives, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Thiamin – vitamin B1, Harvard. Διαθέσιμο εδώ
- Thiamine, RugBank. Διαθέσιμο εδώ
- Beriberi: Causes, symptoms, treatments, and more, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
-
Beriberi (Thiamine Deficiency), Medscape. Διαθέσιμο εδώ
