Του Χρήστου Μουτή,
Το Σύνδρομο Charles Bonnet είναι μια διαταραχή που συνδέεται με τη μερική ή πλήρη απώλεια οράσεως και οδηγεί στην εκδήλωση οπτικών ψευδαισθήσεων, αντιλήψεων που οφείλονται στην ψευδή ερμηνεία ενός μη υπαρκτού ερεθίσματος. Έλαβε το όνομά του από τον Ελβετό φυσιοδίφη και φιλόσοφο, Charles Bonnet, ο οποίος περιέγραψε τη νόσο για πρώτη φορά το 1760, όταν ο ενενηντάχρονος παππούς του, Charles Lullin, ο οποίος είχε αμφοτερόπλευρα καταρράκτη, ξαφνικά ανέφερε ότι έβλεπε ανθρώπους και τοπία σε διάφορες συνθήκες και καταστάσεις. Ο Lullin δεν είχε κανένα προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό και η γνωστική του επίδοση παρέμενε άρτια. Ο ίδιος ο Bonnet εμφάνισε σταδιακά οπτικές ψευδαισθήσεις, καθώς η όρασή του ελαττώθηκε, λόγω αδιευκρίνιστης αιτιολογίας, στην ηλικία των 40 ετών.
Η ακριβής παθοφυσιολογία πίσω από το σύνδρομο Charles Bonnet είναι ακόμη υπό διερεύνηση, ωστόσο είναι βέβαιο ότι σχετίζεται με ποικίλες καταστάσεις, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά την όραση, όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, το γλαύκωμα και ο καταρράκτης. Οφείλεται, δηλαδή, σε αίτια επίκτητης και όχι συγγενούς τύφλωσης. Μια από τις κύριες επιστημονικές υποθέσεις που έχουν προταθεί είναι αυτή της «αποπροσαγωγής». Ως αποπροσαγωγή εννοείται η αδυναμία μεταφοράς ή/και ερμηνείας προσαγωγών μηνυμάτων από την περιφέρεια προς το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός). Τα μηνύματα αυτά είναι αισθητηριακής φύσεως και στη συγκεκριμένη περίπτωση, η σταδιακή φθίση των οπτικών ερεθισμάτων θεωρείται πως οδηγεί στην παραγωγή ψευδών αποκρίσεων από τον εγκέφαλο, προκειμένου να καλυφθεί το κενό των ερεθισμάτων.
Πράγματι, μέσω των τεχνικών της λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI) και της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET scan), εντοπίζεται αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα στον ινιακό λοβό (κέντρο ερμηνείας της όρασης), κατά τη διάρκεια επεισοδίων με ψευδαισθήσεις. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με μια απλή φαντασίωση, όπου δεν παρατηρείται αντίστοιχη εγκεφαλική δραστηριότητα, παρέχοντας έτσι στις ψευδαισθήσεις ένα πιο «συμπαγές» ανατομικό υπόβαθρο. Οι οπτικές ψευδαισθήσεις που βιώνουν τα άτομα με σύνδρομο Charles Bonnet μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες:
- Απλές ψευδαισθήσεις: Περιλαμβάνουν τη φωτοψία (τυχαίες αναλαμπές φωτός), την αντίληψη γραμμών, σχημάτων και μοτίβων δικτύων ή πλεγμάτων, τα οποία δύναται να είναι πολύχρωμα.
- Πολύπλοκες ψευδαισθήσεις: Αφορούν την αντίληψη αντικειμένων, ζώων, φυτών και ανθρώπων, συνήθως με ζωηρά χρώματα και σε δραματικές καταστάσεις.
Όντας αμιγώς οπτικές ψευδαισθήσεις, το πάσχον άτομο τις αντιλαμβάνεται ως άηχες, ενώ, επίσης, ποτέ δεν επιχειρούν να «αλληλεπιδράσουν» με το ίδιο το άτομο. Ως εκ τούτου, μπορούν να παρομοιαστούν με μια θεατρική παράσταση ή βωβή ταινία, στην οποία έχει πρόσβαση μόνο ένας. Το περιεχόμενό τους κυμαίνεται από ευχάριστο προς ανιαρό και, ενδεχομένως, ενοχλητικό ή ανησυχητικό, διαρκώντας από μερικά λεπτά έως και μέρες, με εξάρσεις και υφέσεις. Τείνουν να εμφανίζονται προς το τέλος της ημέρας, όταν το άτομο είναι περισσότερο στάσιμο και δραστηριοποιείται λιγότερο.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ατόμων με σύνδρομο Charles Bonnet είναι πως διαθέτουν πλήρη εναισθησία, δηλαδή διατηρούν την επίγνωση ότι οι ψευδαισθήσεις τους είναι μη υπαρκτές, σε αντιπαράθεση με άτομα που πάσχουν από ψυχωσικές καταστάσεις, όπως η σχιζοφρένεια. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι ψευδαισθήσεις του συνδρόμου Charles Bonnet παλαιότερα χαρακτηρίζονταν ως «ψευδοψευδαισθήσεις», αν και ο όρος αυτός έχει αντικατασταθεί από τον «μη ψυχωσικές ψευδαισθήσεις». Ωστόσο, ακόμα και με την παρουσία εναισθησίας, ένα ρεαλιστικό σενάριο μπορεί στιγμιαία να ξεγελάσει το άτομο, ενώ η πιθανή συνύπαρξη γνωστικής έκπτωσης, λόγω άνοιας, δυσχεραίνει τη διάκριση της πραγματικότητας από την ψευδαίσθηση.
Το Σύνδρομο Charles Bonnet προσβάλλει συνήθως ηλικιωμένα άτομα, δεδομένου ότι τα προβλήματα οράσεως εμφανίζονται συνήθως στην τρίτη ηλικία, αλλά η απώλεια της οράσεως σε οποιαδήποτε ηλικία μπορεί να οδηγήσει δυνητικά στην εκδήλωση του συνδρόμου. Υπολογίζεται ότι περίπου 10-15% των ατόμων με προβλήματα οράσεως θα εμφανίσουν το σύνδρομο σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Η διαφορική διάγνωση στηρίζεται, κυρίως, στην απόρριψη ψυχιατρικού νοσήματος, με τη λήψη ενός καλού ιστορικού. Καταστάσεις όπως το τρομώδες παραλήρημα (οφειλόμενο σε στερητικό σύνδρομο από το αλκοόλ), αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και η προχωρημένη νόσος Parkinson μπορούν να παρουσιάσουν οπτικές ψευδαισθήσεις.
Η αντιμετώπιση του συνδρόμου παρουσιάζει αρκετές προκλήσεις. Σε καταστάσεις που η οπτική βλάβη μπορεί να αντιστραφεί, όπως με ένα επανορθωτικό χειρουργείο καταρράκτη, οι ψευδαισθήσεις μπορούν να υποχωρήσουν πλήρως. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, όμως τα άτομα μπορούν να λάβουν κάποια μέτρα για τη διευκόλυνση της καθημερινότητάς τους. Η αλλαγή περιβάλλοντος, με προτίμηση των φωτεινών χώρων, η στροφή του βλέμματος μακριά από τις ψευδαισθήσεις, η μείωση του stress και η επαρκής διάρκεια ύπνου μπορούν να βοηθήσουν στην ύφεση των συμπτωμάτων.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο Charles Bonnet συχνά διστάζουν να μιλήσουν για την κατάστασή τους, φοβούμενα τη στιγματοποίηση με ψυχική νόσο, ενώ, παράλληλα, το υγειονομικό προσωπικό συνήθως δεν διαθέτει τις επαρκείς γνώσεις για την αναγνώριση του συνδρόμου. Επομένως, η σωστή ενημέρωση και καθησύχαση των ασθενών είναι απαραίτητα για την εξασφάλιση μιας ποιοτικής και ικανοποιητικής ζωής για τα άτομα αυτά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Charles Bonnet syndrome, rarediseases.org. Διαθέσιμο εδώ
- Charles Bonnet syndrome, rnib.org.uk. Διαθέσιμο εδώ
- Charles Bonnet Syndrome, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- What Is Charles Bonnet Syndrome, aao.org. Διαθέσιμο εδώ
- Oliver Sacks, Hallucinations, Εκδόσεις Knopf, Νέα Υόρκη, 2012
