Της Μαρίας Φυτίλη,
Οι Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές εμφανίστηκαν στην ελληνική έννομη τάξη από τη δεκαετία του 1980 ως ΑΔΑ. Το φαινόμενο αυτό αναπτύχθηκε σημαντικά και διεθνώς, λόγω δύο παραγόντων:
Α) η ανάγκη για προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, τα οποία είναι απαραίτητο να επιβληθούν με πρόσθετες θεσμικές εγγυήσεις, διότι υπάρχουν νέου τύπου απειλές. Συγκεκριμένα, εξαιτίας της τεχνολογίας και αφορούν το απόρρητο του ιδιωτικού βίου ή τις τηλεπικοινωνίες και για τον λόγο αυτό πρέπει να υπάρχουν πρόσθετες θεσμικές εγγυήσεις για να αμβλυνθούν και να ελεγχθούν.
Β) η ανάγκη να ουδετεροποιήσουν οι ΑΑ πολιτικά σοβαρούς τομείς της κρατικής εξουσίας.
Εννοιολογικά, οι Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές είναι συλλογικά διοικητικά όργανα, τα οποία υπάγονται στο νομικό πρόσωπο του Κράτους, ήτοι Δημόσιο. Έχουν αυτοτελή διοικητική υποδομή και προϋπολογισμό. Οι ΑΔΑ δεν κρίνουν με γνώμονα ένα πολιτικό κριτήριο, αλλά θεμελιώνουν τις αποφάσεις του σε εξειδικευμένη τεχνική γνώση.
Ο όρος «Ανεξάρτητες» αναφέρεται στα μορφώματα, τα οποία στελεχώνονται από μέλη, τα οποία απολαμβάνουν λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας και δεν υπόκεινται σε κάποια μορφή διοικητικού ελέγχου. Ο επιθετικός προσδιορισμός «Διοικητικές» δηλώνει την ένταξη των εν λόγω θεσμών στη Δομή της Διοίκησης. Ο όρος «Αρχές», αναφέρεται στα οργανωτικά μορφώματα, τα οποία δεν έχουν νομική προσωπικότητα. Ειδικότερα, οι αρχές χωρίζονται υπό δύο σκοπιές: την τυπική σκοπιά, στην οποία οι ΑΔΑ διαιρούνται σε εκείνες που κατοχυρώνονται συνταγματικά και εκείνες που δημιουργούνται με νόμο, και είναι: ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ), το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ). Και την ουσιαστική σκοπιά, στην οποία οι ΑΑ είναι εγγυητές ενός συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος του πολίτη ή μιας θεμελιώδους υποχρέωσης του κράτους.
Μία από τις ΑΔΑ, η οποία θα μπορούσε να αναλυθεί και η οποία συμβάλλει θετικά στην καθημερινότητα του ανθρώπου, είναι ο Συνήγορος του Πολίτη. Πιο ειδικά, με την πρωτόγνωρη οικονομική και κοινωνική κρίση των τελευταίων ετών, έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών και τη λειτουργία του κράτους. Μέσα σε ένα κλίμα ανασφάλειας και συνεχόμενου μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος που υπέστη η ελληνική κοινωνία και παράλληλα η δυσκαμψία του Κράτους να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες αυτές, αποτελούν ένα επίπονο πλαίσιο. Έτσι, στο κλίμα αυτό, ο Συνήγορος του Πολίτη είναι υποχρεωμένος να βρίσκεται στο πλευρό των πολιτών, και να βοηθάει στα προβλήματα και στα εμπόδια που προκύπτουν. Με άλλα λόγια, ο Συνήγορος του Πολίτη προσπαθεί να βρίσκει θεσμικές λύσεις και εναλλακτικές – βοηθητικές προτάσεις.
Η διαφορά ανάμεσα στις συνταγματικά κατοχυρωμένες ΑΔΑ και τις νομοθετικά προβλεπόμενες ΑΔΑ, είναι ότι οι πρώτες δεν μπορούν να καταργηθούν με νόμο. Ο νομοθέτης δεν έχει την εξουσία ούτε να τις καταργήσει, ούτε να τις «αποχαρακτηρίσει», να τις μετατρέψει, δηλαδή, σε αυτοτελείς διοικητικές υπηρεσίες, εφόσον ο νομικός χαρακτήρας τους προβλέπεται από το ίδιο το Σύνταγμα. Οι δεύτερες μπορεί να χαρακτηρίζονται από το βασικό στοιχείο της αποδέσμευσης από ιεραρχικούς ή εποπτικούς ελέγχους, ωστόσο ο νομοθέτης μπορεί ελεύθερα και να τις καταργήσει και να τις μετατρέψει σε αυτοτελείς διοικητικές υπηρεσίες.
Αποστολή των ΑΔΑ είναι είτε η ρύθμιση της άσκησης ενός συνταγματικού δικαιώματος, είτε η ρύθμιση μιας οικονομικής δραστηριότητας. Είναι εξοπλισμένες με αποφασιστικές αρμοδιότητες άσκησης δημόσιας εξουσίας.
Αναλυτικότερα, ο ρόλος των ΑΔΑ βασίζεται στην κυριαρχική εποπτεία ευαίσθητων τομέων της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής, με την άσκηση κανονιστικών, γνωμοδοτικών, διαιτητικών και εξελεγκτικών αρμοδιοτήτων. Επίσης, η άσκησή τους δεν υπόκειται σε ιεραρχικό έλεγχο της διοίκησης, αλλά σε έλεγχο νομιμότητας. Προσπαθούν να αμβλύνουν τα πεδία μεγάλης διαμάχης μεταξύ πολιτικών δυνάμεων και να εξαλείψουν πηγές πολιτικής σύγκρουσης σε ευαίσθητους τομείς κρατικής παρέμβασης.
Εν κατακλείδι, ο θεσμός των Ανεξάρτητων (Διοικητικών) Αρχών είναι σπουδαίος με μεγάλη παράδοση. Η κατοχύρωσή τους γίνεται στο άρθρο 101 Α του Συντάγματος, το οποίο ρυθμίζει τη διαδικασία επιλογής των μελών τους, θέτει τους βασικούς κανόνες λειτουργίας τους και καθορίζει τις αρμοδιότητές τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Θεόδωρος Χαρ. Τζώνος, Οι Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές, εκδόσεις Παπαζήση, 2010.
