Του Γιάννη Μάρκελλου,
Ήταν Σεπτέμβριος του 1877, όταν στην περιοχή της Piacenza οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα ετρουσκικό ομοίωμα ήπατος, και θεώρησαν ότι επρόκειτο για ένα αστρολογικό εργαλείο. Όλα αυτά συνετέλεσαν ώστε τον 20ο αιώνα το ομοίωμα αυτό να ερμηνευθεί ως ήπαρ. Το συζητημένο ομοίωμα ήταν συγκεκριμένα ήπαρ προβάτου. Στους Ετρούσκους δέσποζαν οι αντιλήψεις περί της αναλογίας του μικροκόσμου και του μακροκόσμου, όπου οι Θεοί ουσιαστικά κοσμούσαν ορισμένα μέρη των σφαγίων με σημάδια. Δεν μπορούμε να μείνουμε, όμως, μέχρι εδώ. Το 1836, ανακαλύφθηκαν στην λίμνη του Monte Falterone επτακόσια περίπου αγαλματίδια, τα οποία αποτελούσαν απεικονίσεις της εν γένει παθολογίας του ανθρώπου. Αναφέρθηκαν τα ανωτέρω για να κατανοήσουμε ποιοι ήταν οι Ετρούσκοι, οι οποίοι μαζί με τους Έλληνες διαμόρφωσαν την Ιατρική στην Αρχαία Ρώμη.
Η άφιξη των Ετρούσκων πάντα ήγειρε πολλά ερωτήματα, αφού εμφανίστηκαν στην Χερσόνησο των Απεννίνων μεταξύ του 900 και του 850 π.Χ. Το μυστήριο των Ετρούσκων αποτελεί αίνιγμα έως και σήμερα. Η γλωσσική τους ιδιομορφία παραμένει ακόμα ανεξήγητη. Στην διάρκεια των αιώνων ήρθαν να τεθούν τρείς υποθέσεις: α) ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσέας πίστευε ότι οι Ετρούσκοι ζούσαν στην Ιταλία από πολύ παλαιά β) ο Barthold Georg Niebuhr υποστήριζε την μετανάστευση των Ετρούσκων από τον βορρά δια των Άλπεων λόγω ότι ανακαλύφθηκαν Ετρουσκικές επιγραφές. Οι Ετρούσκοι παρά ταύτα εγκαθίστανται μεταξύ των ποταμών Άρνου και Τίβερη. Σε γενικές, όμως, γραμμές η εγκατάστασή τους εκεί έδωσε την ευκαιρία να γίνουν φορείς πολιτισμού. Ο 7ος αιώνας π.Χ. αποτελεί για τους Ετρούσκους γενεσιουργός αιτία προόδου αφού φαίνεται να επεκτείνονται σε ολόκληρο το Λάτιο και στην Καμπανία. Η Ρώμη, η αιώνια πόλη φαίνεται να οφείλει την ίδρυσή της αυτή καθ’ αυτή στους Ετρούσκους.
Χρυσός στο στόμα
Η άσκηση της Ιατρικής τέχνης στην Ετρουρία είναι πολύ δύσκολο να ερμηνευθεί μετά βεβαιότητας. Είδαμε παραπάνω, ότι η ανακάλυψη ενός ήπατος έδωσε την ευκαιρία να ερμηνευθεί πως η ηπατοσκόπηση διενεργείτο από τους οιωνοσκόπους. Ο Θεόφραστος στις ελεγείες του, αναφέρει πως οι Ετρούσκοι είχαν στη χώρα τους πλήθος θεραπευτικών φυτών. Οι Ετρούσκοι έδιναν ιδιαίτερη βάση στην προσωπική υγιεινή, και θεωρούσαν τα ιαματικά λουτρά πολύ σημαντικά στην ιατρική διαδικασία. Παράλληλα, υπήρξαν πρωτοπόροι στις υδραυλικές εγκαταστάσεις, όπου αργότερα οι Ρωμαίοι τις χρησιμοποίησαν ως πρότυπα με σαφές το παράδειγμα της αποχέτευσης της Ρώμης (Cloaca maxima), η οποία κατασκευάστηκε το 600 π.Χ. Τα ιαματικά λουτρά της Ετρουρίας ήταν κάτι σαν τα Ελληνικά Ασκληπιεία με σπουδαία δράση στην θεραπευτική διαδικασία.
Όσον αφορά την άσκηση της ιατρικής στην Ετρουρία διαθέτουμε σημαντικές πληροφορίες όσον αφορά την άσκηση της οδοντιατρικής. Οι Ετρούσκοι τοποθετούσαν γέφυρες από χρυσά ελάσματα. Ένας Ρωμαικός νόμος του 5ου αιώνα πιστοποιεί ότι οι Ρωμαίοι παρέλαβαν την τεχνική της εκτέλεσης οδοντιατρικών-προσθετικών εργασιών από τους Ετρούσκους. Κατανοούμε, λοιπόν, ότι η Ετρουσκική ιατρική επηρέασε την υγιεινή ιατρική και οδοντιατρική των Ρωμαίων.
Ένας Ρωμαίος δεν αρρώσταινε ποτέ
Ένας Ρωμαίος ήρωας του 5ου αιώνα π.Χ., ο Κιγκιννάτος θεωρείται πρότυπο των Αρχαίων Ρωμαίων. Ένας μύθος υπαγορεύει ότι ο Κιγκιννάτος εγκατέλειψε το άροτρο και έγινε δικτάτωρ, ώστε να απελευθερώσει τη Ρώμη από τις δυνάμεις των Αίκουων. Όντας στην ζωή του σκληροτράχηλος ο Κιγκινάτος όπως και η πλειοψηφία των Ρωμαίων, οι οποίοι ήταν σκληραγωγημένοι από τον πόλεμο μπόρεσαν να μην χρειάζονται τη συχνή ιατρική βοήθεια. Ο Σενέκας σχετικά με αυτό το ζήτημα θα γράψει: «Η Ιατρική του παλαιού καιρού συνίστατο μόνο στη γνώση κάποιων βοτάνων, οι οποίες σταματούσαν την αιμορραγία και επούλωναν τα τραύματα». Η Αρχαία Ρωμαϊκή Ιατρική συνίστατο σε παραδοσιακά πρακτικά φάρμακα. Στη Ρώμη η ιατρική χορήγηση αναλαμβάνονταν από τον Pater Familias, τον αρχηγό δηλαδή της οικογένειας.
Οι χρόνιες παθήσεις και οι αιφνίδιες επιδημίες ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα των Θεών. Οι θρησκευτικές αντιλήψεις έπαιζαν ένα σημαντικό ρόλο, αφού οι Θεοί προστάτευαν την οικία και την πόλη σε περίπτωση πολέμου. Η παμπάλαια ρωμαϊκή θεότητα carna, ήταν η προστάτιδα της υγείας και πιο συγκεκριμένα των εσωτερικών οργάνων. Η ημέρα μνήμης της ήταν η 1η Ιουνίου, όπου προσφέρονταν ως θυσία τα αρχαία ιταλικά μέσα διατροφής, χυλός από φασόλια και λαρδί. Παράλληλα υπήρχαν οι θεότητες Bona Dea (αγαθή θεά) και η (Dea Salus) η θεία σωτηρία.
Η παρουσία των Θεών πιστοποιείται και από το εξής στην άσκηση της θεραπευτικής διαδικασίας. Υπήρχε μια θεωρία, η οποία υποστήριζε ότι κάποτε ο αέρας του Λατίου μολύνθηκε με φρικτά δηλητήρια, και μια ανίατη ασθένεια κατέτρωγε το αίμα και έκανε τα σώματα ωχρά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κάθε ανθρώπινη ιατρική βοήθεια να βρίσκεται στο έλεος, και και να μην υπάρχει σωτηρία, τότε αναζήτησαν την ουράνια βοήθεια. Αυτό είναι ένα στοιχείο που μας βοηθά να κατανοήσουμε την συνεργεία θεού και ανθρώπων, που υπήρχε ανεπτυγμένη στην Ρωμαϊκή κοινωνία, κατά την άσκηση της ιατρικής τέχνης.
O Τίτος Λίβιος στον οποίο οφείλονται τα πάντα, αφού πραγματεύτηκε το σύνολο της Ρωμαϊκής ιστορίας. Τα δύο του βιβλία έφεραν τον τίτλο Ab Urbe condita (Από κτίσεως της πόλεως), ενώ στα Σιβυλλικά βιβλία βρέθηκε η εντολή, να φέρουν τον Ασκληπιό από την Επίδαυρο στη Ρώμη.
Ενάντια στην Ιατρική των Ελλήνων
Υπήρχε η ιατρική στη Ρώμη χωρίς καμία αμφιβολία, αλλά κατά τις πρώτες έξι εκατονταετίες δεν υπήρχε ανεπτυγμένη επιστημονική ιατρική. O πρώτος Έλληνας γιατρός στη Ρώμη υπήρξε ο Αρχάγαθος, ο οποίος μετανάστευσε εκεί από τον Ελλήσποντο. Όντας πεπειραμένος στα της ιατρικής επιστήμης μπόρεσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη συνόλου της κοινωνίας της Ρώμης. Ο Αρχάγαθος βέβαια κακοχαρακτηρίστηκε και ως carnifex, δηλαδή δήμιος διότι κατά την άσκηση της ιατρικής τέχνης έκανε πολλές ιατρικές πράξεις, οι οποίες συντελούνταν χωρίς την δέουσα προσοχή.
Παραπάνω είδαμε μερικές πτυχές της άσκησης της ιατρικής τέχνης στη Ρώμη. Οι γιατροί απέκτησαν τη μεγαλύτερη κοινωνική αναγνώριση κατά την αυτοκρατορική εποχή. Οι Ρωμαίοι μπόρεσαν να δημιουργήσουν έναν υψηλό πολιτισμό, αφού προσέφεραν υπηρεσίες στον τομέα της υγιεινής των πόλεων. Η φροντίδα για την υγεία δεν αποτελεί ένα σύγχρονο επίτευγμα, αλλά αντανακλάται σε κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να συνυπάρξει και να συνδιαλεχθεί με τους άλλους. Η μελέτη της ιατρικής τέχνης μας βοηθά, έτσι ώστε να δούμε πτυχές της κοινωνικής ζωής των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kurt, Pollak, (2007), Η Ιατρική στην αρχαιότητα, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα.
- Αλεξανδρόπουλος, Χρίστος, (2007), Η Τραυματολογία στην Αρχαία Ελλάδα: Από τον Όμηρο στον Ξενοφώντα. Αθήνα: Εθνικό Καπποδιστριακό Πανεπιστήμιο.
