Της Κωνσταντίνας Ζαμπουρίδου,
Πλέον γνωρίζουμε ότι καθημερινά όλοι μας εκτιθέμεθα σε ορισμένη ποσότητα ακτινοβολίας. Το επίπεδο της ακτινοβολίας που μπορεί να προσλαμβάνει, όμως, ένα άτομο καθημερινά μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με το περιβάλλον του, τον τρόπο ζωής, την τοπογραφία της περιοχής του και διάφορους άλλους παράγοντες. Αυτή η ακτινοβολία τις περισσότερες φορές είναι ένα μείγμα τόσο φυσικής όσο και ανθρωπογενούς ακτινοβολίας. Πώς, όμως, μπορεί αυτή η ακτινοβολία να επηρεάσει την υγεία μας και, τελικά, τι είναι;
Ο άνθρωπος σχεδόν σε καθημερινή βάση εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία, σε ακτινοβολία που οφείλεται σε ιατρικές εξετάσεις (όπως είναι οι ακτινογραφίες και η αξονική τομογραφία) και πιο σπάνια σε ακτινοβολία από πυρηνικά υλικά. Η ακτινοβολία μπορεί να ακούγεται κάτι πολύ μυστήριο και δυσνόητο, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ενέργεια, η οποία μπορεί να είναι σε μορφή κυμάτων ή σωματιδίων και διαχωρίζεται σε δύο βασικές μορφές: την ιοντίζουσα και τη μη ιοντίζουσα ακτινοβολία.
Η μη ιοντίζουσα ακτινοβολία αποτελείται από ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, όπως μικροκύματα και ραδιοκύματα, δεν είναι ιδιαίτερα βλαβερή, αφού μεταφέρει ενέργεια στο υλικό ή στους ιστούς που προσπίπτει και προκαλεί συνήθως τη θέρμανση αυτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του τύπου ακτινοβολίας αποτελεί ο φούρνος μικροκυμάτων. Η πιο επικίνδυνη από τις δύο, επομένως, είναι η ιοντίζουσα ακτινοβολία, καθώς περιέχει υψηλή ενέργεια τόσο, ώστε να σπάσει τους χημικούς δεσμούς μεταξύ των ατόμων (μεταφέροντας ηλεκτρόνια) και να δημιουργήσει ιόντα, όπως φανερώνει και η ονομασία της.
Τα ιόντα αυτά είναι πολύ δραστικά χημικά, δημιουργώντας έτσι συχνά διάφορες βλάβες στα βιολογικά συστήματα. Αν η ακτινοβολία αυτή διαπεράσει ζωντανό ιστό, όπως το ανθρώπινο σώμα, μπορεί να προκαλέσει ιοντισμό στα κύτταρα και τα μόρια του ιστού, γεγονός που έχει σοβαρές επιπτώσεις στο γενετικό υλικό, το οποίο μπορεί να υποστεί βλάβες ή ακόμα και καταστροφή. Τέτοιου είδους ακτινοβολίας είναι οι ακτίνες Χ, οι ακτίνες γ και τα β σωματίδια.
Η ακτινοβολία μπορεί να επηρεάσει την υγεία κάποιου με διάφορους τρόπους, πάντα ανάλογα με τον τύπο της ακτινοβολίας, τη διάρκεια και τη δόση της έκθεσης, αλλά και την ευαισθησία που μπορεί να έχει ο ίδιος σε αυτή. Στις σοβαρές επιπτώσεις της έκθεσης σε μεγάλες ποσότητας ιονίζουσας ακτινοβολίας συμπεριλαμβάνεται και η εμφάνιση καρκίνου. Αυτό συμβαίνει, γιατί, όπως αναφέραμε ήδη, μπορεί να καταστραφεί γενετικό υλικό, δημιουργώντας, έτσι, μεταλλάξεις και ανωμαλίες που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτό το δυσάρεστο αποτέλεσμα.
Μία άλλη περίπτωση αποτελεί το σύνδρομο οξείας ακτινοβολίας (ARS), το οποίο παρουσιάζεται όταν εκτίθεται κάποιος σε υπερβολικά υψηλά ποσά ιονίζουσας ακτινοβολίας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως ναυτία, διάρροια, δερματικά εγκαύματα, βλάβη του μυελού των οστών και άλλων οργάνων. Σε πολύ σοβαρές καταστάσεις μπορεί να αποβεί και μοιραίο για τη ζωή του ασθενούς. Επιπλέον, η χρόνια έκθεση σε χαμηλά επίπεδα ιονίζουσας ακτινοβολίας μπορεί να προκαλέσει καταρράκτη στα μάτια, διαταραχές του θυρεοειδούς και καρδιαγγειακές παθήσεις. Φυσικά από την υπερέκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία από τον ήλιο μπορεί κανείς να υποστεί από ηλιακό έγκαυμα, σε πρόωρη γήρανση του δέρματος, μέχρι και αύξηση εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Σημαντικό είναι, επίσης, να αναφερθεί ότι οι υψηλές δόσεις ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια της κύησης μπορούν να βλάψουν το έμβρυο, οδηγώντας σε γενετικές ανωμαλίες ή αναπτυξιακά προβλήματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μέσος Ευρωπαίος επιβαρύνεται με δόση ακτινοβολίας 4 mSv/έτος (μιλισίβερτ/έτος), αριθμός ο οποίος ποικίλει ανάλογα τον τόπο κατοικίας και την καθημερινότητα του κάθε ανθρώπου. Για τους περισσότερους, 1-2 mSv/έτος προέρχονται από το ραδόνιο που υπάρχει στα σπίτια μας, ενώ άλλο τόσο προέρχεται από την ανθρωπογενή πηγή των ιατρικών εξετάσεων (είτε για διάγνωση, είτε για θεραπεία).
Συμπερασματικά, η ακτινοβολία είναι κάτι το οποίο είναι καθημερινά μέσα στις ζωές μας, άλλοτε λειτουργώντας ευεργετικά και άλλοτε όχι. Έχοντας τη δύναμη να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στην υγεία του ανθρώπου, τα ποσά στα οποία εκτιθέμεθα τακτικά πρέπει να ελέγχονται και να διατηρούνται χαμηλά για την αποφυγή σοβαρών και χρόνιων νοσημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ακτινοβολία, World Health Organization. Διαθέσιμο εδώ
- Non-targeted effects induced by ionizing radiation: Mechanisms and potential impact on radiation induced health effects, Elsevier. Διαθέσιμο εδώ
