Του Κωνσταντίνου Μπαρτζώκα,
Στην Ελλάδα του σήμερα, αντιμετωπίζουμε τον τουρισμό ως μια φυσική δραστηριότητα των ανθρώπων. Το να μετακινηθεί κανείς στη χώρα του, ή από την άλλη άκρη της ηπείρου, ή και του κόσμου για λόγους αναψυχής, όμως, δεν ήταν πάντα η στάνταρ επιλογή, και σαν ιδέα συστηματοποιήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Σύντομα, χτίστηκε γύρω από τον τουρισμό μια βιομηχανία από την οποία κάποιοι βγάζουν τρελά λεφτά και μαζί της, χτίστηκαν και όλα τα παράλια. Για την Ελλάδα, όμως, δεν είναι ένας παράγοντας που ενισχύει απλώς την οικονομία, αλλά αυτός που την κινεί. Όταν εισάγουμε μέχρι και τις καρφίτσες και τα μολύβια, οφείλουμε ένα τεράστιο ευχαριστώ στον τουρισμό που μας σώζει την οικονομία. Δεν δίνουμε όμως αρκετή σημασία στο ότι αυτό που μας σώζει, είναι και αυτό που μας τρώει σιγά σιγά.
Ο τουρισμός, είναι αλληλένδετος με την ανάπτυξη σε πολλές υποδομές της Ελλάδας. Χάρη στον τουρισμό και την ανάγκη για κινητικότητα, αναπτύχθηκε το οδικό δίκτυο και βελτιώθηκαν πολλές υπηρεσίες, όπως ο ηλεκτρισμός, η ύδρευση και το ίντερνετ. Όμως, όλες αυτές οι παρεμβάσεις στο φυσικό τοπίο υπερβαίνουν την απλή ανάπτυξη του τόπου και καταλήγουν καταστροφικές. Από τη μια πλευρά, η εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου, όπως οι παραλίες όπου πρέπει να πληρώσει κανείς, και από την άλλη, στο πλαίσιο του τουρισμού, η κατακόρυφη αύξηση των απαιτήσεων για διαμονή και διατροφή. Απαιτήσεις, τις οποίες δυσκολεύονται να καλύψουν οι τοπικές κοινωνίες πολλές φορές, ανάγκες, οι οποίες δεν αντιπροσωπεύουν τον ντόπιο πληθυσμό και εμφανίζονται μόνο σε συγκεκριμένες περιόδους τον χρόνο. Πολλαπλασιάζονται ξενοδοχεία και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις που επισκιάζουν την αίγλη της τοπικής κουλτούρας, η οποία άγεται και φέρεται και διαμορφώνεται γύρω από τις ανάγκες του τουρισμού. Η Ελλάδα που έγινε ένα πελώριο ξενοδοχείο, έχει άλλη δυναμική σχετικά με τον κόσμο που την επισκέπτεται. Αισθάνεται κανείς ότι τα πάντα στήνονται για να λειτουργήσουν τέλεια στη σεζόν. Ενοικιαζόμενα, εστιατόρια, μαγαζιά με σουβενίρ, κλαμπάκια, όλα έτοιμα να υποδεχτούν τους τουρίστες και να προσφέρουν. Κόσμος, κίνηση, μουσικές, πανηγύρια, χοροί, πάρτι, σέλφι, ο ένας πάνω στον άλλο για μερικούς μήνες και μετά… το πράγμα ξεφουσκώνει.
Μετά την κίνηση, και αφού έχει περάσει το σαρωτικό κύμα που φαίνεται να παρέσυρε τα πάντα στο πέρασμά του, αυτό που μένει είναι λεφτά και σκουπίδια που χρειάζονται μάζεμα. Μόλις ανακάμψουν από αυτά οι διάφορες τουριστικές περιοχές, περνούν σε μία φάση αδράνειας και υπολειτουργίας. Η απότομη μετάβαση στη μη τουριστική σεζόν σε κάνει να νιώθεις ότι δεν κουνιέται φυλλαράκι στους δρόμους. Ακόμα και στην Αθήνα, περπατάς στο κέντρο πολλές φορές το βράδυ και είναι κλειστά στο Μοναστηράκι, στην Ερμού, είσαι μόνος σου. Η ζήτηση πέφτει δραματικά και αυτό οδηγεί σε σπασμωδική λειτουργία της οικονομίας. Η έλλειψη σταθερής ροής δυσκολεύει την κατάσταση για μια επιχείρηση, η οποία πρέπει να διαχειριστεί την ακατάπαυστη κίνηση και ζήτηση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και στη συνέχεια τη… νέκρα. Θα πρέπει να απολύσει, να προσλάβει, να ξανά-απολύσει.
Τουριστικοί προορισμοί θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν είναι αποκλειστικά τα νησιά. Υπάρχουν και σημαντικοί προορισμοί στην ηπειρωτική Ελλάδα, χειμερινοί συνήθως, αλλά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον αναμφίβολα επικεντρώνεται σε παραλιακές και νησιωτικές περιοχές. Και είναι εμφανές το χάσμα ανάμεσα σε τουριστικές και μη τουριστικές περιοχές. Αν πάει κανείς σε μια μικρή επαρχιακή περιοχή χαμηλού τουριστικού ενδιαφέροντος, θα διαπιστώσει το πόσο βραδυκίνητα και δύσκολα λειτουργεί η οικονομία. Σε μέρη όπου οι θέσεις εργασίας είναι τόσο περιορισμένες, ώστε ακόμη και σε ένα σούπερ μάρκετ πρέπει να έχει κανείς τις διασυνδέσεις του.
Στην Ελλάδα που βρήκε αξία στο να θέλει να διακρίνεται για τη φιλοξενία της και να καυχιέται γι’ αυτό, τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τον τουρισμό. Η περίπτωση των πυρκαγιών που βλέπουμε να κατακαίνε τη χώρα συνεχόμενα κάθε καλοκαίρι, είναι καλό παράδειγμα αδιαφορίας προς τη γη και τον εγχώριο πληθυσμό. Το κράτος συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και αναλαμβάνει δράση όταν απειλούνται τα resorts. Τότε, πρώτο μέλημα των αρχών είναι η μείωση της ταλαιπωρίας των τουριστών που αναγκάζονται να σηκωθούν από τις ξαπλώστρες τους, και από τα μέσα, η κάλυψη της ιστορίας τους. Εφόσον έχουν μεταφερθεί με ασφάλεια με ειδικές πτήσεις πίσω, τότε θα θίξουμε το θέμα της οικολογικής καταστροφής. Οι τουρίστες, προφανώς, δεν θα ξαναπατήσουν για πολλά χρόνια σε μια καμένη γη, και η περιπέτεια της διαφυγής θα μείνει ως μια θολή ανάμνηση, αλλά οι ντόπιοι χάνουν τα πάντα και η γη θα χρειαστεί μισό αιώνα να ανακάμψει, γύρω από τα καινούρια θέρετρα ή αιολικά που θα έχουν ξεπροβάλει μέχρι τότε.
Ένα άλλο παράδειγμα κυριαρχίας του τουρισμού στην κοινωνία είναι η ταχύτατη εξάπλωση των Airbnb, τα οποία έχουν οδηγήσει σε αδιανόητη αύξηση των ενοικίων αλλά και στη δυσκολία εύρεσης κατοικίας στις πόλεις. Σε πολλές περιπτώσεις, σε διάφορα μέρη της Αθήνας για παράδειγμα και σε νησιά, είναι αδύνατον να βρει κανείς στέγαση σε αξιοπρεπή τιμή. Οι ντόπιοι φτάνουν σε σημεία ανέχειας και αναγκάζονται να φύγουν. Οι φοιτητές, επίσης, αδυνατούν να νοικιάσουν κάποιο φτηνό διαμέρισμα, και ως αποτέλεσμα, επιβαρύνεται η οικογένεια ιδιαίτερα οικονομικά. Η κατάσταση έχει αναδειχτεί σε κοινωνική παθογένεια, και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη και σχεδιασμός για τα Airbnb από το κράτος και τους νόμους.
Το χειρότερο είναι ότι, ακόμη και αν το κέρδος είναι ο ύψιστος στόχος, πολλές φορές δεν πηγαίνει καν στην τοπική κοινωνία. Πηγαίνουν σε ξένες αεροπορικές εταιρίες των οποίων τα αεροπλάνα προσγειώνονται σε εξαγορασμένα αεροδρόμια, ή κρουαζιέρες που αράζουν σε πουλημένα λιμάνια, και ξένα all-inclusive ξενοδοχεία, των οποίων τα έσοδα φεύγουν κατ’ ευθείαν στο εξωτερικό.
Και το ξεπούλημα βγαίνει σε αριθμούς. Το κατά πόσο αυξήθηκαν οι αφίξεις φέτος. Το αν μειώθηκαν τα ποσοστά και γιατί. Το γιατί μας προτίμησαν λιγότεροι Βρετανοί ή Γερμανοί τουρίστες φέτος, τι κάναμε λάθος και πώς θα τους παρακαλέσουμε να ξανάρθουν. Γιατί η ανάπτυξη μετριέται σε ποσότητα και με αριθμούς μόνο. Δεν έχει σημασία αν δεν είναι βιώσιμη, αν δεν είναι μακροπρόθεσμη, αν δεν συμβαδίζει με αυτό που μπορεί να προσφέρει η χώρα. Σαφώς, η άφιξη ενός αριθμού τουριστών τριπλάσιου του πληθυσμού της χώρας, σίγουρα επιβαρύνει διάφορους μηχανισμούς, και επιβεβαιώνει πως ό,τι λάμπει, δεν είναι χρυσός.
Το θέμα είναι, όμως, ότι δεν ευθύνονται οι απλοί τουρίστες για όλα αυτά τα αρνητικά που προκαλεί ο τουρισμός. Γιατί είναι φυσικό οι άνθρωποι να χρειάζονται διακοπές και να θέλουν να τις περάσουν σε ένα όμορφο μέρος. Και η Ελλάδα το προσφέρει αυτό. Και έχει και τόση ιστορία και πολιτισμό, που τραβάει, και καλά κάνει και τραβάει. Την ευθύνη τη φέρουν αυτοί που εκμεταλλεύονται την κατάσταση, μέχρι όσο παίρνει για να κερδοσκοπήσουν. Ευθύνη φέρει και το κράτος, που δεν δημιουργεί ένα πλαίσιο ώστε να θέσει υπό έλεγχο την ανεξέλεγκτη εμπορευματοποίηση των πόρων. Και ευθύνη φέρουμε και εμείς οι ίδιοι, που δεν αφήνουμε την εικονική ανάπτυξη του τουρισμού να μας κάνει να σκεφτούμε καθαρά. Αυτό που πρέπει να γίνει, είναι να δοθεί προτεραιότητα στον εγχώριο πληθυσμό και στην ανάπτυξη του τόπου, η οποία θα βασίζεται στις πραγματικές ανάγκες της. Έτσι, θα μπορέσουν να αναδειχθούν τα θετικά του τουρισμού σε μεγαλύτερο βαθμό, ώστε να συνεχίσει να είναι μια κερδοφόρα δραστηριότητα, αλλά ταυτόχρονα, να ωφελείται και ο πολιτισμός και να γίνεται ουσιαστική πολιτισμική ανταλλαγή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Α’ Τάξη Εσπερινό ΓΕΛ Παλλήνης (2012), Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Ερευνητική Έκθεση στο πλαίσιο του μαθήματος Ερευνητική Εργασία (Project), Εσπερινό ΓΕΛ Παλλήνης, διαθέσιμο εδώ
-
Γεωργούλη Σ. (2019), ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝ ΥΠΟΔΟΧΗΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ., Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ», διαθέσιμο εδώ
-
Τούμπα Μ. (2018), ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, Ερευνητική Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, διαθέσιμο εδώ
