Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Τα βιβλία ιστορίας, συνήθως, μας δίνουν μια κάπως αποστειρωμένη εικόνα του παρελθόντος. Σίγουρα όλοι μας έχουμε διδαχθεί στο σχολείο για τα κυριότερα τουλάχιστον γεγονότα που συνέβησαν στη χώρα μας τον 20ό αιώνα. Παρόλα αυτά, η ιστορία δεν είναι μόνο αυτό που βρίσκει κανείς στα μεγάλα γεγονότα, τους πολέμους και τις Διεθνείς Συνθήκες. Το αντίθετο μάλιστα – Ιστορία μπορεί κανείς να βρει στα πάντα, ακόμη και στα πιο περιθωριοποιημένα μέρη ή άτομα. Είναι μια διαφορετική ιστορία, που ίσως δεν έχει ακόμη γραφτεί σε βιβλία, ή ίσως πρέπει κανείς να κοπιάσει για να την πληροφορηθεί από διάφορα στόματα. Οι απλοί άνθρωποι που βιώνουν τις εκάστοτε καταστάσεις δεν είναι ιστορικοί – κι όμως, μέσα από τη συστηματική έρευνα, μπορεί κανείς να ανασυνθέσει τη ζωή τους.
Ένα τέτοιο πόνημα είναι το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, το οποίο τιτλοφορείται Τρούμπα, Βούρλα, Λιμάνι: Χώρος και μνήμη του πειραϊκού περιθωρίου στον 20ό αιώνα και κυκλοφόρησε το 2022 από τις Μωβ Εκδόσεις. Μέσα στις σελίδες αυτού του έργου, ο Βασίλης Πισιμίσης συλλέγει πληροφορίες από διάφορες πηγές της εποχής, αλλά και πολυάριθμες συνεντεύξεις, ώστε να δώσει στον αναγνώστη μια πλήρη εικόνα της Τρούμπας και εν γένει της περιοχής του Πειραιά, σε μια εποχή που μεσουρανούσαν εκεί ιδιαίτερες ομάδες ανθρώπων, που συνήθως αφορούσαν το κοινωνικό περιθώριο. Ο Βασίλης Πισιμίσης, γεννημένος το 1960 στη Γορτυνία και μόνιμος κάτοικος Κερατσινίου από το 1967, είναι, σύμφωνα με την παρουσίασή του στο εσώφυλλο του βιβλίου, μανιώδης συλλέκτης ιστορικών τεκμηρίων για τον Πειραιά, και συνεπώς ο καλύτερος οδηγός για να περιηγηθούμε μαζί του σε αυτή τη συγκλονιστική ιστορία, γεμάτη από ανθρώπινους πόνους, εκμετάλλευση αλλά και ανθρώπους που αξίζουν να τους θυμόμαστε σαν κάτι παραπάνω από ένα επάγγελμα ή μια ιδιότητα.
Για τα πιο σκοτεινά σημεία στην Τρούμπα και τον Πειραιά, οι περισσότεροι γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα, κυρίως λόγω του κινηματογράφου και της τέχνης που «παρουσίασε» τους πρωταγωνιστές της στο ευρύ κοινό. Παρόλα αυτά, το βιβλίο αυτό δεν αποτελεί μια ταινία, ούτε μια προσπάθεια εξωραϊσμού της πραγματικότητας. Η αμεσότητα των μαρτυριών που το αποτελούν το καθιστά πράγματι ένα καλειδοσκόπιο μιας εποχής, που σε πολλές στιγμές αποκτά τη ζωντάνια και την παραστατικότητα ενός καλογραμμένου μυθιστορήματος. Ο ίδιος ο συγγραφέας, ήδη από την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, επιχείρησε να αποδώσει όσο το δυνατόν πιο πιστά την αλήθεια των ανθρώπων που έζησαν σε αυτές τις περιοχές, παρατηρώντας ότι ως τότε υπήρχε ένα ερευνητικό κενό ως προς την ιστορία του Πειραιά αναφορικά με αυτό που θα αποκαλούσε κανείς «περιθωριακά στοιχεία».
Ένας βασικός θεματικός άξονας του βιβλίου είναι φυσικά η σεξεργασία, που αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες βασικό μέσο βιοπορισμού για γυναίκες και άνδρες στην Τρούμπα και τις γύρω περιοχές. Παρόλα αυτά, δε γίνεται μια μονόπλευρη αναφορά σε αυτό το φαινόμενο, αλλά αντίθετα, οι αφηγήσεις πλαισιώνονται με ένα ευρύτερο συγκείμενο της εποχής. Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει για τα διαβόητα Λεμονάδικα του Πειραιά, όπου δεν έλειπαν οι «φασαρίες», όπως αναφέρεται και στο πολύ γνωστό τραγούδι, αλλά και για τα άτομα που, υιοθετώντας τον τίτλο του «μάγκα» τρομοκρατούσαν τον κοινωνικό τους περίγυρο, αλλά συχνά και την ίδια τους την οικογένεια. Το ανθρώπινο τοπίο παρουσιάζεται ιδιαίτερα σκληρό και με αυστηρούς άγραφους νόμους, καθώς οι παρεκκλίσεις από τους κανόνες που επέβαλαν οι νόρμες της εποχής τιμωρούνταν με τραυματισμούς, στιγματισμό και δημόσια ταπείνωση, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες.
Το έμφυλο ζήτημα αναδεικνύεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από την προσέγγιση του βιβλίου, καθώς οι γυναίκες αποτέλεσαν την πλειοψηφία των σεξεργατών στην Τρούμπα και συχνά έπεφταν θύματα εκμεταλλευτών, που τις απομυζούσαν και θησαύριζαν από την εκπόρνευσή τους, συχνά εξαναγκάζοντας ορισμένες από αυτές σε μια ζωή που δεν επέλεξαν. Παρόλα αυτά, υπήρχε και ένα μικρό ποσοστό γυναικών που επέλεγαν αυτόν τον δρόμο, θεωρώντας ότι τους προσφέρει πολύ μεγαλύτερη ανεξαρτησία από το να βρίσκονται μονίμως υπό την εξουσία των ανδρών. Η βία, σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική, είναι ένα μοτίβο που απαντά συχνά στο βιβλίο, με θύματα τόσο τις γυναίκες, όσο και άτομα με πιο queer προσανατολισμό, που ήταν ασφαλώς μη αποδεκτά από την τότε κοινωνία. Στις σελίδες του βιβλίου, θα βρει κανείς τις πιο συναρπαστικές αλλά και ταυτόχρονα συγκλονιστικές ιστορίες, καθώς γνωρίζουμε νεαρούς που είχαν τις πρώτες τους εμπειρίες με σεξεργάτριες, αλλά και γυναίκες που δε δίσταζαν να προσφέρουν τον έρωτά τους για ένα πιάτο φαγητό, σε περιόδους ακραίας φτώχειας. Η ανθρωπογεωγραφία της Τρούμπας είναι ανεξάντλητη – γυναίκες που γνώριζαν άπταιστα επτά γλώσσες αλλά εκπορνεύονταν για τον επιούσιο, αλλά και κορίτσια που ήρθαν από κάποιο χωριό για μια καλύτερη τύχη και κατέληξαν να εργάζονται ούσες ακόμη ανήλικες σε κάποιο «σπίτι». Παράλληλα, άνδρες που υιοθετούσαν τον ρόλο του «νταβατζή» ή του «αγαπητικού», μάγκες, αλλά και «μαντάμες», μεγαλύτερες συνήθως γυναίκες που διατηρούσαν τους οίκους ανοχής, συμπληρώνουν το μωσαϊκό της εποχής.
Από τις «δόξες» της Τρούμπας με την έλευση του αμερικανικού στόλου, μέχρι και το «άδοξο» τέλος της το 1967, όταν με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης οι οίκοι ανοχής εκεί έκλεισαν, στο βιβλίο του Βασίλη Πισιμίση θα βρει κανείς έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια, μέσα από τις αφηγήσεις αυτών που τον έζησαν. Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, καθώς προσφέρει με άμεσο τρόπο την αλήθεια των πρωταγωνιστών του στον αναγνώστη, αλλά και δημιουργεί προβληματισμό για την αντιμετώπιση ζητημάτων, όπως η έμφυλη βία, η σεξεργασία και η αποδοχή προς τα queer άτομα στις μέρες μας.
