Δυτική Σαχάρα: Ο αγώνας για την αυτοκυριαρχία συνεχίζεται

Της Αντωνίας Πετρολέκα, 

Ευρισκόμενη στη βορειοδυτική ακτή της Αφρικής, η Δυτική Σαχάρα, είναι μια περιοχή «βουτηγμένη» σε μια περίπλοκη ιστορία αποικισμού, διαφωνιών και αγώνων για αυτοκυριαρχία. Η Δυτική Σαχάρα εκτείνεται σε μια περιοχή περίπου 266.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και συνορεύει με τον Ατλαντικό Ωκεανό στα δυτικά, το Μαρόκο στα βόρεια, την Αλγερία στα βορειοανατολικά και τη Μαυριτανία στα νοτιοανατολικά. Το άνυδρο τοπίο της περιοχής χαρακτηρίζεται από τεράστιες εκτάσεις ερήμου, συμπεριλαμβανομένης της αφιλόξενης ερήμου Σαχάρα. Πριν από την άφιξη των ευρωπαϊκών δυνάμεων, η περιοχή φιλοξενούσε διάφορους αυτόχθονες πληθυσμούς, με την Ισπανική Αυτοκρατορία να καθιερώνει την παρουσία της στα τέλη του 19ου αιώνα, ξεκινώντας με την παραλιακή πόλη La Güera το 1884 και αργότερα επεκτείνοντας τον έλεγχό της σε ολόκληρη την επικράτεια, την οποία ονόμασε ως Ισπανική Σαχάρα.

Στα μέσα του 20ου αιώνα, καθώς οι άνεμοι της από-αποικιοποίησης σάρωσαν την Αφρική, η προσπάθεια για ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση έφτασε και στη Δυτική Σαχάρα. Το Μέτωπο Polisario, αποτέλεσε το βασικότερο κίνημα εθνικής απελευθέρωσης, υποστηρίζοντας το δικαίωμα του λαού των Σαχράουι στην κυριαρχία. Τασσόμενο ενάντια στην ισπανική κυριαρχία, το Μέτωπο Polisario προσπάθησε να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος, Αραβική Λαοκρατική Δημοκρατία της Σαχάρας. Εν μέσω αυτού του αγώνα, η Ισπανία άρχισε να αποσύρεται από την αποικία και ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με το Μαρόκο και τη Μαυριτανία το 1975. Αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων ήταν η υπογραφή των Συμφωνιών της Μαδρίτης, με τις οποίες παραχωρήθηκε ο έλεγχος της Δυτικής Σαχάρας τόσο στο Μαρόκο (βόρειο τμήμα) όσο και στη Μαυριτανία (νότιο τμήμα). Το Μέτωπο Polisario αρνήθηκε την αποδοχή των συμφωνιών, χαρακτηρίζοντάς τις παράνομες και επιμένοντας στο δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση.

Μετά την αποχώρηση της Ισπανίας, το Μέτωπο Polisario διεξήγαγε ανταρτοπόλεμο κατά των μαροκινών και μαυριτανικών δυνάμεων. Η Μαυριτανία εγκατέλειψε τελικά την αξίωσή της στο έδαφος το 1979, αφήνοντας το Μαρόκο ως τον κύριο κατακτητή. Παρά τη σύγκρουση, το Μαρόκο επέκτεινε σταδιακά τον έλεγχό του στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Σαχάρας. Το 1991, τα Ηνωμένα Έθνη μεσολάβησαν στην κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Μαρόκο και του Μετώπου Polisario, που οδήγησε στην εντολή της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για το δημοψήφισμα στη Δυτική Σαχάρα (MINURSO). Ο πρωταρχικός στόχος της αποστολής ήταν να οργανώσει ένα δημοψήφισμα για να επιτρέψει στον λαό των Σαχράουι, να επιλέξει μεταξύ ανεξαρτησίας ή της ένωσης με το Μαρόκο.

Παρόλα αυτά, το δημοψήφισμα δεν υλοποιήθηκε ποτέ, κυρίως λόγω διαφωνιών σχετικά με την διαδικασία. Κατά συνέπεια, η κατάσταση έχει παραμείνει σε αδιέξοδο, με άλυτο το ζήτημα της κυριαρχίας στην Δυτικής Σαχάρας. Η διαμάχη έχει προσελκύσει ευρεία διεθνή προσοχή και έχει αποτελέσει αντικείμενο πολυάριθμων ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του. Η διεθνής κοινότητα ζήτησε μια δίκαιη, διαρκή και αμοιβαία αποδεκτή λύση, που θα επέτρεπε στον λαό των Σαχράουι να ασκήσει το δικαίωμά του στην αυτοδιάθεση.

Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της πολυετούς σύγκρουσης, έχουν αναφερθεί παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και από τις δύο πλευρές. Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εκφράσει ανησυχίες για αυθαίρετες κρατήσεις, βασανιστήρια και περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης και του συνέρχεσθαι στο ελεγχόμενο από το Μαρόκο έδαφος. Ομοίως, το Μέτωπο Polisario έχει επικριθεί για την έλλειψη διαφάνειας.

Από νομικής άποψης, το Διεθνές Δικαστήριο (ICJ) εξέδωσε συμβουλευτική γνώμη το 1975, δηλώνοντας ότι δεν υπήρχε «δεσμός εδαφικής κυριαρχίας» μεταξύ της Δυτικής Σαχάρας και του Μαρόκο ή της Μαυριτανίας. Το ICJ υποστήριξε περαιτέρω ότι ο λαός των Σαχράουι είχε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και την από-αποικιοποίηση.

Μια πρόσφατη εξέλιξη στο ζήτημα, αποτέλεσε η αναγνώριση της μαροκινής κυριαρχίας στο αμφισβητούμενο έδαφος της Δυτικής Σαχάρας από το Ισραήλ. Σχετική δήλωση από το βασιλικό παλάτι του Μαρόκο ανέφερε, ότι η θέση του Ισραήλ εκφράστηκε σε επιστολή του Ισραηλινού Πρωθυπουργού, Benjamin Netanyahu, προς τον βασιλιά Μοχάμεντ ΣΤ’. Παράλληλα, ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Eli Cohen, δήλωσε ότι η αναγνώριση της Δυτικής Σαχάρας ως μέρος της μαροκινής επικράτειας «θα ενισχύσει τις σχέσεις μεταξύ των χωρών και θα προωθήσει την περιφερειακή σταθερότητα». Είκοσι οκτώ άλλες χώρες –κυρίως αφρικανικές και αραβικές– έχουν ανοίξει προξενεία στις πόλεις Dakhla και Laayoune της Δυτικής Σαχάρας, πράγμα το οποίο για το Μαρόκο αποτελεί απτή υποστήριξη για την κυριαρχία του στην περιοχή. Με την σειρά της, η Αλγερία κατήγγειλε την υποστήριξη του Ισραήλ στο Μαρόκο, τονίζοντας ότι η αναγνώριση της μαροκινής κυριαρχίας στην Δυτική Σαχάρα αποτελεί «κατάφωρη παραβίαση» του διεθνούς δικαίου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η Αλγερία και το Μαρόκο δεν έχουν διπλωματικούς δεσμούς από το 2021, μετά από μήνες εντάσεων και μετά την εξομάλυνση των σχέσεων του Μαρόκο με το Ισραήλ.

Στην περιοχή της Δυτικής Σαχάρας εντοπίζεται ένα υπόβαθρο αποικισμού, αντικρουόμενων εδαφικών διεκδικήσεων και άλυτων αγώνων για αυτοδιάθεση. Δεκαετίες μετά την αποχώρηση της Ισπανίας, η διαμάχη συνεχίζεται και επηρεάζει αρνητικά τις ζωές των Σαχράουι. Η εύρεση μιας δίκαιης και διαρκούς λύσης στη σύγκρουση παραμένει σημαντική πρόκληση, αλλά είναι ζωτικής σημασίας για τη σταθερότητα και την ευημερία της περιοχής.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Algeria denounces Israeli recognition of Western Sahara, The Times of Israel, διαθέσιμο εδώ
• Israel recognises Western Sahara as part of Morocco, ALJAZEERA, διαθέσιμο εδώ
• Morocco and Western Sahara: A new conflict brewing?, DW, διαθέσιμο εδώ
• Western Sahara, Britannica, διαθέσιμο εδώ