Της Μαριτίνας Χτενά,
«Όνειρα γλυκά». Είναι μια από τις πιο γνωστές ευχές και αποχαιρετισμός που λέμε πριν αποσυρθούμε για ύπνο. Τα όνειρα είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και μυστηριώδεις πτυχές του ύπνου και μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεσή μας, ακόμη κι αφότου ξυπνήσουμε. Η έννοια «όνειρο» ερμηνεύτηκε πρώτη φορά από τον Σίγκμουντ Φρόιντ (Sigmund Freud 1856 – 1939) και από τότε η μελέτη των ονείρων έχει συνδεθεί με τη νευροεπιστήμη.
Ωστόσο, παρόλο την πρόοδο της επιστημονικής μελέτης, το θεμελιώδες ερώτημα «γιατί ονειρευόμαστε;» δεν έχει σαφή και ολοκληρωμένη απάντηση. Γιατί; Επειδή όλα όσα γνωρίζουμε για τα όνειρα προέρχονται από αυτοαναφορές και δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ελεγχθεί η ακρίβεια αυτών των αναφορών.
Ας ξεκινήσουμε, όμως, από την αρχή, τι είναι όνειρο;
Είναι εικόνες, σκέψεις, συναισθήματα ή ολόκληρες ιστορίες, που δημιουργεί το μυαλό μας ενώ κοιμόμαστε. Τα όνειρα μπορούν να είναι ζωντανά, να μας κάνουν χαρούμενους, νοσταλγικούς, στεναχωρημένους ή τρομαγμένους. Η οπτική απεικόνιση είναι η πιο συνηθισμένη, αλλά τα όνειρα μπορούν να περιλαμβάνουν όλες τις αισθήσεις. Μερικοί άνθρωποι ονειρεύονται με χρώμα, ενώ κάποιοι άλλοι σε άσπρο και μαύρο. Ακόμα, οι τυφλοί τείνουν να δίνουν έμφαση σε ακουστικά, γευστικά και οσφρητικά ερεθίσματα αντί για οπτικά.
Μελέτες έχουν αποκαλύψει ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά των ονείρων, όπως:
- Έχουν προοπτική πρώτου προσώπου
- Είναι ακούσια
- Το περιεχόμενο μπορεί να είναι παράλογο ή ακόμα και ασυνάρτητο
- Το περιεχόμενο περιλαμβάνει άλλα άτομα που αλληλοεπιδρούν με τον ονειροπόλο και μεταξύ τους
- Προκαλούν έντονα αισθήματα
- Στοιχεία της ζωής σε εγρήγορση ενσωματώνονται στο περιεχόμενο
Τα στοιχεία αυτά δεν είναι καθολικά, αλλά αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο ποσοστό ονείρων.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν ονειρευόμαστε;
Κατά μέσο όρο, οι περισσότεροι άνθρωποι ονειρεύονται για περίπου δύο ώρες τη νύχτα. Όνειρα μπορούν να συμβούν ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια του ύπνου, αλλά τα πιο ζωντανά και παραστατικά συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του σταδίου ταχείας κίνησης των ματιών (REM). Μελέτες δείχνουν ότι τα εγκεφαλικά μας κύματα είναι τόσο ενεργά τότε, όσο όταν είμαστε ξύπνιοι.
Η βιολογική προσέγγιση των ονείρων γίνεται από δύο σκοπιές, την υπόθεση ενεργοποίησης – σύνθεσης και τη νευρονοητική υπόθεση.
Σύμφωνα με την υπόθεση ενεργοποίησης – σύνθεσης, ένα όνειρο αντιπροσωπεύει την προσπάθεια του εγκεφάλου να αποδώσει νόημα σε αποσπασματικές και παραμορφωμένες πληροφορίες. Η έναρξη των ονείρων σηματοδοτείται από περιοδικές εξάρσεις αυθόρμητης δραστηριότητας στη γέφυρα του εγκεφάλου, που ενεργοποιεί ορισμένα μόνο τμήματα του φλοιού. Ο φλοιός συνδυάζει αυτήν την τυχαία εισαγωγή πληροφοριών με οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα συνέβαινε ήδη και κάνει το καλύτερο που μπορεί για να συνθέσει μια ιστορία, η οποία να δίνει νόημα στο σύνολο των πληροφοριών.
Η θεωρία αυτή εξηγεί τα πιο συχνά όνειρά μας: Η πλειοψηφία έχει ονειρευτεί ότι πέφτει ή ότι πετάει. Όσο είμαστε ξαπλωμένοι, είμαστε σε μια στάση διαφορετική από αυτήν που έχουμε την υπόλοιπη μέρα. Ο εγκέφαλος, σε μια κατάσταση εν μέρει αφύπνισης, δέχεται την αιθουσαία αισθητικότητα για τη θέση μας και την ερμηνεύει ως πτήση ή πτώση. Άλλο παράδειγμα είναι το όνειρο της ακινησίας (προσπαθείς να κινηθείς, αλλά δεν μπορείς). Μια ερμηνεία, με βάση την προηγούμενη θεωρία, είναι ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου REM ο κινητικός μας φλοιός είναι απενεργοποιημένος και οι περισσότεροι μύες του σώματος είναι παράλυτοι. Οπότε, αυτό που ονειρευόμαστε είναι και η πραγματικότητα.
Από την άλλη, η νευρονοητική υπόθεση θεωρεί τα όνειρα σκέψεις, που γίνονται υπό ασυνήθιστες συνθήκες. Δίνει έμφαση στο ότι τα όνειρα ξεκινούν από μια αυθόρμητη εγκεφαλική δραστηριότητα, που σχετίζεται με πρόσφατες μνήμες. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο εγκέφαλος δέχεται σχετικά λίγες πληροφορίες από τα αισθητικά όργανα και η πρωτοταγής ακουστική και οπτική περιοχή του φλοιού εμφανίζουν χαμηλότερη από τη συνήθη δραστηριότητα. Έτσι, άλλες εγκεφαλικές περιοχές είναι ελεύθερες να δημιουργήσουν φανταστικές «εικόνες», χωρίς περιορισμούς. Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι σε καταστολή, οπότε δεν ξεχνάμε μόνο τα περισσότερα όνειρά μας, αλλά και τον ειρμό του τι συμβαίνει μέσα σε ένα όνειρο κι είναι κοινό φαινόμενο η ξαφνική αλλαγή σκηνών. Παράλληλα, χάνουμε την αίσθηση της θέλησης, δηλαδή του σχεδιασμού των πράξεών μας. Αποτέλεσμα: Τα γεγονότα απλώς συμβαίνουν, χωρίς καμία πρόθεση από μέρους μας.
Συμπερασματικά, όσο κι αν προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε τα όνειρα, ποτέ δεν θα μάθουμε πλήρως την αλήθεια πίσω από αυτά. Ποτέ δεν θα λύσουμε τον γρίφο. Γιατί; Επειδή όπως πίστευε ο Freud: «τα όνειρα είναι ένα παράθυρο στο υποσυνείδητό μας». Κάθε γεγονός που εξελίσσεται μέσα σε ένα όνειρο έχει διαφορετική σημασία στον καθένα. Όταν, λοιπόν, ξυπνήσεις ένα πρωί από το πιο τρελό και περίεργο όνειρο που έχεις δει ποτέ, μην ψάξεις τη σημασία του στον ηλεκτρονικό ονειροκρίτη… βασικά μην ψάξεις καθόλου, γιατί όπως κι αν έχει ήταν απλά ένα όνειρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Dreams”, Sleep Foundation. Διαθέσιμο εδώ
- “Why Do We Dream?”, Healthline. Διαθέσιμο εδώ
- “Why Do We Dream?”, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- James W. Kalat, Βιολογική Ψυχολογία, Odysseus Publishing Company Ltd., Λευκωσία, Κύπρος, 2019
