Ιαπωνία-Νότια Κορέα: Η αρχή μιας καλύτερης συνεργασίας;

Της Γιώτας Κασάπη,

Αν κάτι χαρακτηρίζει τη σχέση των κρατών μεταξύ τους, αυτό είναι η μεταβλητότητά της. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα «φίλεχθρων», που αλληλεπιδρούν και δημιουργούν ιστορία μαζί. Ένα ζεύγος, που χορεύει εδώ και καιρό αυτό το συγκρουσιακό τανγκό είναι εκείνο της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας, για τις οποίες χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια, για να φτάσουν στο σημείο, οι προβλέψεις να κάνουν λόγο για στοιχειώδη βελτίωση των όρων συνεργασίας τους. Χωρισμένοι από θαλάσσια σύνορα, οι δύο αυτοί γείτονες έχουν διαγράψει μακρά και ταραχώδη πορεία, η οποία αναδεικνύει την σημαντικότητα της συνάντησης των ηγετών τους τον Μάρτιο του 2023.

Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τη συνάντηση του Προέδρου της Νότιας Κορέας, Yoon Suk-Yeol, με τον Ιάπωνα Πρωθυπουργό, Fumio Kishida, τη πρώτη διμερή σύνοδο μεταξύ των δύο δυνάμεων εδώ και δέκα χρόνια. Το παρελθόν και οι ανοιχτές πληγές που έχει δημιουργήσει η αποικιοποίηση της κορεατικής χερσονήσου από την Ιαπωνία δεν επέτρεψαν την άμεση αποκατάσταση, ωστόσο βρέθηκαν κοινοί άξονες σε θέματα οικονομίας και περιφερειακής ασφάλειας. Τόσο οι Η.Π.Α., όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση ενδιαφέρονται σε μεγάλο βαθμό για τέτοιες «φιλίες», μιας και τα εμπορικά και λοιπά συμφέροντά τους συνδέονται με τις κινήσεις στη περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Για να αντιληφθεί, όμως, κανείς την σημασία μιας τέτοιας συνάντησης πρέπει να ανατρέξει στο παρελθόν.

Ήδη από τον 3^ο αιώνα, οι μετακινήσεις πληθυσμών κατέστησαν αναγκαία την ύπαρξη πρώιμων διπλωματικών σχέσεων. Την περίοδο των Τριών Βασιλείων στελνόταν οικονομική και «τεχνολογική» βοήθεια στην Ιαπωνία, καθώς εμπλουτιζόταν παράλληλα και ο πολιτισμός μέσα από τη μεταφορά θρησκευτικών στοιχείων, όσο εκείνη ενίσχυε στρατιωτικά συγκεκριμένα μικρά βασίλεια που σκόπευαν να επιτεθούν σε άλλα στο σημερινό κορεατικό έδαφος. Σταθερός σύμμαχος ήταν το βασίλειο του Bakjae μέχρι και τον 7^ο αιώνα, κατά την διάρκεια του οποίου «έπεσε» ύστερα από επίθεση του βασιλείου Silla και της Κίνας των Tang. Για τα επόμενα τετρακόσια χρόνια, οι σχέσεις ήταν τεταμένες, λόγω των συχνών επιθέσεων Ιαπώνων πειρατών στη περιοχή της σημερινής Νότιας Κορέας. Όταν ξεκίνησαν οι επεκτατικές επιχειρήσεις των Μογγόλων, οι κορεατικές δυνάμεις αποτέλεσαν μαξιλάρι, πάνω στο οποίο πάτησαν στρατιωτικά για να μπορούν να επιτεθούν στους Ιάπωνες. Από τον 16^ο έως και τον 18^ο αιώνα, οι πειρατικές επιθέσεις συνεχίστηκαν. Η ανάγκη συνέχισης των εμπορικών συναλλαγών γέννησε τα «waegwan», μικρά ιαπωνικά κτίρια όπου απεσταλμένοι Ιάπωνες έμποροι θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις συναλλαγές στη νοτιότερη ακτή της Κορέας.

Μετά την ένωση των βασιλείων της Ιαπωνίας και τη δημιουργία της, σχεδόν, σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα, η νέα χώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει πολλούς εξωτερικούς εχθρούς. Σταθερός αντίπαλος ήταν η Κίνα, η οποία παράλληλα προσπαθούσε να εισβάλλει στα κορεατικά εδάφη. Το 1593, η δυναστεία των Μινγκ επιχείρησε να ανακαταλάβει τα κορεατικά εδάφη, μια επιχείρηση που απέτυχε καθώς ιαπωνικές στρατιές που έκαναν τη δική τους προέλαση, έδιωξαν με επιτυχία τις εχθρικές δυνάμεις από την Seoul. Οι κορεατικές χερσαίες στρατιές σημείωσαν αρκετές ήττες, το ναυτικό από την άλλη ήταν αρκετά ισχυρό για να αντισταθεί στους ξένους εισβολείς. Ο πόλεμος του Imjin όπως ονομάστηκε, είχε ως αποτέλεσμα η Ιαπωνία να απομονωθεί για να στραφεί αποκλειστικά στις εσωτερικές της υποθέσεις.

Η απομόνωση δεν σήμαινε και αδράνεια, η κατάληψη κορεατικών εδαφών συνεχίστηκε και οι Ιάπωνες κατακτητές προχώρησαν σε ακρότητες. Ο πόλεμος Bunroku – Keicho διέλυσε τις σχέσεις των δύο οντοτήτων, οι οποίες βελτιώθηκαν ελάχιστα μόλις το 1609. Τους επόμενους αιώνες, η ανατολική Ασία δεν απασχολούσε μόνο τους ντόπιους και στο παιχνίδι εισήλθαν νέοι παίκτες. Η Δύση ξεκίνησε να εκδηλώνει το ενδιαφέρον της και τις ιμπεριαλιστικές της τάσεις, μέσα από την άσκηση επιρροής. Το 1873 ξεκινά το «Seikanron», μια επιχείρηση-debate επιθετικού χαρακτήρα στη Κορέα, με στόχο η κυβέρνηση των Meiji στην Ιαπωνία να ακολουθήσει τη Δύση στη προσπάθεια αποικιοποίησης της Κορέας. Η Κορέα δεν αναγνώριζε τον αυτοκρατορικό τίτλο στον Ιάπωνα αυτοκράτορα, μιας και καλυπτόταν από τη σκιά της Κίνας. Η σταθερή άρνησή της για αναγνώριση ήταν αυτή που πυροδότησε το «Seikanron». Η παράλληλη αδυναμία, όμως, της Ιαπωνίας να σταθεί άξια για επίθεση και άμυνα ενάντια στις δυτικές δυνάμεις την οδήγησε στην απόφαση εξοικονόμησης δυνάμεων, άρα και στην αποφυγή πολέμου με τη Κορέα.

Η ολοένα αυξανόμενη κινεζική ισχύς τρόμαξε και τις κορεατικές δυνάμεις. Το 1876 η Ιαπωνία και η Κορέα υπέγραψαν συνθήκη συνεργασίας και μετά την ήττα της Κίνας στον Α’ Σινο-ιαπωνικό πόλεμο η επιρροή της Κίνας στη Κορέα υποχώρησε. Τότε ήταν που ξεκίνησε η Ιαπωνία το σχέδιό της για να απλώσει το δικό της πέπλο. Η κατάληψη της Κορέας έγινε με βάρβαρο τρόπο, με αποτέλεσμα οι νέοι κατακτητές να είναι απεχθείς.

Το 1897, το βασίλειο του Joseon γίνεται η Κορεατική Αυτοκρατορία και αποκτά μια ανεξαρτησία. Η Ρωσία ξεκινά να δημιουργεί στενές σχέσεις με αυτή, γεγονός που την οδήγησε σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Το 1905, συμφωνείται η αυτοκρατορία της Κορέας να γίνει ιαπωνική αποικία. Η δολοφονία του πρίγκιπα Ito από Κορεάτες εθνικιστές έκανε χειρότερη τη κατάσταση. Στις 22 Αυγούστου του 1910, η αυτοκρατορία της Κορέας έγινε επίσημα ιαπωνικό προτεκτοράτο. Όσο αυτό διήρκησε, Κορεάτες επάνδρωσαν τον ιαπωνικό στρατό. Ο Kim Il-Sung ξεκίνησε το κίνημα για την απελευθέρωση της Κορέας αφού ακολούθησε το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα το 1931, και το 1937, οι Ιάπωνες νικήθηκαν. Η προσωρινή Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Κορέας είχε δημιουργηθεί. Στον Β’ Σινοϊαπωνικό πόλεμο, στάθηκε στο πλάι των Κινέζων. Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1945, ο ιαπωνικός έλεγχος σταμάτησε μια και καλή. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου βρήκε τη Κορέα ανεξάρτητη μετά από 35 χρόνια ιαπωνικής κυριαρχίας. Έπειτα, η Κορέα χωρίστηκε σε δύο μέρη, εξαιτίας των σοβιετικών και αμερικανικών σφαιρών επιρροής. Η Νότια Κορέα αρνήθηκε κάθε σχέση με την Ιαπωνία, μέχρι το 1965, που υπογράφηκε η συνθήκη για τις Βασικές Σχέσεις.

Ο 21^ος αιώνας έφερε τις δύο χώρες πιο κοντά. Η αντιμετώπιση της απειλής και του πυρηνικού κινδύνου από τη Βόρειο Κορέα καθώς και η ανάγκη διατήρησης καλών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής αποτελούν κοινά σημεία στο πρόγραμμα εξωτερικής στρατηγικής τους. Επιπλέον, η γοητεία που ασκεί η κουλτούρα και τα πολιτιστικά αποκυήματα στη παγκόσμια σφαίρα είναι ένα ακόμα κοινό που τις φέρνει μαζί στο διεθνές προσκήνιο. Ωστόσο, οι διαφορετικές πεποιθήσεις όσον αφορά τη Κίνα αποτελούν σημείο τριβής. Για την Ιαπωνία, δημιουργούνται θέματα ασφαλείας, τα οποία η Κορέα δεν διαθέτει. Το 2019, η Ιαπωνία αφαίρεσε την Νότια Κορέα από τη λίστα με τις προτιμώμενες χώρες εμπορικών συναλλαγών και μέχρι τον Μάρτιο, η σχέση των δύο χωρών περνούσε μια μικρή κρίση. Ο στόχος της συνάντησης είναι να αποδειχτεί, πως μια καλή συνεργασία μπορεί να ενδυναμώσει τα δύο κράτη και πως η καλή συνεννόηση αξίζει πολλά παραπάνω από την προσκόλληση στο σκοτεινό παρελθόν. Στην συνάντηση πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή πληροφοριών, διάλογοι που αφορούν τα θέματα ασφαλείας τα οποία είχαν να αγγιχτούν από το 2018. Οι Η.Π.Α. χαιρέτησαν θετικά αυτή τη πρωτοβουλία. Το μίτινγκ κράτησε 85 λεπτά και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση της βορειοκορεατικής απειλής. Η συνεργασία,, όπως φαίνεται θα συνεχιστεί, τουλάχιστον για όσο τα συμφέροντα παραμένουν κοινά.

Το μεγάλο αυτό βήμα είναι δύσκολο να αγνοηθεί, παρ’ όλα αυτά δεν παύει να είναι ένα από τα πολλά, που θα πρέπει να παρθούν μέχρι οι σχέσεις των δύο κρατών να αγγίξουν το ιδανικό. Η προθυμία των αρχηγών για βελτίωση των όρων συνεργασίας ανοίγει τον δρόμο για πιο αισιόδοξες προβλέψεις. Στην διαρκώς μεταβαλλόμενη σφαίρα τίποτα δεν κρατά για πάντα, ίσως η σειρά κατευνασμού της έχθρας να έχει φτάσει. Η προθυμία για αλλαγή προσδίδει θετική νότα σε μια χρόνια κόντρα, της οποίας το χρώμα δύσκολα ξεβάφει. Οι «φίλεχθροι», όμως, δεν παύουν να είναι «φίλεχθροι».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• What’s Behind Japan and South Korea’s Latest Attempt to Mend Ties? United States Institute of Peace, διαθέσιμο εδώ
• The weight of history: Why the recent thaw in South Korea-Japan relations may not last, European Council of Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
• The Japan-South Korea Relationship, CSIS, διαθέσιμο εδώ