Του Δημήτρη Τσελίκα,
Ο Κροίσος ήταν γιος του Αλυάττη και βασιλιάς της Λυδίας. Η ιστορία του μας είναι γνωστή κυρίως από τις Ιστορίες του Ηροδότου. Σε συνέχεια της επεκτατικής πολιτικής των Λυδών βασιλέων, ο Κροίσος επιτέθηκε στους Έλληνες της Μικράς Ασίας, και συγκεκριμένα στους Εφέσιους, στους Ίωνες και στους Αιολείς. Το κράτος του ήταν αχανές, και εκτός από τους Έλληνες είχε κυριεύσει και τους Λυδούς, τους Φρύγες, τους Μυσούς, τους Μαριανδυνούς, τους Χάλυβες, τους Παφλαγόνες, τους Θράκες, τους Θυνούς, τους Βιθυνούς, τους Κάρες, και τους Παμφύλους.
Ο Κροίσος μας είναι περισσότερο γνωστός από τη συνάντηση που είχε με τον Σόλωνα, τον σπουδαίο Αθηναίο νομοθέτη και έναν εκ των Επτά Σοφών της αρχαιότητας. Σε εκείνη την επίσκεψή του στα ανάκτορα του Κροίσου, ο Σόλων του είπε ότι κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να θεωρείται ευτυχισμένος προτού φτάσει στο τέλος της ζωής του (το περίφημο «μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε»), αφού η ζωή μας εξαρτάται από την τύχη. Αυτό το περιστατικό είναι πολύ γνωστό στους περισσότερους, και στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με ένα άλλο, που δεν αναφέρεται τόσο συχνά.
Όταν ο Κύρος ο πρεσβύτερος εκθρόνισε τον Αστυάγη, βασιλιά των Μήδων, και τους κατέλαβε, η δύναμη των Περσών άρχισε να αυξάνεται απειλητικά. Ο Κροίσος θέλησε να μάθει πώς θα του ήταν δυνατό να ανακόψει αυτήν τους την ορμή, και για αυτόν τον λόγο ρώτησε όλα τα μαντεία της Ελλάδος και της Λιβύης. Έτσι, έστειλε απεσταλμένους στους Δελφούς, στις Άβες της Φωκίδας, στη Δωδώνη, στο μαντείο του Αμφιαράου, στο μαντείο του Τροφωνίου, στο ιερό των Βραγχιδών στη Μίλητο και στο ιερό του Άμμωνα στη Λιβύη. Σε αυτούς έδωσε τις εξής εντολές: από την ημέρα της αναχώρησής τους από τις Σάρδεις (πρωτεύουσα του κράτους) να αρχίσουν να μετρούν τις μέρες, και την εκατοστή μέρα να προσέλθουν στα μαντεία και να ρωτήσουν τί κάνει εκείνη τη συγκεκριμένη ώρα ο βασιλιάς των Λυδών Κροίσος, ο γιος του Αλυάττη, και όποιον χρησμό δώσει το μαντείο να τον καταγράψουν και να του τον φέρουν. Δεν έχουν καταγραφεί και διασωθεί οι απαντήσεις των υπόλοιπων μαντείων, αλλά μόνο των Δελφών. Όταν εκεί οι απεσταλμένοι ρώτησαν, η Πυθία τους απάντησε τα εξής:
«Γνωρίζω εγώ τον αριθμό της άμμου και τα μέτρα της θαλάσσης
Κατανοώ τον κωφάλαλο και τον άλαλο ακούω
Αισθάνομαι την οσμή σκληροκέλυφης χελώνας
Που ψήνεται σε χάλκινη χύτρα μαζί με κρέατα αρνίσια,
Χαλκός από επάνω χαλκός από κάτω.»
(οἶδα δ᾽ ἐγὼ ψάμμου τ᾽ ἀριθμὸν καὶ μέτρα θαλάσσης,
καὶ κωφοῦ συνίημι καὶ οὐ φωνεῦντος ἀκούω.
ὀδμή μ᾽ ἐς φρένας ἦλθε κραταιρίνοιο χελώνης
ἑψομένης ἐν χαλκῷ ἅμ᾽ ἀρνείοισι κρέεσσιν,
ᾗ χαλκὸς μὲν ὑπέστρωται, χαλκὸν δ᾽ ἐπίεσται.)
Οι Λυδοί κατέγραψαν αυτόν τον χρησμό και επέστρεψαν στις Σάρδεις. Όταν γύρισαν όλοι οι απεσταλμένοι, ο Κροίσος συγκέντρωσε τα γράμματα και τα διάβασε ένα ένα. Κανείς, όμως, από τους χρησμούς δεν τον ικανοποιούσε. Όταν έφτασε στον χρησμό των Δελφών, αμέσως προσευχήθηκε και τον δέχτηκε, αφού εκείνο το μαντείο βρήκε το τι έκανε εκείνος την καθορισμένη μέρα. Είχε επιλέξει κάτι που αποκλείεται να το έβρισκε οποιοσδήποτε κανονικός άνθρωπος: αφού έκοψε σε τεμάχια μια χελώνα και ένα αρνί, τα έβαλε μαζί να βράσουν σε χάλκινη χύτρα, που τη σκέπασε σε χάλκινο επίσης κάλυμμα. Εκτός από το μαντείο των Δελφών, σωστή απάντηση έδωσε και το Αμφιαράειο, το περίφημο μαντείο του Ωρωπού. Η απάντηση δεν έχει σωθεί, όμως γνωρίζουμε πως ο Κροίσος αυτά τα δύο μαντεία θεώρησε αξιόπιστα.
Μετά από αυτό, ο Κροίσος έκανε πολλές θυσίες για να κερδίσει την εύνοια των Δελφών. Θυσίασε 3.000 ζώα και έκαψε κλίνες επίχρυσες και επάργυρες, ρούχα πορφυρά, χιτώνες και χρυσές φιάλες. Επίσης έλιωσε χρυσό και κατασκεύασε 117 μικρές πλίνθους. Από αυτές 4 ήταν από καθαρό χρυσό και οι υπόλοιπες από λευκό χρυσό. Κατασκεύασε άγαλμα λιονταριού από χρυσάφι, και τα έστειλε στους Δελφούς, μαζί με 2 κρατήρες (έναν χρυσό και έναν αργυρό). Στο Αμφιαράειο έστειλε μια ασπίδα ολόχρυση και ένα δόρυ ολόχρυσο, αφιερώματα στον ήρωα Αμφιάραο του οποίου τον βίο έμαθε.
Στους Λυδούς που θα συνόδευαν τα δώρα στα ιερά έδωσε επίσης εντολή να ρωτήσουν τα μαντεία αν θα έπρεπε να εκστρατεύσει εναντίον των Περσών και αν έπρεπε να πάρει μαζί του συμμαχικό στράτευμα. Οι απεσταλμένοι διατύπωσαν το εξής ερώτημα:
«Ο Κροίσος, ο βασιλιάς των Λυδών, και άλλων εθνών, επειδή θεωρεί ότι τα μαντεία αυτά είναι μοναδικά στον κόσμο, χάρισε σε εσάς δώρα αντάξια των μαντευμάτων σας και τώρα σας ρωτάει εάν πρέπει να εκστρατεύσει κατά των Περσών και εάν πρέπει να συμπεριλάβει μαζί του κάποιο συμμαχικό στράτευμα.»
Τα δύο μαντεία συνέπεσαν στην απάντησή τους λέγοντας ότι αν εκστρατεύσει, θα καταστρέψει ένα μεγάλο κράτος. Τον συμβούλευσαν επίσης να βρει τους πιο ισχυρούς των Ελλήνων και να τους κάνει συμμάχους του. Ο Κροίσος θεώρησε πως θα καταστρέψει το κράτος του Κύρου, και ευχαριστήθηκε πολύ από τους χρησμούς. Γι’ αυτό ξαναέστειλε στους Δελφούς απεσταλμένους με δώρα (2 στατήρες χρυσό στον κάθε ιερέα), και αυτοί παραχώρησαν στους Λυδούς προτεραιότητα χρησμοδοτήσεων, φορολογική ατέλεια, πρωτοκαθεδρία στις εορτές και δικαίωμα σε όποιον το επιθυμεί να γίνεται ισόβιος πολίτης των Δελφών. Μετά από αυτά τα δώρα, ο Κροίσος ζήτησε για τρίτη φορά χρησμό, ρωτώντας εάν η βασιλεία του θα διαρκούσε πολλά χρόνια. Η απάντηση της Πυθίας ήταν η εξής:
«Όταν ένα μουλάρι γίνει βασιλιάς των Μήδων,
Τότε, Λυδέ με τα τρυφερά πόδια, κοντά στον Έρμο τον χαλικοβριθή
Να φύγεις, χωρίς να αργοπορείς μήτε να ντραπείς να φανείς δειλός.»
(ἀλλ᾽ ὅταν ἡμίονος βασιλεὺς Μήδοισι γένηται,
καὶ τότε, Λυδὲ ποδαβρέ, πολυψήφιδα παρ᾽ Ἕρμον
φεύγειν μηδὲ μένειν, μηδ᾽ αἰδεῖσθαι κακὸς εἶναι.).
Όταν έμαθε τον χρησμό ο Κροίσος χάρηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά, αφού ήταν βέβαιος ότι ένα μουλάρι αντί ανθρώπου δεν θα γίνει ποτέ βασιλιάς των Μήδων, επομένως ούτε ο ίδιος ούτε οι απόγονοί του θα έπαυαν να βασιλεύουν.
Μετά από τον αποτυχημένο πόλεμο εναντίον των Μήδων, όπου ο Κροίσος ηττήθηκε και λίγο έλλειψε να καεί στην πυρά, ζήτησε από τον Κύρο την άδεια να στείλει τις χειροπέδες του στο μαντείο και να του ζητήσει τον λόγο επειδή τον εξαπάτησε. Έστειλε, λοιπόν, Λυδούς, οι οποίοι ρώτησαν τον θεό αν ντρέπεται για τους χρησμούς που δίνει και ξεσήκωσε τον Κροίσο να κάνει πόλεμο, αν υπάρχει νόμος στους Έλληνες που επιβάλλει στους θεούς να φέρονται με αχαριστία και του έδειξαν τις χειροπέδες λέγοντας πως αυτά είναι τα λάφυρα που κέρδισε. Η Πυθία όμως απάντησε πως από τα καθορισμένα από την μοίρα δεν ξεφεύγει κανείς. Ο Κροίσος πλήρωσε για την ατιμία του προγόνου του, ο οποίος πήρε παράνομα την εξουσία (ο περίφημος Γύγης), και το μόνο που μπόρεσε να κάνει ο Απόλλων ήταν να επιβραδύνει για τρία χρόνια την μοίρα του, ενώ τον βοήθησε σβήνοντας την φωτιά στην πυρά του.
Το βασίλειο που θα κατέστρεφε ο Κροίσος εκστρατεύοντας ήταν το δικό του βασίλειο, ενώ και ο χρησμός με το μουλάρι αφορούσε τον Κύρο, του οποίου η μητέρα καταγόταν από ανώτερη κοινωνική τάξη (κόρη του βασιλιά των Μήδων Αστυάγη) και ο πατέρας του από κατώτερη (Πέρσης, υπήκοος των Μήδων). Επομένως, μόνο ο Κροίσος ήταν υπεύθυνος για αυτά που έπαθε. Όταν του ανακοίνωσαν τις απαντήσεις του μαντείου, αναγνώρισε τα σφάλματά του. Αυτές ήταν οι περίφημες συνδιαλλαγές του Κροίσου με τα ελληνικά μαντεία, και οι αποφάσεις που συνετέλεσαν στην πτώση των Λυδών και στην άνοδο των Μήδων – Περσών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κροίσος, ehw.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Α’ – Κλειώ (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος, Α. Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
