Του Θανάση Μάριζα,
Η ανισότητα, τόσο χρηματική όσο και θεσμική, μεταξύ των «παραγωγικών χεριών» και των «διοικητικών εγκεφάλων» είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο του μοντέρνου οικονομικού συστήματος, από τη Βιομηχανική Επανάσταση έως και σήμερα. Σε μια ανοιχτή, παγκοσμιοποιημένη αγορά που δίνει έμφαση στις ατομικές ενέργειες και το αδίστακτο σκαρφάλωμα της κοινωνικής σκάλας, όλα περιστρέφονται γύρω από τον άξονα της μεγιστοποίησης του κέρδους. Εντός αυτών των συνθηκών, έχουν σφυριλατηθεί κι οι αντιτιθέμενες, σχεδόν στερεοτυπικές απεικονίσεις του «δεξιού» εργοδότη, που ενδιαφέρεται μόνο για τα νούμερα και αναζητεί ευκαιρίες για περικοπή ακόμη και αυτονόητων παροχών, και του «αριστερού» εργαζομένου, που πασχίζει να διεκδικήσει τα κεκτημένα του και συχνά οδηγείται στη, φαινομενικά ενστικτώδη, λύση της συλλογικής δράσης, μέσω εργατικών συνδικάτων.
Η τελευταία αυτή διάσταση έχει αποκτήσει μια ιδιαιτέρως δυναμιτιστική έννοια, στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού. Σε μια χώρα, προπύργιο του καπιταλισμού, όπου η ατομική, άνευ ορίων εργασία έχει εδραιωθεί μέσω του «Αμερικανικού Ονείρου», συγκριτικά αριστερίζοντες απόψεις περί εργατικών δικαιωμάτων έχουν δαιμονοποιηθεί ως επικίνδυνα αντιφρονούντα στοιχεία προς το “status quo” της κεντροδεξιάς, φιλελεύθερης, χριστιανικής, όσο ειρωνικό κι αν είναι αυτό, δημοκρατίας. Οι εποχές του μακαρθισμού, στα ευρύτερα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου, δεν αποτελούν και τόσο μακρινές αναμνήσεις, μέσα στον χαώδη λαβύρινθο της Ιστορίας.
Το τελευταίο κεφάλαιο, σε αυτό το ατελείωτο βιβλίο, γράφεται αυτή τη στιγμή. Η υπαρξιακή κρίση της αγοράς εργασίας, μετά και την πανδημία του COVID-19, έδωσε νέα «πνοή» στις εργατικές προσπάθειες. Εταιρικοί κολοσσοί, όπως οι Amazon και Starbucks, κλήθηκαν να καταπνίξουν ολοένα και ισχυρότερα συνδικαλιστικά κινήματα, τα οποία εν τέλει γνώρισαν μια σχετική επιτυχία. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, κι αφορμή συγγραφής του παρόντος κειμένου, αποτελεί η μαζική κινητοποίηση του καλλιτεχνικού χώρου, όπου οι ενώσεις σεναριογράφων (Writers Guild of America / WGA) και ηθοποιών (Screen Actors Guild – American Federation of Television and Radio Artists / SAG – AFTRA) έχουν αντιταχθεί έναντι στον «κοινό εχθρό» της ένωσης παραγωγών κινηματογράφου και τηλεόρασης (Alliance of Motion Picture and Television Producers – AMPTA).
Τα ευρύτερα αίτια παραπέμπουν σε έναν πολύπλοκο ιστό λειτουργίας της βιομηχανίας του θεάματος, αλλά οι επιθυμίες των δυο πλευρών μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: μεγαλύτερη εργατική ασφάλεια και οικονομικές απολαβές για τους δημιουργούς, διατήρηση της τρέχουσας δυναμικής για τους παραγωγούς. Οι αξιώσεις των πρώτων βασίζονται στην άνοδο απειλών ως προς την ίδια τη φύση της εργασίας τους (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη για τη συγγραφή ή διόρθωση σεναρίων), αλλά και στην εξασφάλιση μιας «μεγαλύτερης μερίδας της πίτας» των εσόδων, μέσα σε ένα κλίμα εκμετάλλευσης κι ολοένα αυξανόμενης οικονομικής ευαλωτότητας.
Κεντρικό ρόλο παίζει μια από τις πιο καίριες αδυναμίες, που με τον καιρό έχει πάρει διαστάσεις χαρακτηριστικού, του καπιταλισμού: η ανθρώπινη απληστία. Όχι από την άποψη των εργαζομένων, φυσικά, αλλά των εργοδοτών. Μιλώντας με καθαρά, «ψυχρά» νούμερα, αποτελεί «γενναίο» συλλογισμό το να μην καταλήξουμε στο ίδιο συμπέρασμα: Ο κορυφαίος εξέχων παραγωγός του Hollywood, ονόματι David Zaslav, είχε απολαβές $498,915,318 για την πενταετία 2018 – 2022, δηλαδή 384 (!) φορές τον μέσο μισθό ενός σεναριογράφου. Δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Σε ευρύτερη κλίμακα, οι μέσες πληρωμές των παραγωγών «εκτοξεύθηκαν» στα $28 εκατομμύρια για το 2021, αύξηση 53% από το 2018 κι 108 φορές ο μέσος μισθός σεναριογράφων. Μέσα σε αυτήν την «ευωδία» κερδών, πόσο βελτιώθηκε η κατάσταση για τους τελευταίους; Καθόλου, είναι η απάντηση, καθώς ο μισθός τους έχει μείνει ποσοτικά σταθερός στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα, ουσιαστικά παρουσιάζοντας μείωση 14%, εάν λάβουμε υπόψιν και τον πληθωρισμό.
Όταν, λοιπόν, οι χαμηλότεροι –και «αναλώσιμοι»– της εργατικής αλυσίδας, καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα, σε δυσχερείς περιόδους, χωρίς να απολαμβάνουν τα αντίστοιχα προνόμια, σε ευνοϊκότερες συγκυρίες, είναι λογικό κι επόμενο να αντιδράσουν με έναν από τους λιγοστούς τρόπους που τους δίνεται: αποτραβώντας, συλλογικά, τις υπηρεσίες τους. Η τάση αυτή προφανώς ενισχύεται, όταν οι συμμετέχοντες της θεωρούν πως δε διαθέτουν κάποια αποτελεσματική διέξοδο μέσω του πολιτικού συστήματος, οπότε αναγκάζονται να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Πράγματι, η πολιτική διάσταση του ζητήματος είναι, αν μη τι άλλο, ασαφής. Ο έντονος δικομματισμός του αμερικανικού «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» σημαίνει πως, κάτω από τη στέγη της κυβερνούσας παρατάξεως των Δημοκρατικών, αναγκάζονται να συγκατοικήσουν τόσο κλασικοί φιλελεύθεροι αντιλήπτορες του καπιταλιστικού συστήματος, όσο και πιο προοδευτικοί υποστηρικτές μιας ηπιότερης, ελαφρώς σοσιαλιστικής εναλλακτικής . Επιφανέστερη φιγούρα των τελευταίων, και κατ’ επέκταση ο κατ’ εξοχήν θιασώτης των εργατικών δικαιωμάτων στις Η.Π.Α., είναι ο Bernie Sanders.
Ανήκοντας ιστορικά στην «ανεξάρτητη» κατηγορία, ο Sanders, ευθυγράμμισε πολλάκις τις πολιτικές του φιλοδοξίες με τους Δημοκρατικούς, διεκδικώντας μέσω εκείνων εις διπλούν και το προεδρικό χρίσμα. Παρά τις αρκετά επιτυχημένες καμπάνιες του, εν τέλει αναγκάστηκε να υποχωρήσει μπροστά σε συγκριτικά πιο «παραδοσιακούς» υποψηφίους, ονομαστικά τους Hillary Clinton και Joe Biden. Όντας ήδη 81 ετών, και αναγνωρίζοντας τα όρια της ηλικίας του (σε αντίθεση με τον μόλις κατά ενός έτους νεότερο Biden), ο Sanders επιβραδύνει την αξιοσημείωτη πολιτική του καριέρα, αφήνοντας χώρο σε νεότερους εκπροσώπους να ηγηθούν της προοδευτικής ομάδας των Δημοκρατικών.
Συγκριτικά συντομότερη μνεία παρέχεται στους Ρεπουμπλικάνους, καθώς η συντριπτική, εάν όχι απόλυτη, πλειοψηφία τους είναι σταθερά έναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια «ανατάραξης» του εργασιακού κατεστημένου, είτε πρόκειται για απόπειρες ανύψωσης του κατώτατου μισθού και φορολόγησης των πλουσιότερων, είτε για εργατικές κινητοποιήσεις του ανωτέρω χαρακτήρα.
Υπολογίζοντας όλα τα παραπάνω, μένει να αποδειχθεί το κατά πόσο οι τωρινές εξελίξεις θα αποτελέσουν σημείο τομής για την ύπαρξη του ευρύτερου εργατικού κινήματος στην Αμερική, ή απλώς ένα ακόμη «σαμαράκι» στον αέναο αυτοκινητόδρομο του καπιταλισμού. Με την «αλλαγή φρουράς» των προοδευτικών Δημοκρατικών να συγχρονίζεται της αρχής των ετοιμασιών για τις προεδρικές εκλογές του 2024, και με την ανάδειξη ενός ενδοκομματικού αντιπάλου για τον Biden να βρίσκεται ακόμη σε εκκρεμότητα, όλα είναι πιθανά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The top Hollywood exec made $498 million in the last 5 years—384 times as much as the average writer, CNBC, διαθέσιμο εδώ
- The Businessmen Broke Hollywood, The Atlantic, διαθέσιμο εδώ
- A Writers’ Strike Might Grind Hollywood to a Halt: What You Need to Know, Vanity Fair, διαθέσιμο εδώ
- The rise and fall of US labor unions, and why they still matter, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- Labor Law Won’t Save Us, Jacobin, διαθέσιμο εδώ
- A Brief History of the US Labor Movement, Journal of Political Inquiry, διαθέσιμο εδώ
