Η δράση του πρίγκιπα Ανδρέα της Ελλάδας κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία

Του Βασίλη Παπαδήμου,

Ήδη μετά το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, την οποία ακολούθησε η καταστροφή του μικρασιατικού ελληνισμού και η έξοδος ενός περίπου εκατομμυρίου αλύτρωτων Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους, έγινε μια προσπάθεια εύρεσης των υπαίτιων της αποτυχίας. Εκτός της Δίκης – παρωδίας των Έξι πραγματοποιήθηκαν και άλλα στρατοδικεία. Ανάμεσα στους καταδικασθέντες ήταν και ο πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας, αδελφός του βασιλέως Κωνσταντίνου, ο οποίος υπηρέτησε σε επιτελικές θέσεις στο μικρασιατικό μέτωπο και στον οποίο αποδόθηκαν ευθύνες για ανυπακοή εντολών ανωτέρων του. Ωστόσο, η εκτέλεσή του δεν πραγματοποιήθηκε κατόπιν παρέμβασης του βρετανικού θρόνου. Παρακάτω θα γίνει προσπάθεια προσέγγισης της δράσης του στη διάρκεια της εκστρατείας, προκειμένου να φανεί εν τέλει ο βαθμός των ευθυνών του.

Μετά την ατυχή έκβαση των επιχειρήσεων του Μαρτίου 1921, τα στρατεύματα παρέμεναν στις περιφέρειες Προύσης (Γ΄ ΣΣ) και Ουσάκ – Τουμλού Μπουνάρ (Α΄ και Β΄ ΣΣ). Στις 26 Ιουνίου (παλαιό ημερολόγιο), η Στρατιά Μικράς Ασίας εξέδωσε εντολή για τη διεξαγωγή νέων επιχειρήσεων προώθησης των ελληνικών στρατευμάτων ανατολικότερα. Στόχος ήταν η εκκαθάριση της περιοχής Αφιόν Καραχισάρ από τις εκεί αμυντικές συγκεντρώσεις των τουρκικών στρατευμάτων και παράλληλα η υπερκέρασή τους με σκοπό να μην υπάρχει δυνατότητα υποχώρησής τους προς Κιουτάχεια ή Ικόνιο. Παράλληλα, δόθηκαν διαταγές προέλασης και στις μονάδες του βόρειου τμήματος της Στρατιάς. Η ΧΙΙ Μεραρχία στη διοίκηση της οποίας βρισκόταν ο πρίγκιπας Ανδρέας, θα έπρεπε να επιχειρήσει δια Σινάν Πασά και Πασά Κιόι στο νότιο άκρο του μετώπου και να βάλει εναντίον των τουρκικών δυνάμεων στην περιοχή Μπάλ Μαχμούτ – Κιουτσούκ Τζορτζά με απώτερο στόχο την απώθηση των δυνάμεων και την αποκοπή τους από το Ικόνιο.

Στις 24 Ιουνίου, ξεκίνησε από το Ινέι όπου βρισκόταν ο Ανδρέας και η υπ’ αυτόν Μεραρχία προκειμένου να εκτελέσουν τις διαταγές για προέλαση του Γενικού Στρατηγείου. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο πρίγκιπας, η πορεία ήταν αρκετά κοπιαστική, καθώς οι περιοχές ήταν δύσβατες και ο καιρός ζεστός, ενώ δεν παραλείπει να επικρίνει το γεγονός ότι δεν δόθηκαν περιθώρια ανάπαυλας των στρατευμάτων. Η αποστολή της Μεραρχίας έληξε με επιτυχία και χωρίς σοβαρές απώλειες. Έπειτα, την 1^η Ιουλίου, η κατεύθυνση που ακολουθήθηκε ήταν προς βορρά, προς ενίσχυση των δυνάμεων που μάχονταν στην περιοχή της Κιουτάχειας.

Παράλληλα, το Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών είχε διαλυθεί και η ΧΙΙ Μεραρχία είχε υπαχθεί στο Α΄ ΣΣ. Στην προέλαση προς βορρά η Μεραρχία θα έπρεπε να ενεργήσει από κοινού με την ΙΙ Μεραρχία, νοτιότερα από την οποία βρισκόταν, στην περιοχή Μπελτζεμίζα. Σκοπός ήταν να πραγματοποιηθεί ένας ελιγμός προκειμένου τα τουρκικά στρατεύματα που αμύνονταν στην ευρύτερη περιοχή της Κιουτάχειας να αποκοπούν και να μη δύνανται να υποχωρήσουν. Όμως, μετά την κατάληψη της Κιουτάχειας, ο μεγαλύτερος όγκος του τουρκικού στρατού κατάφερε να διαφύγει. Καθώς βάδιζε προς βορρά στις 8 Ιουλίου, η Μεραρχία ενεπλάκη σε σύγκρουση με τουρκικά στρατεύματα τα οποία κατάφερε να απωθήσει. Η συμπλοκή αυτή οδήγησε τον πρίγκιπα Ανδρέα να συντάξει επιστολή προς τον Αρχιστράτηγο Παπούλα προκειμένου να του εκθέσει τη δύσκολη κατάσταση στην οποία η Μεραρχία του βρισκόταν, τις ελλείψεις και τον υπέρ των δυνατοτήτων της αγώνα που αυτή είχε καταβάλει, με τον Αρχιστράτηγο να κατανοεί πλήρως τα όσα του παρέθετε ο πρίγκιπας.

Ο πρίγκιπας αναφέρει στο έργο του πως αν και ο ελληνικός στρατός πέτυχε νίκη στην μάχη του Δορύλαιου (Εσκί Σεχίρ), ο τουρκικός στρατός δεν διαλύθηκε αλλά υποχώρησε τακτικά και ο ελληνικός στρατός δεν κατάφερε να επιτύχει την καταδίωξή του. Μετά τις μάχες της 8^ης Ιουλίου και την κατάληψη του Εσκί Σεχίρ, η κυβέρνηση των Αθηνών επιθυμούσε την συνέχιση των επιχειρήσεων και την περεταίρω προώθηση του ελληνικού στρατού ενδότερα. Όπως αναφέρει ο πρίγκιπας, οι ενέργειες αυτές ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθούν υπό τις συνθήκες εκείνες όπου βρισκόταν τότε ο ελληνικός στρατός, καθώς αντιμετώπιζε ελλείψεις τόσο σε στρατιώτες όσο και σε υλικό. Επομένως, φαίνεται πως ήταν εξ αρχής αρνητικά διακείμενος σε επιπλέον επιχειρήσεις. Γνώμη του πρίγκιπα ήταν η επιστροφή στα όρια της Συνθήκης των Σεβρών ή σε κάποια άλλη πέραν αυτής, οπού θα ήταν δυνατή και η απόλυση ορισμένων κλάσεων στρατιωτών και η αποτελεσματική οργάνωση άμυνας.

Στις 23 Ιουλίου, ο πρίγκιπας Ανδρέας διορίστηκε διοικητής του Β΄ ΣΣ. Στο μεταξύ είχε ήδη από τις 15 του μηνός πραγματοποιηθεί το περίφημο Πολεμικό Συμβούλιο της Κιουτάχειας, στο οποίο αποφασίστηκε η συνέχιση της εκστρατείας και η κατεύθυνση προς την Άγκυρα με σκοπό να κατατροπώσουν τα στρατεύματα του Κεμάλ. Ως ημέρα έναρξης της προελάσεως ορίστηκε η 1^η Αυγούστου, οπότε και τα στρατεύματα του Β΄ ΣΣ εκκίνησαν από το Σεϊντί Γαζή όπου ήταν η βάση τους, νοτίως του Εσκί Σεχίρ και προέλαυσαν νοτίως του Σαγγάριου ποταμού. Στις πρώτες μέρες το Β΄ ΣΣ και ο πρίγκηπας ως διοικητής δεν αντιμετώπιζαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα, πέρα από μικρές παρενοχλήσεις του τουρκικού ιππικού και το άνυδρο και ξηρό του τόπου.

Στις 12 του μηνός εκδηλώθηκε επίθεση των ελληνικών στρατευμάτων έναντι των οποίων ο εχθρός αντέταξε έντονη αντίσταση, με αποτέλεσμα το Β΄ ΣΣ να αναγκαστεί να συνδράμει το Α΄ ΣΣ παρά τις διαταγές του Γενικού Στρατηγείου για παραμονή στις θέσεις με σκοπό κυκλωτική κίνηση για υπερκέραση του εχθρού. Από την 13^η του μηνός το Β΄ ΣΣ διεξήγαγε σφοδρούς αγώνες, κατάφερε, ωστόσο, να εκτελέσει τις διαταγές της ανώτατης διοίκησης. Σταδιακά όμως και λόγω ελλείψεων αλλά και της σφοδρής αντίστασης που πρόβαλλε ο εχθρός οι επιχειρήσεις διακόπηκαν.

Οι διαταγές του Γενικού Στρατηγείου προέβλεπαν επίθεση εναντίον του Γ΄ ΣΣ, το οποίο καλούσε σε «άμυνα έως εσχάτων» ενώ διέτασσε τα Α΄ και Β΄ ΣΣ σε «λυσσαλέα» επίθεση άμα τη ενάρξει της επίθεσης εναντίον του Γ΄ Σώματος. Σε αυτό το σημείο ο πρίγκιπας έπραξε αυτό για το οποίο αργότερα κατηγορήθηκε. Είχε ειπωθεί παλαιότερα η άποψη να μεταφερθεί ολόκληρο το Β΄ Σώμα από δεξιά της αμυντικής γραμμής όπου βρισκόταν, πίσω από το Γ΄ Σώμα στα βόρεια, ώστε να είναι σε θέση να το ενισχύσει. Η εντολή αυτή ουδέποτε εδόθη καθώς θεωρήθηκε πως δεν θα προλάβαινε να φτάσει εγκαίρως λόγω έλλειψης χρόνου.

Ο πρίγκιπας Ανδρέας όμως έκρινε πως η διαταχθείσα επίθεση ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί, αφενός μεν διότι οι τουρκικές δυνάμεις που βρίσκονταν απέναντί τους ήταν αριθμητικά υπέρτερες, αφετέρου δε διότι το Σώμα αντιμετώπιζε τεράστιο πρόβλημα ελλείψεων σε κάθε είδος. Στις 27 Αυγούστου, αποστέλλεται η απόφαση του πρίγκιπα στη Στρατιά και ξεκινά η προετοιμασία μετακίνησης. Στην ανάγνωση των όσων αυτοβούλως ο Ανδρέας είχε αποφασίσει, ο Αρχηγός της στρατιάς Παπούλας έφριξε, διατάσσοντας παράλληλα τον πρίγκιπα και τα στρατεύματά του να παραμείνουν στις θέσεις τους. Παρά την κατάφορη παράβαση εντολής, ο Ανδρέας δεν παύθηκε από τα καθήκοντά του. Στις 17 Σεπτεμβρίου, ζήτησε να αποχωρήσει με τη μορφή άδειας, ενώ η αντικατάστασή του έγινε λίγο καιρό αργότερα.

Στις 28 Αυγούστου σημειώθηκε επίθεση εναντίον τόσο των Α΄ και Β΄ ΣΣ όσο και του Γ΄. Τότε ήταν που έφτασε στο στρατηγείο του Β΄ Σώματος διαταγή που καλούσε τις δυνάμεις του να πραγματοποιήσουν την κίνηση που προηγουμένως είχαν απαγορεύσει. Η μετακίνηση πραγματοποιήθηκε μεν, όχι αμέσως δε, καθώς το Σώμα αμυνόταν σε επιθέσεις. Ωστόσο, το μέτωπο είχε αρχίσει να γίνεται φορτίο ασήκωτο για τα ελληνικά στρατεύματα, τα οποία σταδιακά άρχισαν να εγκαταλείπουν τον Σαγγάριο και να οργανώνονται στην προηγούμενη αμυντική γραμμή.

Μετά την καταστροφή ο βασιλόπαις Ανδρέας παραπέμφθηκε σε στρατοδικείο με κατηγορίες εγκατάλειψης θέσεων και άρνηση εκτέλεσης διαταγής. Η καταδίκη του σε θάνατο μετατράπηκε σε ισόβια υπερορία, μετά από παρέμβαση του αγγλικού θρόνου. Κατόπιν τούτων ο Ανδρέας αποχώρησε από την Ελλάδα μαζί με την οικογένειά του, και έκτοτε διέμενε σε προάστιο του Παρισιού όπου και πέθανε το 1944. Τόσο εκείνη την εποχή όπου τα πάθη του Εθνικού Διχασμού ήταν ακόμη έντονα και το μίσος προς την δυναστεία μεγάλο, όσο και σήμερα δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι σπεύδουν να ρίξουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης στον ίδιο και τις αποφάσεις που έλαβε.

Μια πιο ψύχραιμη προσέγγιση των γεγονότων όμως θα μπορούσε να δείξει ότι η αποτυχία οφειλόταν σε έναν συνδυασμό γεγονότων, τη σύγχυση στο Γενικό Στρατηγείο, τις ελλείψεις και την κόπωση, αλλά και την αδυναμία ορισμένων να διοικήσουν μεγάλες στρατιωτικές μονάδες. Πάντως, αν και ο πρίγκιπας Ανδρέας έκανε λάθη, εντούτοις δεν προκύπτει το συμπέρασμα ότι φέρει το βάρος της ευθύνης της αποτυχίας των επιχειρήσεων, καθώς εξετέλεσε με επιτυχία πολλές αποστολές οι οποίες υπερέβαιναν τις δυνατότητες των στρατευμάτων του.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βασιλόπαιδος Ανδρέου (1928), Δορύλαιον – Σαγγάριος, 1921, Παρίσι: εκδ. Αγών.
• ΓΕΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (1988), Η Εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν τομ 5^ος, επιχειρήσεις προς Άγκυραν 1921, μέρος 1^ο και 2^ο, Αθήνα: εκδ. Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού.
• ΓΕΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (1964), Η Εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν, τομ 4^ος, επιχειρήσεις Ιουνίου – Ιουλίου 1921, Αθήνα: εκδ. Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού.