Της Κατερίνας Ζευγίτη,
Η σύγχρονη κοινωνία, διαβιεί σε ένα περιβάλλον, στο οποίο η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών και των επιστημών οδήγησε και δύναται να οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις της ποιότητας όσον αφορά στην υγεία και στην ευδαιμονία του ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, ένα από τα πιο αρνητικά φαινόμενα που χαρακτηρίζουν την εποχή μας είναι το άγχος, το οποίο έχει πάρει τεράστιες και καταστροφικές διαστάσεις για τον άνθρωπο και αποτελεί ασθένεια της καθημερινότητας μας. Βέβαια, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι θεωρείται ως το τίμημα της ανθρωπότητας για την αλματώδη πορεία ανάπτυξης της τα τελευταία χρόνια. Ποιες είναι όμως οι πηγές του φαινομένου και ποιες οι συνέπειες του πάνω στη Γη;
Ας αναλογιστούμε ότι το άγχος αποτελεί μόνιμο στοιχείο στη ζωή όλων μας, καθώς οι έντονοι κι οι γρήγοροι ρυθμοί του σήμερα, όσο και η οικονομική ανασφάλεια αποτελούν ισχυρούς παράγοντες πίεσης πάντα σε συνδυασμό με την καταναλωτική μανία .
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναλύσουμε τις διάφορες αιτίες, αλλά και τα αποτελέσματά του.
Καταρχάς, ένας από τους πιο βασικούς λόγους που μπορούν να «σπρώξουν» κάθε άτομο σε αγχωτικές καταστάσεις και ιδίως έναν εργαζόμενο είναι η αδυναμία επαγγελματικής σταθερότητας, η οποία συνεπάγεται μια οικονομική αστάθεια, αλλά και την έλλειψη των απαραίτητων οικονομικών εσόδων για την κάλυψη βασικών αναγκών, όπως τροφής, ένδυσης ή ακόμη και φαρμάκων. Στην Ελλάδα για παράδειγμα, όπου τα επίπεδα ανεργίας παραμένουν στα ύψη αυξάνουν εύλογα την παρουσία άγχους, αφού η μη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου ζωής εξαντλεί ψυχικά καθέναν από εμάς. Δύσκολες καταστάσεις, εντούτοις, ζουν πλέον και όσοι εργάζονται, επειδή οι μειώσεις στους μισθούς με την παράλληλη αύξηση των τιμών στα προϊόντα και στις υπηρεσίες έχουν δυσχεράνει σε μεγάλο βαθμό τον προγραμματισμό κάθε οικογένειας. Έτσι, ο οικογενειακός προϋπολογισμός δεν είναι μια εύκολη υπόθεση και το άγχος κατακυριεύει τους πολίτες, οι οποίοι δυσκολεύονται να βιοποριστούν και να εξασφαλίσουν για τους ίδιους και τα παιδιά τους τα προς το ζην.
Σχετικά με την τάση που επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή να αναζητούμε συνεχώς το αίσθημα της ευτυχίας μέσα από την απόκτηση ολοένα και περισσότερων υλικών αγαθών και να αισθανόμαστε δυστυχισμένοι, όταν δεν θυσιαζόμαστε στον βωμό του κέρδους και ακόμη χειρότερα στην περίπτωση που δεν μας επιτρέπεται να αγοράσουμε όλα όσα επιθυμούμε, υπονομεύει κατά κάποιο δραστικό τρόπο τη ψυχική μας γαλήνη κι ισορροπία. Με άλλα λόγια, η δημιουργία κάλυψης ψεύτικων αναγκών σε συνδυασμό με τη στρεβλή αίσθηση πως μόνο μέσω της απόκτησης υλικών αγαθών θα επέλθει το αίσθημα της χαράς και της ικανοποίησης και όχι μέσω της διεύρυνσης πνευματικών οριζόντων και μέσω της καλλιέργειας αγνών συναισθημάτων, όπως της αλληλεγγύης και της αγάπης για τον συνάνθρωπο. Άρα, παρατηρείται ότι οποιοσδήποτε εξωθείται είτε στο να αυξάνει τις εργασιακές του υποχρεώσεις και να παραμελεί τις διαπροσωπικές του σχέσεις προκειμένου να καταφέρει να εκπληρώσει τις δαπανηρές επιθυμίες του είτε στο να βιώσει ένα διαρκές αίσθημα ματαίωσης σε περίπτωση που δεν αποκτήσει τις δυνάμεις που ονειρεύεται. Σίγουρη απόρροια, πάντως, είτε κατορθώσει κανείς να εκπληρώσει τις υποτιθέμενες αυτές ανάγκες είτε όχι, είναι η αύξηση του στρες, αφού επιβαρύνει το μυαλό με περιττές μάλιστα ανησυχίες όταν δεν υπάρχουν πόροι.
Επιπροσθέτως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι συχνά οι προβληματικές και επιφανειακές μας σχέσεις, έχουν επιτείνει το αίσθημα της μοναξιάς. Είναι γεγονός ότι αδυνατούμε να συνάψουμε σχέσεις που να στηρίζονται σε γερές βάσεις, επειδή ελλοχεύει ο φόβος μήπως απογοητευτούμε ή πληγωθούμε. Αντιθέτως, εξαιτίας της καχυποψίας που έχει φωλιάσει στις καρδιές μας, συνάπτουμε πολύ συχνά σχέσεις, οι οποίες στηρίζονται πάνω σε συμφέροντα. Κι όταν πάρουμε αυτό που θέλουμε και αναζητούμε γινόμαστε κυνικοί χωρίς να σκεφτόμαστε το συναισθηματικό δέσιμο που μπορεί να ένιωσε ο άλλος. Με λίγα λόγια, είμαστε υποταγμένοι στον φθόνο και στον ανταγωνισμό. Επομένως, καταλήγουμε να αισθανόμαστε μόνοι και δυσκολευόμαστε να προσδώσουμε νόημα σε οτιδήποτε δεν έχει χρηματική αξία. Επιπλέον, οι περισσότεροι δεσμοί έχουν χάσει την κάποτε αγνή κι ειλικρινή τους διάσταση, κι έχουν υποκατασταθεί από σχέσεις ανταγωνισμού για το ποιος έχει επιτύχει περισσότερα στη ζωή του. Προφανώς, βέβαια, μια τέτοια νοοτροπία, ιδίως στην Ελλάδα που δοκιμάζεται από μια παρατεταμένη οικονομική κρίση, εντείνει σημαντικά το άγχος, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που βιώνουν αισθήματα αποτυχίας, διότι δεν έχουν τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τους ιδανικούς για εκείνους εργασιακούς και οικονομικούς στόχους.
Τέλος, παρατηρείται ότι εξαιτίας της αστικοποίησης πιεζόμαστε και γινόμαστε αγχωτικοί. Είναι αλήθεια ότι ο άξενος χαρακτήρας των μεγαλουπόλεων σε συνδυασμό με την έλλειψη επικοινωνίας μέσα σε αυτές οδηγεί σε έναν ασφυκτικό τρόπο ζωής. Παράλληλα, φαίνεται ότι παρά τις ποικίλες τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν συνεισφέρει στη σημαντική εξοικονόμηση χρόνου στις διάφορες δραστηριότητες, οι περισσότεροι έχουν καθημερινά να διαχειριστούν ένα εξαιρετικά φορτωμένο πρόγραμμα με πλήθος υποχρεώσεων. Άρα, διακατέχονται διαρκώς από την αίσθηση πως δεν έχουν αρκετό χρόνο και πως οφείλουν να πιέσουν ακόμη περισσότερο τον εαυτό τους προκειμένου να εκπληρώσουν όλες τους τις επιθυμίες.
Το στρες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής όλων κι έχει εγκατασταθεί τόσο βαθιά που επηρεάζει τον κορμό της προσωπικότητας και διαποτίζει διαστροφικά το εγώ.
Πρωτίστως, σε προσωπικό επίπεδο παγιδεύει το θύμα του και το «σπρώχνει» στο να σκέφτεται μόνο αρνητικά χωρίς να βλέπει καμία διέξοδο. Ακόμη, έχει τη μαγική ικανότητα να επηρεάζει σημαντικά τη συμπεριφορά του και υπονομεύει τη δυνατότητα του να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τις υποχρεώσεις του. Εν ολίγοις, τα άτομα εμφανίζουν ποικίλα συμπτώματα, όπως την τάση απομόνωσης, την αυξημένη ευερεθιστότητα καθώς και διαρκείς εναλλαγές στη διάθεση. Συνεπώς, δυσκολεύονται να φέρουν εις πέρας τα καθήκοντα τους, να αντιμετωπίσουν κάθε εμπόδιο με ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Κάτι που συνεπάγεται τη μειωμένη απόδοσή τους στον εργασιακό τους χώρο καθώς και την αρνητική τους συμπεριφορά απέναντι στους οικείους τους. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον Gil-Monte (2002), που αναφέρεται σε μελέτη του Zavala (2008), η εξουθένωση είναι μια απάντηση στο χρόνιο εργασιακό άγχος. Στην πραγματικότητα, στη μελέτη αυτή αναφέρεται ότι η εξάντληση είναι μία από τις συνέπειες του στρες. Μερικά από τα συμπτώματα της εξάντλησης είναι η σωματική εξουθένωση , το αίσθημα υπερφόρτωσης, η αδυναμία συγκέντρωσης, κι η αίσθηση υπερβολής.
Εκτός απ’ αυτό, είναι γεγονός ότι η ανάγκη μας να απαλλαχθούμε από τις άσχημες σκέψεις μας, μας εξωθεί στο να ψάξουμε επιζήμιες για την υγεία μας λύσεις. Για παράδειγμα, συνηθίζεται να καταφεύγουμε στο κάπνισμα ή στο αλκοόλ. Προκύπτει λοιπόν, μια ανεπιθύμητη διασύνδεση ανάμεσα στις δυσμενείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και την υγεία των πολιτών, αφού το κλίμα ανασφάλειας που επικρατεί σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο αυξάνει δραματικά τα επίπεδα άγχους που βιώνουν και τους ωθεί σε καταχρήσεις ή άλλες εξίσου λανθασμένες επιλογές.
Όσον αφορά την ενασχόληση κάθε πολίτη με τα κοινά και με τις συναναστροφές του, καταλαβαίνουμε ότι το άγχος ασκεί επιρροή και δεν επιτρέπει την ικανότητα αποδοχής και επεξεργασίας των πολιτικών εξελίξεων με επακόλουθο να αντιδρά σπασμωδικά. Συμπερασματικά, η παρατεταμένη αίσθηση ανασφάλειας καθιστά το κοινωνικό σύνολο ευερέθιστο, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια υπερβολική, ίσως και βίαιη αντίδραση, σε μια πιθανή αιφνίδια αλλαγή.
Σε τελευταία ανάλυση, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τον αντίκτυπο που έχει το φαινόμενο πάνω στον ίδιο μας τον εαυτό και κυρίως πάνω στο σώμα μας. Συνοπτικά, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμες, δηλαδή με το να έχουμε συχνές ζαλάδες κατά τη διάρκεια της ημέρας ή και με το να ερχόμαστε αντιμέτωποι με κρίσεις πανικού.
Επιλογικά, από όσα προαναφέρθηκαν κατανοούμε ότι βαδίζουμε σε έναν κόσμο αβέβαιο, όπου κυριαρχεί η ανασφάλεια και ο φόβος για το αύριο. Και προκειμένου να αποδράσουμε από την πραγματικότητα θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας και να είμαστε πιο αισιόδοξοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προτάσεις για τον ελεύθερό μας χρόνο, philo-logika.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- 6 Συναισθηματικές επιπτώσεις του άγχους στην καθημερινότητα, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
