Της Ισμύνης Παπαγιαννοπούλου,
Ο ρόλος και η σημασία της Πυθίας στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα σημαντικοί. Τα Πύθια (πληθυντικός) κατείχαν μοναδική θέση στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Οι αρχαίες πηγές χρησιμοποιούν τους ακόλουθους όρους για να την περιγράψουν: ιέρεια, μάντης και προφήτης. Δεν υπάρχει συνέπεια στην χρήση αυτών των όρων επομένως ο ρόλος της Πυθίας φαίνεται να είναι απροσδιόριστος σε μεγάλο βαθμό. Η Πυθία δεν είχε, επίσης, διοικητικό ρόλο, απ’ όσο μπορούμε να πούμε. Αυτή η λειτουργία πραγματοποιούνταν από το γενικό συμβούλιο στην Αμφικτυωνία. Μπορεί, ίσως, να περιγραφεί η Πυθία ως πράκτορας του Απόλλωνα, αφού ενέργησε για λογαριασμό του στην διαδικασία διαβούλευσης. Ο χρησμός της λεγόταν αινιγματικά, λακωνικά και δυσνόητα.
Η ετυμολογική ρίζα του ονόματος Πυθία προέρχεται επίσης από την ιστορία προέλευσης που σχετίζεται με τους Δελφούς. Η λέξη «Πυθία» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «πυνθάνομαι», που σημαίνει πληροφορούμαι. Άλλοι πιστεύουν ότι προέρχεται από το «Πύθων», το όνομα ενός ερπετού, φιδιού ή «δράκου» που σκότωσε κατά τη μυθολογία ο Απόλλωνας για να κυριεύσει το χώρο του μαντείου στους Δελφούς. Μέχρι τότε το μαντείο ήταν το κέντρο της χθόνιας λατρείας της Γαίας. Το «πύθων» με τη σειρά του θεωρείται μερικές φορές ότι προέρχεται από το ρήμα «πύθειν» (σαπίζει), ίσως όμως σχετίζεται με τη λέξη «πάθος».
Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι πρέπει να ήταν μια γυναίκα ντόπια άνω των 50 ετών, που είχε ζήσει μια καλή ζωή. Αναμενόταν, επίσης, να είναι αγνή και να κρατήσει τη θέση της για το υπόλοιπο της ζωής της. Ο Πλούταρχος λέει ότι επιλεγόταν από καλή οικογένεια, αλλά όχι από ελίτ. Αυτό υποδηλώνει ότι η Πυθία επιλεγόταν με βάση προσωπικές ιδιότητες και όχι με βάση το καθεστώς. Μια Πυθία επιλέγεται ανάμεσα στις ιέρειες του ναού μετά το θάνατο της προηγούμενης. Ο ηθικός χαρακτήρας ήταν υψίστης σημασίας, και ακόμη κι αν η νεοεκλεγείσα Πυθία ήταν παντρεμένη και είχε οικογένεια, έπρεπε να παραιτηθεί από όλα τα οικογενειακά καθήκοντα για να καλύψει το ρόλο της στο ναό. Η Πυθία έπαιζε έναν αρχαίο και πολύ σημαντικό ρόλο, έναν ρόλο που υπερέβαινε τον εαυτό της και περνούσε στον θρύλο. Επειδή ήταν πολύ σημαντική στην Αρχαία Ελλάδα, έπρεπε να είναι παντελώς άγνωστη και όφειλε να διακόψει κάθε δεσμό με την προηγούμενη ζωή της για χάρη του Απόλλωνα και της θεϊκής ιδιότητας. Στα παλαιότερα χρόνια έδινε μόνο ένα χρησμό, κάθε Φεβρουάριο. Πρώτη Πυθία του Μαντείου των Δελφών κατά την ελληνική μυθολογία ήταν η Φημονόη.
Η διαδικασία της Χρησμοδότησης
Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να εξαγνιστεί χρησιμοποιώντας τα νερά της Κασταλίας Πηγής. Τα προσωπικά της κοσμήματα θα ήταν ένα στεφάνι από φύλλα δάφνης, φορεμένο στα μαλλιά της. Με συνεννόηση από πριν θυσιαζόταν ένα μικρό ζώο, όπως μια κατσίκα. Αυτό θα επέτρεπε στους ιερείς ή στους υπηρέτες των Πυθιών να ελέγχουν τους οιωνούς για την επόμενη ημέρα. Ο τρόπος που συμπεριφερόταν το ζώο ή ακόμα και το χρώμα των εντοσθίων του, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένδειξη τυχόν προειδοποιήσεων. Στη συνέχεια κατέβαινε σε έναν ειδικό θάλαμο που ονομαζόταν «άδυτον» κάτω από το ναό, ο οποίος υποκαπνιζόταν με κριθαρόλευρο και φύλλα δάφνης πάνω σε αναμμένη εστία.
Εκεί, στο κέντρο του ναού, τον Ομφαλό, καθόταν σε ένα σκεπαστό τρίποδα πάνω από ένα βαθύ πηγάδι που έμοιαζε με χάσμα. Καθισμένη με αυτόν τον τρόπο, τυλιγμένη από ατμούς ενώ τίναζε κλαδιά δάφνης, η Πυθία έπεφτε σε κατάσταση έκστασης και διοχέτευε τον θεό από μέσα της μέσω των χρησμών. Από τη βάση του τρίποδα έβγαιναν αναθυμιάσεις που παράγονταν με την καύση διαφόρων ψυχοτρόπων βοτάνων, εμπλουτισμένων με υψηλές ποσότητες μεθανίου. Υποστηρίζεται ότι το φυτό της Πυθίας ήταν η πικροδάφνη, τα φύλλα του οποίου η ιέρεια μασούσε και εισέπνεε τον καπνό τους. Με αυτόν τον τρόπο η Πυθία εξέφραζε την κρίση και την προφητεία στους παρευρισκόμενους. Όσοι ζητούσαν τη συμβουλή του Απόλλωνα και της ιέρειας του έφερναν προσφορές από κλαδιά δάφνης, χρηματικά δώρα και τη θυσία ενός μαύρου κριού.
Το μαντείο των Δελφών ήταν διαθέσιμο για επισκέψεις μια φορά το μήνα για εννέα μήνες το χρόνο. Αυτό σήμαινε ότι οι επισκέπτες είχαν μόνο εννέα ευκαιρίες να ζητήσουν χρησμούς και συμβουλές, καθώς σύμφωνα με το μύθο, τους χειμερινούς μήνες ο Απόλλων έλειπε στους Υποβόρειους ή στην κοιλάδα των Τεμπών. Υπήρχε, επίσης, αυστηρή ιεραρχεία ως προς την σειρά που βλέπονταν οι επισκέπτες. Εκείνοι που βρίσκονταν μπροστά στην ουρά είχαν αυτό το προνόμιο γνωστό ως «προμάντης». Αυτό περιελάμβανε πολίτες των Δελφών και άτομα που είχαν ιδιαίτερη σχέση με το δίκτυο. Ακολουθούν οι πολίτες κρατών, οι οποίοι έχουν εκπρόσωπο στο συμβούλιο της Αμφικτυωνίας και στην συνέχεια όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες. Οι ξένοι ήταν τελευταίοι. Όλοι οι σύμβουλοι έπρεπε να πληρώσουν ένα τέλος (το οποίο διέφερε ανάλογα με την ιδιότητά τους) και να προσφέρουν έναν πελάνο, ένα είδος θυσιαστικής πίτας. Έπρεπε επίσης να κάψουν μια προσφορά προς όλους τους θεούς και τους ανθρώπους των Δελφών πριν έρθει η σειρά τους.
Το μυαλό της Πυθίας-Γεγονός ή Φαντασία;
Ένα από τα πιο έντονα συζητήσιμα θέματα που αφορούν το Μαντείο των Δελφών είναι η κατάσταση του μυαλού της Πυθίας όταν πρόφερε τα λόγια του Απόλλωνα. Μεταγενέστερες αρχαίες πηγές υποστηρίζουν πως βρισκόταν σε κατάσταση αρχαίας φρενίτιδας, που είχε ως αποτέλεσμα ασυνάρτητες λέξεις ή δηλώσεις. Πιστεύεται ότι αυτό οφειλόταν σε μέθη από ατμούς που ανέβαιναν από ένα χάσμα στο δάπεδο του Ναού του Απόλλωνα. Ο Στράβων αναφέρθηκε σε αυτούς τους ατμούς ως ένα πνεύμα. Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι αυτή η κατάσταση μέθης επινοήθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς για να προσθέσει αίνιγμα και γοητεία στους Δελφούς. Δεν υπάρχει επίσης καμία αναφορά για την μέθη των Πυθιών από αρχαίους παλιότερους συγγραφείς. Ο Ηρόδοτος σίγουρα αναφέρεται στην ασάφεια ορισμένων χρησμικών δηλώσεων, αλλά δεν υπονοεί ασυναρτησία από την Πυθία.
Η Επιστήμη πίσω από τον Μύθο
Το 1996, μια ομάδα γεωλόγων και τοξικολόγων πραγματοποίησε μια έρευνα τοποθεσίας σε μια προσπάθεια να αποκαλύψει αυτό το μυστήριο. Ανακάλυψαν μια διασταύρωση γεωγραφικών ρηγμάτων που συναντώνται κάτω ακριβώς από τον Ναό του Απόλλωνα. Από αυτή την περιοχή εντόπισαν επίσης επίπεδα αιθυλενίου, ενός αερίου υδρογονάνθρακα που μπορεί να προκαλέσει μέθη όταν εισπνέεται. Πειράματα με αιθυλένιο έδειξαν ότι μια δόση μεγαλύτερη του 20% μπορεί να προκαλέσει αναισθησία, αλλά σε μικρότερη δόση ο ασθενής μπορούσε να σηκωθεί και να απαντήσει σε ερωτήσεις με αλλαγμένη φωνή. Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις σπασμών, απώλειας μνήμης και αλλαγή στον τρόπο ομιλίας, συμπτώματα που συμφωνούν με τις αφηγήσεις του Πλούταρχου για την Πυθία. Αυτή η ανακάλυψη ίσως δικαιώνει μερικούς μεταγενέστερους αρχαίους συγγραφείς και αφηγείται την μυστηριώδη συμπεριφορά της Πυθίας όταν προφέρει τις δηλώσεις της.
Η επίδραση της Πυθίας και το φαινόμενο της Πεταλούδας
Η ευρεία επιρροή του Μαντείου των Δελφών έθεσε την Πυθία σε μια υπερυψωμένη θέση ασυναγώνιστη μεταξύ των γυναικών στην Αρχαία Ελλάδα. Κατά την διάρκεια της χιλιετούς ιστορίας του, ζητήθηκε η γνώμη από το Μαντείο των Δελφών για την ίδρυση νέων κρατών και αποικιών, καθώς και για τα αποτελέσματα των πολέμων και των εισβολών. Έπαιξε επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στις θεμελιώδεις πολιτικές μεταρρυθμίσεις των ελληνικών κρατών, μερικές από τις οποίες συνεχίζουν να επηρεάζουν τον δυτικό κόσμο ακόμη και σήμερα. Ισχυρές μορφές της ελληνικής και ρωμαϊκής ιστορίας ένοιωσαν την ανάγκη να συνδεθούν με τους Δελφούς. Η Πυθία ήταν το κομβικό κέντρο διαβουλεύσεων. Ήταν η γυναίκα που συναντήθηκε με βασιλιάδες, τυράννους και αυτοκράτορες. Σε αντίθεση με άλλες γυναίκες στην Ελλάδα μίλησε σε αυτούς τους άντρες από την θέση εξουσίας. Τα λόγια της ήταν σεβαστά και έγιναν πράξη-τελικά πιστευόταν ότι ήταν τα ίδια λόγια του Θεού Απόλλωνα.
Σε ότι αφορά την ασάφεια των χρησμών η Πυθία φαίνεται να είχε πλήρη εικόνα του παρόντος παντού, και θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον. Αν κάτι άλλαζε εδώ, το μέλλον θα είχε μια πιθανή εκδοχή. Το παρών και το μέλλον μεταβάλλεται συνεχώς και συμβαίνει από το τώρα που συμβαίνει ταυτόχρονα παντού. Καταληκτικά, η πολιτιστική και ιστορική σημασία της Πυθίας και του Μαντείου των Δελφών παραμένει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Pythia, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Πυθία και Μυστικά των Χρησμών της, diadrastika.com, Διαθέσιμο εδώ
