Της Κατερίνας Τσαγκαράκη,
Είναι γνωστή η πίστη και η λατρεία των αρχαίων Ελλήνων προς τους θεούς, και για αυτό φρόντιζαν με κάθε ευκαιρία να τους τιμούν και να προσφέρουν θυσίες προς τα πρόσωπά τους. Για αυτό τον λόγο πραγματοποιούνταν πολλές γιορτές ετησίως, κυρίως θρησκευτικές. Οι γιορτές αυτές περιελάμβαναν διάφορα δρώμενα και εκδηλώσεις. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στις τρεις μεγαλύτερες και σημαντικότερες γιορτές των αρχαίων Ελλήνων.
Τα Μικρά και Μεγάλα Διονύσια: ο θεός Διόνυσος, που ήταν ο θεός του κρασιού και της αμπελουργίας, υπήρξε πολύ αγαπητός και λατρεύτηκε έντονα από τους αρχαίους Έλληνες. Οι γιορτές προς τιμήν του ήταν πολλές, με πιο δημοφιλείς τα Διονύσια. Πρόκειται για πανελλήνιες γιορτές, που λάμβαναν χώρα σε σημαντικά κέντρα της Ελλάδας, όπως την Αθήνα, την Κόρινθο, τη Δήλο, τη Βοιωτία κ.α. και περιελάμβαναν οινοποσία, ευθυμία, κύμβαλα, πομπές, δραματικούς αγώνες και φαλλοδρομίες. Έκαναν την εμφάνισή τους τον 6ο αιώνα π.Χ., από τον Πεισίστρατο και χωρίζονταν σε μικρά και μεγάλα. Τα μικρά ή αλλιώς κατ’ αγρούς Διονύσια πραγματοποιούνταν τον χειμώνα, ενώ τα μεγάλα ή εν άστει Διονύσια την άνοιξη.
Τα Μικρά Διονύσια γιορτάζονταν από την 8η έως την 11η μέρα του μήνα Ποσειδώνος στην Αθήνα και ήταν συμπόσια με μουσική και χορό. Σε αυτά διαδραματίζονταν και διάφοροι αγώνες, όπως λαμπαδηφορίες, με παρελάσεις, χοροί και τραγούδια με τη συνοδεία μουσικής και στο τέλος βράβευαν τους νικητές. Επίσης, πραγματοποιούνταν και δύο διάσημα παιχνίδια, η «σκαπέρδα» και η «αιώρα». Η «σκαπέρδα» ήταν ένα παιχνίδι για παιδιά και το έπαιζαν με ένα σκοινί, το οποίο έδεναν σε μία δοκό, και οι δύο ομάδες τραβώντας το σκοινί προσπαθούσαν να φέρουν κοντά στη δοκό την αντίπαλη ομάδα για να κερδίσουν. Η «αιώρα», από την άλλη, ήταν ένα παιχνίδι για τους νέους και παίζονταν με μία αιώρα, την οποία έδεναν σε ένα δέντρο.
Τα Μεγάλα Διονύσια, από την άλλη, ήταν πολύ σημαντική και ιερή γιορτή για τους αρχαίους Έλληνες, εξού και το όνομα «μεγάλα». Κατά τη διάρκεια αυτής απαγορεύονταν η κατάσχεση περιουσιών των οφειλετών και η εκτέλεση οποιασδήποτε ποινής. Λάμβαναν χώρα από την 8η ως την 13η μέρα Ελαφοβολιώνος και τιμούσαν τον θεό ως «ελευθερέα». Πραγματοποιούνταν περιφορά του αγάλματος του θεού, φαλλοφορία, θυσία ταύρου και θεατρικοί αγώνες στο θέατρο του Διονύσου, κάτω από την ακρόπολη. Οι εκδηλώσεις ξεκινούσαν με τη θυσία στο ιερό του Ασκληπιού και, στη συνέχεια, ακολουθούσε η ιερά πομπή των πανηγυριστών. Έπειτα, γίνονταν αγώνες διθυραμβικών χορών, πέντε χοροί από έφηβους και πέντε από άνδρες. Στους χορούς αυτούς συμμετείχαν περί τα 500 άτομα, όπου τραγουδούσαν και χόρευαν στο βωμό του Διονύσου.
Τις τρεις τελευταίες μέρες πραγματοποιούνταν η μεγαλύτερη εκδήλωση των Μεγάλων Διονυσίων, οι δραματικοί αγώνες. Την επιμέλεια των αγώνων αναλάμβανε ο κορυφαίος των εννέα αρχόντων, ενώ οι ποιητές ζητούσαν άδεια συμμετοχής πολύ πριν την έναρξη αυτών, παρουσιάζοντας μία τετραλογία. Στη συνέχεια, ο άρχοντας επέλεγε τις τρεις, κατά την κρίση του, καλύτερες τετραλογίες και ξεκινούσαν οι αγώνες. Στον «προάγων» οι ποιητές, οι υποκριτές και οι χορηγοί εξηγούσαν στο κοινό την υπόθεση της τετραλογίας τους. Την τελευταία μέρα οι κριτές, οι οποίοι επιλέγονταν από τη Βουλή των 500 και τους χορηγούς και καταγράφονταν σε καταλόγους, τους οποίους τοποθετούσαν σε δέκα υδρίες και διάλεγαν έναν από κάθε υδρία, εξέλεγαν τον νικητή και ακολουθούσε στεφανηφορία του χορηγού, ο οποίος αναλάμβανε τα έξοδα του ποιητή για τους αγώνες, των υποκριτών και φυσικά του ποιητή. Βράβευαν, επίσης, και τους άλλους δύο ποιητές που έλαβαν μέρος στους αγώνες.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια: ακόμα μία μεγάλη γιορτή της αρχαιότητας ήταν τα Ελευσίνια Μυστήρια. Πρόκειται για μία θρησκευτική γιορτή με μυστηριακό χαρακτήρα, καθώς αναφέρονταν στα μυστήρια της ζωής, του θανάτου και της μεταθανάτιας ζωής, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης, που πραγματοποιούνταν στην Ελευσίνα της Αττικής κάθε τέσσερα χρόνια. Άρχισαν να εδραιώνονται τον καιρό του Πεισίστρατου και γνώρισαν μεγάλη ακμή και πανελλήνια εμβέλεια την εποχή του Περικλή, αλλά και παγκόσμια αναγνωσιμότητα στα ρωμαϊκά χρόνια. Στη γιορτή μπορούσαν να συμμετέχουν όλοι οι Έλληνες, καθώς δεν ήταν απαραίτητη η μύηση για τη συμμετοχή. Αν και αρχικά η συμμετοχή επιτρεπόταν μόνο σε Αθηναίους πολίτες, για τον παραπάνω λόγο όμως, τα δρώμενα μπορούσαν να τα παρακολουθήσουν όσοι ήθελαν από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Χωρίζονταν και αυτά σε μικρά και μεγάλα Ελευσίνια, με τα μικρά να αποτελούν προετοιμασία για τα μεγάλα και πραγματοποιούνταν το μήνα Ανθεστηρίωνα προς τιμής της Περσεφόνης. Οι μύστες, οι οποίοι ήταν άνθρωποι με φιλοσοφικές αντιλήψεις και διακρίνονταν για την ηθική τους, που βίωναν στην καθημερινότητά τους, προτού μυηθούν στα Μεγάλα Μυστήρια έκαναν μία προκαταρτική μύηση στα Μικρά Ελευσίνια, όπου έκαναν θυσίες, εξαγνίζονταν και μάθαιναν ορισμένα πράγματα.
Τα Μεγάλα Ελευσίνια εορτάζονταν την 15η μέρα του μήνα Βοηδρομιώνα και διαρκούσαν εννέα μέρες. Στη διάρκεια των ημερών αυτών διαδραματίζονταν διάφορα δρώμενα, με τους μύστες να κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο, όπως θυσίες, σπονδές, λατρείες ιερών αντικειμένων και φυσικά η μεγαλοπρεπής πομπή.
Τα Παναθήναια: τα Παναθήναια, που χωρίζονταν ομοίως σε μικρά και μεγάλα ήταν μεγάλη γιορτή των Αθηνών προς τιμήν της προστάτιδας της πόλης, Παλλάδος Αθηνάς. Ήταν μία μεγαλειώδης και λαμπρή γιορτή και το σημαντικότερο εορταστικό γεγονός για τους Αθηναίους, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στο τέλος του μήνα Εκατομβαιώνος, δηλαδή τέλος Αυγούστου. Πριν την εποχή του Πεισίστρατου τελούνταν κάθε χρόνο, ενώ μετά καθιερώθηκε ο εορτασμός ανά τέσσερα χρόνια, ακολουθώντας το πρότυπο των Ολυμπιακών Αγώνων. Στην αρχή η γιορτή είχε τοπικό χαρακτήρα και ονομαζόταν απλώς Αθήναια. Μετά την ένταξη των συνοικισμών και των Δήμων τις Αττικής στο άστυ των Αθηνών πήραν το όνομα Παναθήναια, που σημαίνει, γιορτή για όλους τους Αθηναίους.
Τα Παναθήναια ήταν κυρίως θρησκευτική εορτή, ωστόσο στα Μεγάλα Παναθήναια τελούνταν και διάφοροι αγώνες, όπως αθλητικοί, μουσικοί και χορευτικοί. Μετά το πέρας των αγώνων βράβευαν τους νικητές προσφέροντάς τους χρηματικά έπαθλα και στεφάνια. Χαρακτηριστική ήταν η μεγαλειώδης πομπή, η οποία αποτυπώνεται στη ζωφόρο του Παρθενώνα και στο τέλος της πραγματοποιούνταν θυσία ζώων, τα οποία θα έτρωγαν μετά στο τσιμπούσι, που γίνονταν στον Κεραμικό.
Οι περισσότερες γιορτές της αρχαιότητας είχαν μεγάλη διάρκεια μέσα στους αιώνες, ωστόσο θα καταργηθούν με διατάγματα τη Βυζαντινή περίοδο, σε μία προσπάθεια καταστολής των παλαιών θρησκειών και στην εδραίωση του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του Βυζαντίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρχαία Αθήνα: Θρησκευτικές Εορτές, arxaia-athina-3gel.blogspot.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ελευσίνια Μυστήρια, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Παναθήναια, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Εορτές των Ελλήνων από την αρχαιότητα, elxefsis.com, Διαθέσιμο εδώ
