Του Μάριου Κριτίδη,
Ένα από τα πιο πλούσια προϊόντα του πολιτισμού της χώρας, για το οποίο είναι γνωστή η Ελλάδα σε ολόκληρο τον κόσμο, είναι η ιστορία της. Μία ιστορία η οποία έχει τις απαρχές της στο αχανές βάθος της αρχαιότητας, συνώνυμη με τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού και την εδραίωση των ίσως πρώτων μεγάλων κρατικών οντοτήτων με οργανωμένα και διακριτά πολιτικά συστήματα. Μέσα σε αυτήν την ιστορία περίπου 5.000 χρόνων, υπάρχουν πολλές γνωστές και απείρως περισσότερες άγνωστες πτυχές, που σαγηνεύουν το ενδιαφέρον των ιστοριογράφων και ιστορικών παγκοσμίως. Έτσι και ο James Heneage αναλαμβάνει το δαιδαλώδες έργο να συντάξει μία σύντομη –όσο είναι εφικτό – αφήγηση της Ελληνικής ιστορίας, από τη μυθολογία και τους θρύλους μέχρι το κοντινό μας σήμερα, με το βιβλίο Η πιο μικρή ιστορία της Ελλάδας που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Ο James Heneage είναι Άγγλος συγγραφέας και ιστοριογράφος, που επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της Ελλάδος, κυρίως τη Βυζαντινή Εποχή και την εποχή της Επανάστασης του 1821. Πέρα από το βιβλίο του Η πιο μικρή ιστορία της Ελλάδας που είναι κατά κύριο λόγο ιστορικό, έχει γράψει και την Τριλογία του Μυστρά, μία σειρά τριών ιστορικών μυθιστορημάτων που διαδραματίζονται στη Βυζαντινή περίοδο.
Όσο για το βιβλίο Η πιο μικρή ιστορία της Ελλάδας, ο συγγραφέας χωρίζει την αφήγηση του βιβλίου σε τέσσερις ενότητες που καλύπτουν πολύ μεγάλα και σημαντικά χρονικά διαστήματα της Ελληνικής ιστορίας.
Στο πρώτο μέρος με τίτλο «Κυρίαρχοι του (μισού) κόσμου (απαρχές – 1453)» η αφήγηση του συγγραφέα ξεκινάει μέσα από τείχη μίας ελληνικής πόλης του 1.000 π.Χ., πιθανότατα τις Μυκήνες, όπου ο χωρικός εκείνης της εποχής ακούει κάθε βράδυ τις εξιστορήσεις του βάρδου των αρχαίων μύθων για θεούς, θρυλικά τέρατα και περιπέτειες «υπεράνθρωπων» ανθρώπων και ημίθεων. Η μυθολογία αποτέλεσε βασικό κομμάτι του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού για χιλιετίες. Την περίοδο που περιγράφει ο συγγραφέας ο ελληνικός χώρος αποτελούσε το επίκεντρο του κόσμου, με πρωτοφανή αλματώδη ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού και του πνεύματος, ενώ βλέπουμε και την απαρχή της φιλοσοφίας, της πόλης-κράτους, του δημοκρατικού πολιτεύματος, των επιστημών και του θεάτρου. Οι πόλεις-κράτη της εποχής ουκ ολίγες φορές συγκρούστηκαν μεταξύ τους πάνω στον αγώνα της εξουσίας, όμως και συμπορεύτηκαν –ηθελημένα ή όχι– απέναντι στον κοινό εχθρό «εξ ανατολάς», όποτε αυτό χρειάστηκε. Τόσο με τους Ελληνοπερσικούς Πολέμους, όσο και με την οριστική εξάλειψη του Περσικού κινδύνου με την εκστρατεία του Αλέξανδρου.
Η πλούσια Ελληνιστική Περίοδος βρήκε ανάπτυξη της επιστήμης, βρήκε, όμως, και την παρακμή των Ελληνιστικών Βασιλείων, λόγω των πολυετών συγκρούσεών τους. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες κατάφεραν να κάνουν αυτό που δεν κατόρθωσαν οι Πέρσες λίγους αιώνες πριν: να καθυποτάξουν, δηλαδή, τον ελλαδικό χώρο και να «αντικαταστήσουν» την Ελλάδα ως κυρίαρχη της Μεσογείου. Μπορεί, βέβαια, οι Ρωμαίοι να επικράτησαν στον ελλαδικό χώρο, όμως ο ελληνικός πολιτισμός κυριάρχησε των Ρωμαίων, οι οποίοι αφομοίωσαν στην πολιτισμική τους πραγματικότητα πολλά μυθολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία του άλλοτε ακμάζοντος ελληνικού πολιτισμού.
Η Βυζαντινή Περίοδος ήρθε να αναστηλώσει, παρά της ταυτότητας των κατοίκων της εποχής ως «Ρωμιοί», το ελληνικό στοιχείο. Η διατήρηση και ο εμπλουτισμός της ελληνικής γλώσσας, καθώς και η ορθόδοξη χριστιανική πίστη έγιναν θεμελιώδη στοιχεία της ελληνικής ταυτότητας. Το Βυζάντιο αποτέλεσε άλλη μία ένδοξη πτυχή της ελληνικής Ιστορίας, με την Αυτοκρατορία να απωθεί διαρκώς διάφορους εισβολείς και ορδές από την Ανατολή, ενώ το κέντρο της Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη, έγινε ίσως μία από τις πιο πλούσιες, καλο-οχυρωμένες και πολυπόθητες πόλεις που έχουμε δει στην Ιστορία. Τελικά όμως, μετά από 1.000 χρόνια κυριαρχίας και μετά από μεγάλες περιόδους ηθικής και οικονομικής παρακμής της Αυτοκρατορίας, η Πόλη τελικά θα πέσει στα χέρια σε έναν από τους αναρίθμητους εισβολείς από την Ανατολή που απωθούσε εδώ και αιώνες, τους Οθωμανούς, με την πτώση της Πόλης το 1453 να κλείνει ένα τεράστιο κεφάλαιο της Ελληνικής Ιστορίας, όπως και το πρώτο μέρος του βιβλίου.
Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Ο μεγάλος ύπνος (1453-1830)» η αφήγηση κινείται γύρω από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, κατά την οποία το ελληνικό στοιχείο επιβίωνε μέσω της γλώσσας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία διατηρήθηκε ως επίσημος θεσμός, φυσικά, υπό τον Σουλτάνο. Η μεγαλύτερη απώλεια για την Ελλάδα την περίοδο αυτήν, πέρα από την ελευθερία του ελληνικού πληθυσμού, ήταν ότι υπό τον οθωμανικό ζυγό, ο ελλαδικός χώρος αποκόπηκε από τη Δύση, η οποία μετά από μία σκληρή περίοδο σκοταδισμού και θεοκρατικών καθεστώτων υπό τον Πάπα, περνάει στην Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, με άνθιση των γραμμάτων, της τέχνης και της φιλοσοφίας. Μπορεί η Αναγέννηση να μην βρήκε την Ελλάδα, όμως, διαμόρφωσε σταδιακά το κύμα του Φιλελληνισμού σε χώρες εκτός του ελλαδικού χώρου, ενώ πλούσιοι Έλληνες που δραστηριοποιούνταν στο εξωτερικό εξέφρασαν τις πρώτες απόψεις για την ανάγκη Ελληνικής Ανεξαρτησίας.
Το 1821, μετά από σχεδόν 400 δυσμενή έτη, ο Ελληνισμός περνάει σε μία φάση πιο δυναμική. Μικρές στρατιές με ηγέτες της κλέφτες οπλαρχηγούς στην Πελοπόννησο πέρασαν από τον ανταρτοπόλεμο σε ανοιχτή αντίσταση κατά της, μέχρι τότε παντοδύναμης, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το επαναστατικό κίνημα μπόρεσε να αποτινάξει τον Οθωμανικό κλοιό από μεγάλο τμήμα της Νοτίου Ελλάδος, όμως εσωτερικές διαμάχες και στρατιωτικές ήττες σχεδόν θα αποτελειώσουν την Επανάσταση. Ο δρόμος της διπλωματίας ήταν αυτός που εξασφάλισε τη νίκη του αγώνα, με τη συμβολή των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής.
Στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο «Η άνοδος και η πτώση της Μεγάλης Ιδέας (1830-1949)», μπαίνουμε σε μία περίοδο που το ελληνικό κράτος μετά από σχεδόν 10 χρόνια καταστροφικού και ακριβού πολέμου, ξεκινά από το μηδέν: Υπερχρεωμένο με δάνεια του αγώνα, χωρίς υποδομές και υποτυπώδεις κρατικές δομές. Ο συγγραφέας στο κεφάλαιο αυτό θα μιλήσει για τη θεμελίωση της Μεγάλης Ιδέας και τους επιτυχείς και μη επιτυχείς αγώνες για επέκταση των ελληνικών συνόρων. Ένας αγώνας που βρήκε άλλοτε κερδισμένη την Ελλάδα (Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913) και άλλοτε στα όρια της καταστροφής (Ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897, Μικρασιατική Καταστροφή 1922). Μετά την Καταστροφή του 1922, στον Μεσοπόλεμο το ελληνικό κράτος θα πέσει σε πολλές περιπέτειες για τη διατήρηση του πολιτεύματός του, ενώ για άλλη μία φορά θα μπει στη σκοτεινή εποχή της Γερμανικής Κατοχής και αργότερα του Εμφυλίου, μία περίοδο συγκρούσεων και κτηνωδιών που άφησε πίσω της 500.000 νεκρούς.
Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Οι περιπέτειες της δημοκρατίας (1949-σήμερα)» μπαίνουμε στα πιο σύγχρονα γεγονότα της ελληνικής Ιστορίας, με το ελληνικό «οικονομικό θαύμα» της δεκαετίας του ’50 και την εκ νέου ανατροπή της Δημοκρατίας με το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η περίοδος της Χούντας των Συνταγματαρχών θα έρθει να αναιρέσει τα επιτεύγματα της δεκαετίας του ’50, ενώ κατάφωρες θα γίνουν οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των κομμουνιστών και των αντιφρονούντων, με την αδιαφορία πολλές φορές των Η.Π.Α. και της Μεγάλης Βρετανίας. Ο συγγραφέας θα κλείσει την ιστορική αφήγηση του βιβλίου, μπαίνοντας στην εποχή της Μεταπολίτευσης, μετά την πτώση της Χούντας, μία περίοδο κατά την οποία σε μεγάλο βαθμό επιλύθηκε το πολιτειακό ζήτημα της χώρας. Η εποχή που ο ελληνικός λαός έζησε την ανέλιξη του επιπέδου ζωής του, αλλά και την οικονομική καταστροφή μετά την κρίση του 2010 και τις περιπέτειες των διαπραγματεύσεων την περίοδο 2014-2015. Η αφήγηση του Heneage κλείνει με τη δίκη της Χρυσής Αυγής και το τέλος της περιόδου του κορωνοϊού που «δοκίμασε» τις αντοχές του ελληνικού λαού και της Κυβέρνησης Μητσοτάκη.
Η αφήγηση του Heneage έχει εξαιρετική ροή, ενώ καταφέρνει πάντα να κρατάει τα πιο ουσιώδη και ενδιαφέροντα στοιχεία της ελληνικής Ιστορίας. Σε πολλά σημεία του έργου, ο συγγραφέας έχει κάποια ένθετα κείμενα, τα οποία επεκτείνουν σε μία λιγότερο σημαντική πτυχή της αφήγησης, που ο συγγραφέας θεωρεί ότι περιέχει κάποιες ενδιαφέρουσες, λιγότερο γνωστές πληροφορίες. Επίσης, το βιβλίο είναι εμπλουτισμένο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και χάρτες που βοηθούν, ενώ δεν λείπουν οι στιγμές που ο συγγραφέας προσθέτει το δικό του χιουμοριστικό σχόλιο κρατώντας ζωντανό το ύφος της ιστορικής αφήγησης. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο σε αγγλική έκδοση και ελληνική μετάφραση, στο οποίο κάθε Έλληνας μπορεί να μάθει νέα πράγματα ακόμα και για πτυχές της Ιστορίας που νομίζει ότι γνωρίζει ήδη πολλά, ενώ, συνάμα, διαδίδει την πλούσια ελληνική Ιστορία και στους αναγνώστες του εξωτερικού.
