Του Χρήστου Μουτή,
Ο Ganesha (Σανσκριτικά: गणेश) είναι μια από τις σημαντικότερες θεότητες στο Ινδουιστικό Πάνθεον. Το όνομά του αποτελεί μία σύνθετη λέξη, από το gaṇa (πλήθος, φυλή) και το īśa (άρχων), επομένως μπορεί να αποδοθεί ως «Άρχων του Πλήθους». Οι gaṇa είναι, επίσης, τίτλος για τους ακολούθους του θεού Shiva, στους οποίους επικεφαλής είναι ο Ganesha. Η πιο χαρακτηριστική απεικόνισή του είναι με τη μορφή ενός εύσωμου άνδρα, τετράχειρος και με κεφαλή ελέφαντα, από την οποία λείπει ένας χαυλιόδοντας. Ως «άτι» του χρησιμοποιεί έναν πελώριο αρουραίο, σύμβολο της ικανότητάς του να ξεπερνά κάθε εμπόδιο. Λατρεύεται ως θεός της σοφίας και της ευφυΐας, ως προστάτης των γραφέων, των φοιτητών και των εμπόρων και ως κινητήρια δύναμη για νέες αφετηρίες.
Είναι υιός του Shiva και της Parvati ή ενίοτε μόνο της Parvati, ανάλογα με την εκδοχή της ιστορίας. Η θεά, επιθυμώντας να παραμείνει ανενόχλητη κατά τη διάρκεια των λουτρών της, έπλασε τον Ganesha από χώμα ή από τη λέρα του λουτρού της και του ανέθεσε ως καθήκον να φυλάει την είσοδο στην κάμαρά της, μην επιτρέποντας σε κανένα να εισέλθει, πάση θυσία. Ο Shiva, όμως, επιστρέφοντας μετά από βαθύ διαλογισμό, βρήκε το νεαρό θεό μπροστά του και προσβλήθηκε από τα λεγόμενά του ότι είναι υιός της Parvati, αδυνατώντας να τον πιστέψει. Εξαπέλυσε ενάντια του δαίμονες, τους bhutaganas, όμως ο Ganesha κατάφερε να τους εξοντώσει. Τότε ο θεός Vishnu παρενέβη και απέσπασε την προσοχή του αγοριού, δίνοντας την ευκαιρία στο Shiva να τον αποκεφαλίσει.
Η Parvati, ακούγοντας το χάος που δημιουργήθηκε, εξήλθε από την κάμαρά της και αντίκρυσε την ακέφαλη σορό του υιού της. Εξοργισμένη, απαίτησε από το Shiva να αποκαταστήσει τη βλάβη που προκάλεσε και μετανιωμένος, ο θεός ή ένας από τους ακολούθους του βρήκε το πλησιέστερο πλάσμα, έναν ελέφαντα, τον αποκεφάλισε και τοποθέτησε την κεφαλή του στο λαιμό του Ganesha, με αποτέλεσμα να επανέλθει στη ζωή. Για το θάρρος και το κουράγιο που επέδειξε ως προστάτης της Parvati, ο Ganesha ανακηρύχθηκε άρχοντας των gana, αποκτώντας επισήμως το όνομά του.
Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές ιστοριών για να εξηγήσουν το χαμένο χαυλιόδοντα του Ganesha. Σε μία από αυτές, καθώς ο Shiva αποκεφάλιζε τον ελέφαντα που θα «χάριζε» την κεφαλή του στον Ganesha, αφαίρεσε κατά λάθος και έναν από τους χαυλιόδοντες του ζώου. Σε μία άλλη, καθώς ο Ganesha καβαλούσε μέσα στη νύχτα πάνω στον αρουραίο του, η Σελήνη γέλασε αντικρίζοντας το θέαμα. Ο θεός τότε ξερίζωσε έναν από τους χαυλιόδοντές του και τον εκτόξευσε σαν δόρυ προς τη Σελήνη, με αποτέλεσμα να πέσει στο σκότος. Η αβυσσαλέα πλέον νύχτα οδήγησε στην αύξηση της εγκληματικότητας, οδηγώντας τους θνητούς να παρακαλέσουν τους θεούς να επαναφέρουν το σεληνόφως. Οι θεοί, με τη σειρά τους, παρακάλεσαν τον Ganesha να συγχωρέσει τη Σελήνη, και τελικά ενέδωσε εν μέρει: Μόνο μια φορά το μήνα, ανά 28 μέρες περίπου, θα έχει η Σελήνη τη μέγιστη φωτεινότητά της, όπως στο παρελθόν.
Έτσι εξηγούνται οι φάσεις της Σελήνης, που έχουν μηνιαία περιοδικότητα. Σε μία ακόμη εκδοχή, ο σοφός Vyasa θέλησε να απαγγείλει την Mahabharata – ένα από τα σημαντικότερα έπη της αρχαίας Ινδίας – και ο Ganesha αποφάσισε να το καταγράψει, με την προϋπόθεση ότι η απαγγελία του Vyasa θα πραγματοποιούνταν δίχως παύσεις. Ο σοφός συμφώνησε, θέτοντας τη δική του προϋπόθεση ότι ο θεός θα κατέγραφε μόνο εάν κατανοούσε πλήρως το νόημα των στίχων. Ως εκ τούτου, κάθε φορά που ο Vyasa απήγγειλε έναν πολύπλοκο στίχο, ο Ganesha σταματούσε και ζητούσε επεξήγηση από το σοφό, δίνοντας του παράλληλα την ευκαιρία να έχει νοητικά προετοιμασμένους τους επόμενους στίχους. Μετά από ένα σημείο, η ροή της απαγγελίας κατέστη τόσο γοργή, που η πένα του Ganesha έσπασε. Αντί να σταματήσει, ο θεός αφαίρεσε έναν από τους χαυλιόδοντές του και τον χρησιμοποίησε για να ολοκληρώσει το έργο. Λόγω αυτής του της πράξης, ο θεός βρίσκεται σε υψηλή υπόληψη ανάμεσα στους γραφείς και τους φοιτητές.
Το Ganesh Chaturthi είναι μια ετήσια εορτή προς τιμήν του θεού, κατά την οποία οι πιστοί κατασκευάζουν πήλινα ειδώλια, τα οποία μπορούν να διατηρηθούν κατ’ οίκον ή να εκτεθούν δημόσια. Οι προσευχές συνοδεύονται από την παροχή προσφορών, όπως το modaka, ένα παραδοσιακό επιδόρπιο που θεωρείται ως το αγαπημένο του Ganesha. Τη δέκατη ημέρα από την έναρξη της εορτής, οι πιστοί κυκλοφορούν στους δρόμους, ψάλλοντας ύμνους και κουβαλώντας ειδώλια ποικίλων μεγεθών, τα οποία αφήνονται στην πλησιέστερη πηγή τρεχούμενου νερού, είτε είναι ποταμός είτε θάλασσα. Σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, η εορτή πέφτει ανάμεσα στις 22 Αυγούστου με 20 Σεπτεμβρίου, και για το 2023 είναι προγραμματισμένη για τις 19 Σεπτεμβρίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ganesha, mythopedia.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ganesha, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ganesha, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Williams, George M. (2003), Handbook of Hindu Mythology, Santa Barbara: Εκδόσεις ABC-Clio.
