Του Θανάση Κυρίτση,
Μολονότι σήμερα μας φαίνεται αυτονόητο, μόλις πριν από περίπου 100 χρόνια άρχισε να ερευνάται ο ανθρώπινος παράγοντας στους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις. Στην Αμερική των αρχών του 20ου αιώνα, στην εποχή της βιομηχανοποίησης και της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης, οι μηχανικοί προσπάθησαν να βελτιώσουν τη παραγωγικότητα, όχι μόνο των μηχανών αλλά και των ανθρώπων, καλούμενοι να απαντήσουν στο ερώτημα: πώς θα μπορούσαν οι εργαζόμενοι να παράγουν περισσότερο σε λιγότερο χρόνο;
Ένας από τους πρώτους επιστήμονες που προσπάθησαν να δώσουν απάντηση στο ερώτημα αυτό μελετώντας προσεκτικά την ανθρώπινη συμπεριφορά στην εργασία ήταν ο Frederick Winslow Taylor, ο άνθρωπος που εισήγαγε την έννοια της επιστημονικής διοίκησης (scientific management). Ο Taylor γεννήθηκε το 1856 στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. από εύπορη οικογένεια. Άρχισε να σπουδάζει στο Philips Exeter Academy και, στη συνέχεια, έγινε δεκτός στο Harvard, αδυνατούσε, όμως, να συνεχίσει τις σπουδές του λόγω σοβαρού οπτικού προβλήματος. Όταν αποκαταστάθηκε η όρασή του, εισήχθη στον επαγγελματικό στίβο το 1875 ως μαθητευόμενος σε μία χαλυβουργική εταιρεία στη Φιλαδέλφεια. Το 1878, εργάστηκε στη θέση του χειριστή μηχανής στη Midvale Steel Company.
Σε αυτή την εταιρεία, ο Taylor διεξήγαγε τις μελέτες χρόνου και κίνησης (time–and–motion studies), οι οποίες χρησίμευσαν ως βάση για τη μετέπειτα περίφημη θεωρία του, της επιστημονικής διοίκησης. Αυτές αφορούσαν στη στενή παρακολούθηση των εργαζομένων και των κινήσεών τους, με στόχο την αύξηση της παραγωγής. Έπρεπε να βρεθεί ο τρόπος να παράγουν όσο το δυνατόν περισσότερο, με τις λιγότερες κινήσεις και στον μικρότερο χρόνο. Ουσιαστικά, ο Taylor κατένειμε κάθε δραστηριότητα σε επιμέρους κινήσεις, χρονομετρώντας τις, προσπαθώντας, έτσι, να αφαιρέσει κάθε μη αναγκαία κίνηση, για να εξοικονομηθεί χρόνος. Ως αποτέλεσμα, κάθε εργαζόμενος έπρεπε να τελεί την εκάστοτε δραστηριότητα με τον ίδιο ακριβώς αποδοτικό τρόπο.
Το 1884, ο Taylor έγινε ο επικεφαλής μηχανικός στην ίδια εταιρεία, αφότου είχε πάρει δίπλωμα μηχανολόγου μηχανικού από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο Stevens. Έπειτα, εργάστηκε ως μάνατζερ στη Manufacturing Investment Company στη Φιλαδέλφεια και στη Bethlehem Steel Corporation. Για ένα χρόνο διετέλεσε και πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Μηχανολόγων Μηχανικών.
Εν συνεχεία, ο Taylor, αντιλαμβανόμενος πλέον τον χώρο της βιομηχανίας της εποχής του εκ των έσω, εντόπισε ορισμένα προβλήματα που εμπόδιζαν την αποδοτικότητα της παραγωγής. Λόγω της ανεπαρκούς διοίκησης των μονάδων παραγωγής, η εργασία των υπαλλήλων διακοπτόταν συχνά, με κόστος στη παραγωγικότητα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πολλές μέθοδοι και διαδικασίες των εταιρειών εξουθένωναν τους εργαζομένους. Ακόμη, η διοίκηση δεν γνώριζε ούτε τη φύση ούτε τους κατάλληλους χρόνους των εργασιών που εκτελούσαν οι υπάλληλοί της.
Σε μία προσπάθεια εξεύρεσης λύσεων, ο Taylor δημοσίευσε το 1909 το έργο «οι Αρχές της Επιστημονικής Διοίκησης» (The principles of Scientific Management). Μάλιστα, την ονομασία αυτή έδωσε ο Louis Brandeis, μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, κατά την αναφορά του έργου στη Διακρατική Εμπορική Επιτροπή. Βασικές ιδέες του Taylor που πραγματεύεται το έργο αφορούν στο πώς οι εργαζόμενοι θα παράγουν τα βέλτιστα με τη λιγότερη δυνατή κόπωση, στην αξία του να δίνεται η κατάλληλη δουλειά στον κατάλληλο εργαζόμενο και στην συνεργασία μεταξύ των υπαλλήλων και της διοίκησης μέσα από τη σύγκλιση των στόχων τους που είναι η αύξηση της παραγωγής. Επίσης, ο Taylor πιστεύει πως οι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώνονται ανάλογα με την αποδοτικότητά τους και το κέρδος που αποφέρουν στην εταιρεία, ώστε να έχουν το κίνητρο της διαρκούς βελτίωσης τους, τονίζοντας, συγχρόνως, ότι η επιμόρφωσή τους οφείλει να είναι συνεχής.
Στο έργο αυτό γίνεται λόγος και για τις τέσσερις αρχές τις επιστημονικής διοίκησης κατά Taylor. Η πρώτη αρχή επισημαίνει την ανάγκη επιστημονικής μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην εργασία και καθορισμού των βέλτιστων τρόπων να εκτελούνται συγκεκριμένες εργασίες, προκειμένου να μην ρυθμίζεται πλέον η παραγωγή από εμπειρικούς κανόνες και από συνήθεια. Η δεύτερη αρχή τονίζει την αντιστοίχιση των εργασιών στον κάθε υπάλληλο, αναλόγως των ικανοτήτων και των κινήτρων του, καταρρίπτοντας την ιδέα ότι όλοι είναι ικανοί για όλα. Παράλληλα, χρειάζεται να υπάρχει διαρκής επιτήρηση των εργασιών των υπαλλήλων και παροχή συμβουλών, ώστε να εκτελούνται οι δραστηριότητες με τον αποτελεσματικότερο τρόπο. Τέλος, κρίνεται απαραίτητος ο καταμερισμός των εργασιών μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων. Η διοίκηση θα σχεδιάζει τα πλάνα εργασίας και θα εκπαιδεύει τους υπαλλήλους, οι οποίοι με τη σειρά τους θα εκτελούν με αποδοτικότητα τις εργασίες τους.
Η θεωρία του Taylor περί επιστημονικής διοίκησης, ο Τεϊλορισμός (Taylorism) όπως ονομάστηκε, έχει δεχθεί μέσα στα χρόνια δριμεία κριτική, με την υποστήριξη της θέσης από πολλούς ότι εκφράζει μία μηχανιστική αντίληψη του ανθρώπου, αλλοτριώνοντάς τον. Η κριτική επικεντρώνεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος να εκτελούνται οι εργασίες, ενώ στο σημερινό εργασιακό σκηνικό προωθείται η αυτονομία και η ευελιξία των εργαζομένων, προκειμένου να ανταπεξέρχονται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Ακόμη, σήμερα οι απόψεις των εργαζομένων έχουν αξία για τις επιχειρήσεις και προωθείται η συνεργασία και η ομαδικότητα και όχι η μονότονη επανάληψη απλών εργασιών.
Πέρα από τη σημερινή αποδοκιμασία πολλών μεθόδων του Τεϊλορισμού, αδιαμφισβήτητα ορισμένες αρχές της επιστημονικής διοίκησης έχουν καθορίσει τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής και του ανθρώπινου δυναμικού σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και ξεπεράσει τον τομέα των επιχειρήσεων και του management.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- J. Greenberg – R.A. Baron (2013), Οργανωσιακή Ψυχολογία και Συμπεριφορά, Ένατη Έκδοση.Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg,
- Frederick Taylor: βιογραφία, θεωρία και συνεισφορές, el.thpanorama.com, Διαθέσιμο εδώ
